Στην στροφή του αιώνα πάντως ο επαναστατικός σοσιαλισμός διατηρούσε τη δύναμή του και τη συνοχή του. Περίμενε την εφαρμογή ενός ριζοσπαστικού προγράμματος που προέβλεπε τη μεταμόρφωση ή την κατάργηση της ιδιοκτησίας, την εξαφάνιση της κοινωνικής εκμετάλλευσης και την κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο. Ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί παρά από την επανάσταση, με μια βίαιη ρήξη με το παρελθόν με το δραματικό σπάσιμο της ιστορικής συνέχειας.
Με τις αντιλήψεις πάνω στον τελικό σκοπό και στα στρατηγικά μέσα που πρότεινε ο επαναστατικός σοσιαλισμός, συνδέεται και η μπολσεβίκικη ιδεολογία, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της οποίας διαγράφονται κιόλας στις ιδεολογικές συγκρούσεις ανάμεσα στους υπερασπιστές της και στους ιδεολόγους της σοσιαλδημοκρατίας, πριν ακόμα τα φέρει στην επιφάνεια με ιδιαίτερη δύναμη η συγκεκριμένη ιστορική εμπειρία. Ένα από τα προβλήματα – κλειδιά, υπήρξε το πρόβλημα της ελευθερίας. Οι μπολσεβίκοι θεωρούσαν την πάλη για την ελευθερία σαν έναν από τους υπέρτατους σκοπούς της σοσιαλιστικής επανάστασης. Ο Λένιν, εν τούτοις, έγραφε επίσης, σε σχέση με την ελευθερία του τύπου: «Για ποια ελευθερία του τύπου πρόκειται; Για ποιο πράμα; Για ποια τάξη;»
Και η Ρόζα Λουξεμπουργκ απαντούσε:
«Η ελευθερία που περιορίζεται μόνο στους υπέρμαχους της κυβέρνησης, μόνο στα μέλη ενός κόμματος, όσο πολλά κι αν είναι αυτά, δεν είναι η ελευθερία. Η ελευθερία είναι πάντοτε η ελευθερία εκείνου που σκέπτεται διαφορετικά». Έτσι το πρώτο καινούργιο που έφερε ο μπολσεβικισμός στον επαναστατικό σοσιαλισμό υπήρξε η πεποίθηση ότι η ελευθερία ακόμα και μετά την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο, δεν θα ήταν μια ελευθερία για όλους.
Το πρόγραμμα των μπολσεβίκων έφερνε κυρίως στην αντίληψη της καινούργιας κοινωνίας που έπρεπε να οικοδομηθεί μια καινούργια τακτική της επαναστατικής δράσης. Ο Λένιν όριζε τον ιδανικό μπολσεβίκο ως «ένα ιακωβίνο δεμένο με την οργάνωση του προλεταριάτου που συνειδητοποίησε τα ιδιαίτερα ταξικά του συμφμέροντα».
Και σ’ αυτό, εκείνοι οι σοσιαλδημοκράτες που βρίσκονταν σε πολεμική μαζί του, απαντούσαν: «Η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι δεμένη με την οργάνωση της εργατικής τάξης, αποτελεί το ίδιο το κίνημα της εργατικής τάξης». Ο Λένιν έδειχνε το αβάσιμο του ισχυρισμού ότι το μπολεβίκικο κόμμα είχε υιοθετήσει το ιακωβίνικο και μπλανικικό πρότυπο μιας συνωμοσίας της επαναστατικής ελίτ, αλλά ο ιακωβίνικος τόνος που υπάρχει στη φράση του που αναφέραμε πιο πάνω παραμένει αρκετά χαρακτηριστικός.
Πράγματι, ο ιδεολόγος της ρωσικής επανάστασης υποστήριξε ότι «η ταξική πολιτική συνείδηση δεν μπορεί να φτάσει στον εργάτη, παρά απ’ έξω» και ότι η επανάσταση έπρεπε να προετοιμαστεί από επαγγελματικά επαναστατικά στελέχη ικανά να μπουν επικεφαλής ενός μαζικού κινήματος. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η θεωρία του κόμματος καινούργιο τύπου είχε άμεσες επιπτώσεις στη λενινιστική θεωρία της επανάστασης. Σ’ αυτό το πεδίο, ήδη από το 1905, ο Τρότσκι διατύπωνε ένα διαφορετικό πρόγραμμα, προ πρόβλεπε «μια διαρκή επανάσταση που θα σύνδεε την κατάργηση της απολυταρχίας και της δουλείας, με τη σοσιαλιστική επανάσταση μέσω μιας σειράς από όλο και οξύτερες κοινωνικές συγκρούσεις, της εξέγερσης καινούργιων κοινωνικών στρωμάτων και αδιάκοπων επιθέσεων του προλεταριάτου εναντίον των πολιτικών και οικονομικών προνομίων των κυρίαρχων τάξεων».
Το 1917, οι αντιλήψεις του Τρότσκι συμπέσανε με κείνες του Λένιν αναφορικά με την επαναστατική τακτική, αλλά η ιδέα της παγκόσμιας επανάστασης έμεινε ιδεολογικό βάθρο του επαναστατικού σοσιαλισμού. Σε διάφορα ρεύματα της σοσιαλιστικής σκέψης, ιδιαίτερα σε κείνα που εντάσσονται άμεσα στη γραμμή του μαρξισμού είναι γεγονός ότι βρίσκει κανείς διαφορές δίπλα σε βασικές συμφωνίες. Αν οι αναφορές και οι ιστορικές εμπειρίες της σοσιαλιστικής σκέψης υπήρξαν για πολύ κυρίως ευρωπαϊκές ή σφαίρα της δράσης της και της επιρροής της απλώνεται σε παγκόσμια κλίμακα. Ο σοσιαλιστής ηγέτης και υπέρμαχος του Μαρξισμού στο Περού, Χοσέ Κάρλος Μαριατέγκούι, έγραψε σε πολεμική με τους εθνικιστές: «Ο σοσιαλισμός αν και γεννήθηκε στην Ευρώπη, όπως και ο καπιταλισμός, δεν είναι πια ειδικά ή ξεχωριστά ευρωπαϊκό φαινόμενο. Είαι κίνημα παγκόσμιο».
Από το βιβλίο: Romano, Ruggiero (επιμέλεια) : Ιστορία των επαναστάσεων (5 τόμοι) (Ακμή, 1973), τόμος V, Επανάσταση και Κουλτούρα
Συνεχίζεται