Η κυβέρνηση, ακολουθώντας την ίδια τακτική που ακολούθησε και για τις Στρατηγικές Κατευθύνσεις του Ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ), έθεσε τις λεπτομέρειες για την επιλεξιμότητα – κριτήρια και διαδικασία αξιολόγησης – των επενδυτικών σχεδίων που θα ωφεληθούν από τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης σε υποτυπώδη και προσχηματική διαδικασία διαβούλευσης 5 μόνο ημερών!
Όπως καταγγέλουν και οι ελάχιστοι φορείς που πρόλαβαν να υποβάλουν σχόλια, εάν και “το κείμενο αφορά σημαντικά κονδύλια που θα εισρεύσουν στη χώρα τα επόμενα χρόνια, η διαδικασία που ακολουθεί η κυβέρνηση περιορίζει εκ των πραγμάτων τη συμμετοχή σε αυτήν σημαντικού μέρους των πολιτών και των ενδιαφερομένων φορέων, λόγω του πολύ μικρού χρονικού περιθωρίου της”.
Το γεγονός δε ότι η σχετική Υπουργική Απόφαση δημοσιεύθηκε 3 μόλις ημέρες μετά τη λήξη της διαβούλευσης δημιουργεί εύλογα ερωτήματα ως προς τις πραγματικές προθέσεις της κυβέρνησης για ευρεία κοινωνική συμμετοχή και διάλογο πάνω στο κεντρικό ζήτημα της ανάκαμψης από την πανδημία!
Ως προς την ουσία τώρα της Υπουργικής Απόφασης, πολλά σημεία της επισφραγίζουν τις ανησυχίες που επανειλημμένως έχουμεε κφράσει στο παρελθόν, τόσο ως προς τους ωφελούμενους των δανείων – λίγοι και ισχυροί, με αποκλεισμό της συντριπτικής πλειονότητας των περίπου 700.000 από τις 800.000 επιχειρήσεις που δεν έχουν πρόσβαση στην τραπεζική χρηματοδότηση –, όσο και ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης – πλήρης απουσία επιμέρους στοχεύσεων, κινήτρων ή ρητρών, ώστε να εξυπηρετείται ο στόχος μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου της χώρας.
Γεννώνται, ωστόσο και νέοι προβληματισμοί ως προς την ίδια τη διαδικασία αξιολόγησης των επενδυτικών σχεδίων, ενώ αντίστοιχους προβληματισμούς εγείρει και το περιεχόμενο της δημοσιευθείσας πρόσκλησης του Υπουργείου Οικονομικών προς τις τράπεζες, η οποία καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις της συνεργασίας τους με σκοπό την από κοινού παροχή των δανείων.
Συγκεκριμένα, έντονες ανησυχίες δημιουργεί το γεγονός ότι η κυβέρνηση μοιράζει στις συνεργαζόμενες τράπεζες και σε ιδιώτες ελεγκτές καθήκοντα και αρμοδιότητες που ανήκουν στον στενό πυρήνα του κρατικού λειτουργήματος και που για το σκέλος των επιχορηγήσεων ασκούνται, κυρίως, από δημόσιες υπηρεσίες.
Συγκεκριμένα, στις τράπεζες και σε ιδιώτες ελεγκτές, ανατίθενται μεταξύ άλλων:
α. η αξιολόγηση της επιλεξιμότητας των επενδύσεων ως προς τις απαιτήσεις του ΕΣΑΑ,
β. η αξιολόγηση της συμμόρφωσης των επενδύσεων με την αρχή της μη ουσιώδους βλάβης, η οποία μάλιστα, συνίσταται στον απλό έλεγχο της κατάθεσης εκ μέρους τουεπενδυτή υπεύθυνης δήλωσης ότι το επενδυτικό του σχέδιο συμμορφώνεται με την εν λόγω αρχή και, εν γένει, με την εφαρμοστέα περιβαλλοντική νομοθεσία,
γ. η αξιολόγησητης τήρησης των προβλεπόμενων στον Κανονισμό ελάχιστων ποσοστών για την διοχέτευση κονδυλίων σε δράσεις των αξόνων της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης (38,5% και 20,8% αντίστοιχα),
δ. ο ελέγχος της συμμόρφωσης με τους κατά περίπτωση κανόνες κρατικών ενισχύσεων και
ε.ο έλεγχος της ορθής χρήσης των κονδυλίων από τις ωφελούμενες επιχειρήσεις – επενδυτές.
Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι ακόμη και η αρμοδιότητα λήψης κατάλληλων μέτρων για την πρόληψη, τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση υποθέσεων απάτης, διαφθοράς και σύγκρουσης συμφερόντων ανατίθεται στις συνεργαζόμενες Τράπεζες!!!
Την ίδια στιγμή, δεν φαίνεται να προβλέπεται (από τα μέχρι στιγμής κείμενα) κάποιο επίπεδο προληπτικού ελέγχου από δημόσιο φορέα, στάδιο το οποίο έχει κριθεί ως ιδιαίτερα σημαντικό από την Ε.Ε. με βάση την εμπειρία διαχείρισης ευρωπαϊκών πόρων (ΕΣΠΑ και άλλοι διαρθρωτικοί πόροι) και αποτυπώνεται στο πλαίσιο των κανόνων διαχείρισης των πόρων αυτών (πχ Common Provisions Regulation 2021-2027 και άλλα κείμενα). Το έλλειμμα ενός προληπτικού πλαισίου οδηγεί συχνά σε μείωση του επιπέδου διαφάνειας, στην αύξηση της διαφθοράς και τελικά σε πολλαπλάσιους κατασταλτικούς ελέγχους, σε πρόστιμα και σε απώλεια πόρων.
Επιπλέον, η επιλογή της κυβέρνησης για πλήρη αποκλεισμό της κρατικής παρέμβασης από την όλη διαδικασία αξιολόγησης, ενέχει σημαντικούς κινδύνους σύγκρουσης συμφερόντων, ιδίως αν λάβουμε υπόψη ότι οι ιδιώτες αξιολογητές θα πληρώνονται από τους ίδιους τους αξιολογούμενους (!), ότι η μη συνδρομή κατάστασης σύγκρουσης συμφερόντων στο πρόσωπο των αξιολογητών αποδεικνύεται με μόνη την υποβολή από μέρους τους σχετικής υπεύθυνης δήλωσης και ότι οι αξιολογητές δεν τελούν σε συμβατική σχέση με το Ελληνικό Δημόσιο.
Η ανάθεση της όλης διαδικασίας αξιολόγησης και έγκρισης σε ιδιώτες δεν θέτει, όμως, μόνο ζητήματα διαφάνειας και ελλιπούς προστασίας του δημοσίου συμφέροντος. Τον Αύγουστο του 2026 ολοκληρώνονται οι παρεμβάσεις του Ταμείου Ανάκαμψης. Την επόμενη μέρα, η όποια τεχνογνωσία έχει παραχθεί κατά την διαχείριση των πόρων αυτών, θα αφορά στους ιδιώτες συμβούλους-ελεγκτές που θα αξιολογήσουν την επιλεξιμότητα των ιδιωτικών επενδύσεων και στις εμπορικές τράπεζες. Δεν προκύπτει προστιθέμενη αξία και γνώση για τον δημόσιο τομέα, ούτε προφανώς η στοιχειώδης θεσμική μνήμη.
Ειδικά η Αναπτυξιακή Τράπεζα χάνει μια τεράστια ευκαιρία να αποκτήσει σημαντική τεχνογνωσία – παρακαταθήκη για την ενίσχυση του ρόλου της στο μέλλον με βάση το πρότυπο αξιοποίησης αντίστοιχων φορέων σε όλη την Ευρώπη.
*Ο Δημήτρης Παπαδημούλης είναι Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Επικεφαλής της Ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, Συντονιστής της Ευρωομάδας της Αριστεράς (Τhe Left) στην Επιτροπή Προϋπολογισμών (BUDG), σκιώδης εισηγητής για το Ταμείο Ανάκαμψης και μέλος της Ομάδας Εργασίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον έλεγχο εφαρμογής του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.