Στο κείμενο αυτό του John Glaser γίνεται μια παρουσίαση του βιβλίου που είχε γράψει ο γνωστός οικονομολόγος Τζέφρεϊ Σακς περί “Αμερικανικού Εξαιρετισμού” το 2018. Στο κείμενο καθώς και στο βίντεο που σας παρουσιάζουμε μίας συνέντευξης που έχει δώσει ο συγγραφέας του βιβλίου, αποτυπώνεται ξεκάθαρα ότι και η σημερινή στα όρια της παγκόσμιας καταστροφής σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας αλλά και η ανάφλεξη που παρατηρείται στην Κίνα οφείλεται εν πολλοίς στον ρόλο που παίζουν οι ΗΠΑ και τις αποικιοκρατικές ιδέες περί “αμερικάνικης εξαιρεσης” που επιτρέπουν στις ΗΠΑ να δρουν πέρα και πάνω από το νόμο, ως ένας παγκόσμιος αστυνόμος που διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος.
Διαβάστε το κείμενο όπως δημοσίευτηκε το 2019 στη σελίδα του διεθνούς φήμης Ινστιτούτου Κάτο και δείτε και το πολύ ενδιαφέρον βίντεο με τη συνέντευξη του διάσημου οικονομολόγου.
Το βίντεο της συνέντευξης:
Το κείμενο:
Η “αμερικανική εξαίρεση” σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους.
Καθώς ο όρος χρησιμοποιείται στο πολιτικό μας λεξικό, υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές εκδοχές του, καθεμία από τις οποίες αναμιγνύεται με την άλλη κατά κάποιο τρόπο.
Η παραδοσιακή εκδοχή παραπέμπει στη διάσημη προτροπή του 1630 από τον κυβερνήτη της αποικίας του κόλπου της Μασαχουσέτης, Τζον Γουίνθροπ, ότι «θα είμαστε σαν μια πόλη πάνω σε ένα λόφο» με «τα μάτια όλων των ανθρώπων» στραμμένα πάνω μας.
Αρχικά προοριζόταν περισσότερο να ενθαρρύνει στην προσκόλληση στο χριστιανικό δόγμα όπως ερμηνεύτηκε αρχικά από τους πουριτανούς, η γλώσσα του Winthrop πέρασε μέσα από τις πολιτικές γενιές και κατέληξε να σημαίνει κάτι αρκετά διαφορετικό: ότι είμαστε εξαιρετικοί επειδή η Αμερική είναι ένα έθνος που καθοδηγείται από την Πρόνοια του Θεού, ένα παράδειγμα προς όλο τον κόσμο.
Μια άλλη σχετική εκδοχή επαινεί τις αρχές της Ίδρυσης του Αμερικάνικου Έθνους και εντοπίζει την εξαιρετικότητά των ΗΠΑ στις ιδιόμορφες απαρχές ως την πρώτη χώρα που πέταξε τις αλυσίδες της αποικιοκρατίας και ίδρυσε μια κυβέρνηση βασισμένη σε ιδέες του Διαφωτισμού.
Υπάρχει επίσης μια εκδοχή που ενηλικιώθηκε στη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εποχή, που ίσως διατυπώθηκε με τον πιο εύγλωττο τρόπο από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, ότι είμαστε η τελευταία καλύτερη ελπίδα του ανθρώπου στη γη, ένα καταφύγιο δημοκρατίας και ελευθερίας σε έναν κόσμο τυραννίας.
Και μετά υπάρχει η πιο πρόσφατη εκδοχή της αμερικανικής εξαιρετικότητας.
Αν και έχει τις ρίζες της στην ιστορία μας, η ακμή της έφτασε στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή – τη λεγόμενη μονοπολική – κατά την οποία η Αμερική δεν αντιμετώπισε κανένα γεωπολιτικό εχθρό που θα μπορούσε να σηκώσει ανάστημα στη δύναμη και την επιρροή μας. Αυτή η έκδοση λέει ότι είμαστε εξαιρετικοί και γι’ αυτό έχουμε αποκλειστικά προνόμια και ειδικές ευθύνες για την παγκόσμια διακυβέρνηση που καμία άλλη χώρα δεν διαθέτει.
Το πρόσωπο αυτής της εκδοχής δεν είναι ο John Winthrop, αλλά η Madeline Albright, υπουργός Εξωτερικών του Προέδρου Bill Clinton από το 1997 έως το 2001.
Όπως το έθεσε,
«Αν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε βία, είναι επειδή είμαστε η Αμερική. Είμαστε το απαραίτητο έθνος. Στεκόμαστε στο ύψος μας και βλέπουμε περισσότερο από άλλες χώρες στο μέλλον».
Δεν είμαστε απλώς ένα έθνος ανάμεσα στα έθνη, σύμφωνα με αυτό το δόγμα. Είμαστε απαραίτητοι για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια και, για να εκπληρώσουμε αυτές τις ευθύνες, έχουμε το δικαίωμα να ενεργούμε με τρόπους για τους οποίους άλλοι θα τιμωρούνται και θα καταδικάζονται.
Όλα αυτά είναι ανιστορικοί εθνικιστικοί μύθοι στον ένα ή τον άλλο βαθμό. Τις περισσότερες φορές, τέτοιες αφηγήσεις χρησιμοποιούνται για να εμφυσήσουν μια ορισμένη πατριωτική ζέση, να τροφοδοτήσουν την επιθυμία του πληθυσμού να εξυμνήσει το έθνος και να δημιουργήσουν την αίσθηση του ανήκειν και του σκοπού. Αλλά η εκδοχή του εξαιρετικού χαρακτήρα που αποτυπώνεται στην υβριστική ρητορική της Ολμπράιτ έχει εκδηλωθεί με πολύ πιο απτούς τρόπους, ιδιαίτερα στη διεξαγωγή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Η ιδέα ότι η παγκόσμια τάξη απαιτεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες να χρησιμοποιούν τακτικά βία στο εξωτερικό, για να μην κυριαρχήσει στη διεθνή κοινωνία το χάος φαίνεται να διακατέχει ολόκληρη την Ουάσιγκτον.
Αυτή είναι η εξαίρεση στην οποία στοχεύει ο παγκοσμίου φήμης οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Κολούμπια, Τζέφρι Σακς, στο τελευταίο του βιβλίο “A New Foreign Policy: Beyond American Exceptionalism”.
Σύμφωνα με τον Sachs, η αμερικανική εξαίρεση που μολύνει περισσότερο την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ είχε τις ρίζες της στη θεσμοθέτηση της Ουάσιγκτον μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν «οι Αμερικανοί ηγέτες είχαν την άποψη ότι η Αμερική ήταν διαφορετική, τελικά εξαιρετική, με το εγγενές δικαίωμα να κάνει και να σπάει τους διεθνείς κανόνες του παιχνιδιού».
Αυτή η αυτοδικαιωμένη ιδέα, υποστηρίζει ο Sachs, έχει οδηγήσει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στα άκρα της διεθνούς υποκρισίας και του αδυσώπητου στρατιωτικού παρεμβατισμού, σπατάλης πόρων, δημιουργίας νέων εχθρών και χαμένων ευκαιριών για ειρηνική συνεργασία.
Ο Sachs υποστηρίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να εκμεταλλευτούν τον πλούτο, τη δύναμη και την ασφάλειά τους για να επιδιώξουν τη συνεργατική διπλωματία ως έθνος μεταξύ των εθνών, αντί να το παίζουν αστυνομικοί του κόσμου, να παρεμβαίνουν συνεχώς στις υποθέσεις άλλων κυρίαρχων χωρών και να παραβιάζουν συνήθως κανόνες και κανόνες συχνά τιμωρούμε τους άλλους για παράβαση. Ο Sachs επικρίνει την επέκταση του ΝΑΤΟ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ως προδοσία του αρχικού στρατηγικού του σκοπού και άσκοπα ανταγωνιστική προς τη Ρωσία. Είναι αμείλικτος στην καταγγελία του για τον πόλεμο στο Ιράκ και απορρίπτει τη δικαιολογία της κυβέρνησης Ομπάμα για παρέμβαση στη Λιβύη ως «προπαγάνδα». Εξηγεί γιατί η Αμερική δεν είναι άμεμπτη όταν πρόκειται για την κατάσταση στην κορεατική χερσόνησο και δηλώνει με τόλμη την απλή πραγματικότητα, που εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενη στα κυβερνητικά κλιμάκια των ΗΠΑ.
Ενώ «το κράτος ασφαλείας των ΗΠΑ δείχνει το δάχτυλο στην Κίνα και τη Ρωσία ως υπονομευτικές του παγκόσμιου συστήματος», παραπονιέται ο Sachs, είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες που «ξεκίνησαν καταστροφικούς πολέμους «αλλαγής καθεστώτος» χωρίς την απαραίτητη υποστήριξη του ΟΗΕ». Οι Ηνωμένες Πολιτείες «απέτυχαν να επικυρώσουν έστω μια συνθήκη που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη σε σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα» και έχουν υιοθετήσει επανειλημμένα εξωτερική πολιτική που δεν συνάδει με τους διεθνείς νόμους και κανόνες.
Ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες που «ήταν οι πρώτες που υπονόμευσαν την πυρηνική συνεργασία ΗΠΑ-Ρωσίας εγκαταλείποντας μονομερώς τη Συνθήκη κατά των βαλλιστικών πυραύλων (ABM) το 2002», ένα λάθος που μιμήθηκε η κυβέρνηση Τραμπ αποχωρώντας από τη Συνθήκη για τις Ενδιάμεσες Πυρηνικές Δυνάμεις (INF) το 2019.
Παρομοίως, οι επίσημες απεικονίσεις της Κίνας ως «επικίνδυνα επεκτατικής δύναμης» αγνοούν το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «δαπανούν διπλάσια ποσά από την Κίνα σε στρατιωτικές δαπάνες» και ότι η Αμερική υπήρξε ανοιχτά αναθεωρητική υπερδύναμη «συμμετέχοντας σε υπερπόντιους πολέμους για αλλαγή καθεστώτων εδώ και δεκαετίες», σε αντίθεση με τις πολιτικές ασφάλειας της Κίνας. «Ενώ υπάρχει περιθώριο ανησυχίας για τις εδαφικές διεκδικήσεις της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας», επισημαίνει νηφάλια ο Sachs, «μέχρι στιγμής αυτές οι θαλάσσιες διεκδικήσεις φαίνονται κυρίως σχεδιασμένες για να διασφαλίσουν τους εμπορικούς δρόμους της Κίνας αντί να εμποδίσουν τις γειτονικές χώρες».
Ο πιο άμεσος κίνδυνος από τη Ρωσία και την Κίνα, επομένως, γεννιέται από τον κίνδυνο οι σκληροπυρηνικές πολιτικές της Αμερικής εναντίον τους να δημιουργήσουν «μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία».
Το να κάνεις εχθρούς της Ρωσίας και της Κίνας επιμένοντας στην παγκόσμια στρατιωτική κυριαρχία και τα ειδικά προνόμια στην αστυνόμευση του κόσμου, προειδοποιεί ο Sachs, δεν είναι πιθανό να χορτάσει μια ανασφαλή, θιγμένη Ρωσία ή να καταπνίξει μια ανερχόμενη Κίνα. Αντίθετα, τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να είναι «ένα τεράστιο χάος για τις Ηνωμένες Πολιτείες και μια πιθανή απειλή για τον κόσμο». Παρόλο που η Ρωσία, η Κίνα και άλλοι αντίπαλοι «αμφισβητούν πράγματι τους ισχυρισμούς των ΗΠΑ περί κυριαρχίας», υποστηρίζει ο Sachs, «αυτό δεν τους κάνει να διασπούν το σύστημα». Αντί να δεχτούμε αυτές τις θέσεις ως έναν αποφασιστικό ρεβιζιονισμό που πρέπει να αντιμετωπίσουμε στρατιωτικά, η Ουάσιγκτον θα έπρεπε να ενσωματωσει αυτά τα κράτη στη διεθνή τάξη, μία προσέγγιση που μπορεί να επιτευχθεί μόνο δια της απουσίας μιας εθνικιστικής ιδεολογίας περί Αμερικάνικης εξαιρετικότητας.
Ο Sachs επιδεικνύει αξιοθαύμαστη σαφήνεια στην ουσία:
«Υπάρχει ένας στόχος εξωτερικής πολιτικής που έχει σημασία πάνω από όλους τους άλλους, και αυτός είναι να κρατήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες μακριά από έναν νέο πόλεμο». Για να το κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Sachs προτείνει αρκετές μεταρρυθμίσεις.
Πρώτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αποσυρθούν από τις ενεργές εχθροπραξίες σε εκλεκτικούς πολέμους στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Συρία, την Υεμένη, τη Σομαλία, τη Λιβύη, τον Νίγηρα και όχι μόνο.
Ο Sachs συνιστά την αναδιάρθρωση της CIA ώστε να επικεντρωθεί στις μυστικές υπηρεσίες αντί να λειτουργεί ως «ένας ακαταλόγιστος μυστικός στρατός του προέδρου».
Καλεί το Κογκρέσο «να αποκαταστήσει την εξουσία λήψης αποφάσεων για τον πόλεμο και την ειρήνη». Η υπερβολική μυστικότητα, η οποία επέτρεψε στην εκτελεστική εξουσία να εμπλέξει κρυφά τις Ηνωμένες Πολιτείες σε υπερπόντιους πολέμους, πρέπει επίσης να περιοριστεί.
Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να επαναπροσανατολίσουν την εξωτερική τους πολιτική για να δώσουν προτεραιότητα στη δημιουργία ειρήνης, τη διπλωματία.
Τόσο η διάγνωση όσο και η συνταγή του Sachs ταιριάζουν όμορφα σε μια αναδυόμενη συζήτηση για το μέλλον της μεγάλης στρατηγικής των ΗΠΑ. Ουσιαστικά η συζήτηση χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η τρέχουσα μεγάλη στρατηγική μας, η πρωτοκαθεδρία, εξακολουθεί να είναι επιτακτική ανάγκη για την παγκόσμια ειρήνη, ευημερία και δημοκρατία και ότι η κατάλληλη απάντηση στη στρατηγική σύγχυση της εποχής Τραμπ είναι να διπλασιάσει, ακόμη και να επεκτείνει, τις υπερπόντιες στρατιωτικές δεσμεύσεις της Αμερικής. Η άλλη πλευρά υποστηρίζει μια εναλλακτική μεγάλη στρατηγική περιορισμού στην οποία η Αμερική αναιρεί τις παγκόσμιες στρατιωτικές της δεσμεύσεις, καθορίζει τα εθνικά της συμφέροντα πιο στενά και αναζωπυρώνει τη διπλωματία ως το πρωταρχικό εργαλείο της εξωτερικής πολιτικής.
Ένα σημαντικό στοιχείο της συνταγής του εξέχοντος οικονομολόγου, ωστόσο, είναι μια τεράστια ώθηση στα προγράμματα διανομής βοήθειας των ΗΠΑ. Ο Sachs είναι πολύ πιο σίγουρος για την αποτελεσματικότητα αυτών των προγραμμάτων βοήθειας των ΗΠΑ ενώ είναι τουλάχιστον υπέρμαχος, αν και κεντροαριστερός, των οικονομιών της αγοράς και του ελεύθερου εμπορίου πέρα από τα διεθνή σύνορα.
Η αλλαγή στρατηγικής είναι υψίστης σημασίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε συνεχή εμπόλεμη κατάσταση για σχεδόν 20 χρόνια. Τρισεκατομμύρια δολάρια των φορολογουμένων έχουν σπαταληθεί σε πολέμους που δεν μπορούν να κερδίσουν και δεν είναι απαραίτητοι. Εκατομμύρια αθώες ζωές έχουν παγιδευτεί στην καταιγίδα. Στο εσωτερικό, οι Αμερικανοί αντιμετωπίζουν ένα αυξανόμενο εθνικό χρέος, μια δυσοίωνη αύξηση της κυβερνητικής εξουσίας και ένα κράτος εθνικής ασφάλειας που αποτελεί διαρκή απειλή για τις πολιτικές ελευθερίες και τους συνταγματικούς ελέγχους και ισορροπίες.
Αλλά η Αμερική δεν χρειάζεται να εγκαταλείψει εντελώς την πολυπόθητη αίσθηση της εξαίρεσης. Πράγματι, ένα είδος αμερικανικής εξαιρετικότητας, μια άλλη εκδοχή της εξαιρετικότητας που έχει σε μεγάλο βαθμό χαθεί στην ιστορία, υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικές -δηλαδή διαφορετικές από τις υπόλοιπες- μόνο στο βαθμό που αντιστέκονταν στους πειρασμούς της παγκόσμιας κυριαρχίας.
Η Αμερική, διακήρυξε ο Τζον Κουίνσι Άνταμς το 1821, «σεβάστηκε την ανεξαρτησία των άλλων εθνών ενώ διεκδικούσε και διατηρούσε τη δική της». Το ότι «απείχε από την ανάμειξη στις ανησυχίες των άλλων, ακόμη και όταν η σύγκρουση ήταν για αρχές στις οποίες πιστεύει» ήταν αυτό ακριβώς το οποίο που την έκανε εξαιρετική.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν έναν πόλεμο με την Ισπανία και καταβρόχθιζαν νέα εδάφη ως λάφυρα της νίκης, οι αντιιμπεριαλιστές, όπως τους έλεγαν τότε, θρήνησαν την απώλεια αυτής της αμερικανικής εξαιρετικότητας.
Η Αμερική «είχε παραιτηθεί άσκοπα από το καταφύγιο της απομόνωσής της για να μπει στην παγίδα του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού και της σύγκρουσης», εξηγεί ο Robert Beisner, ιστορικός της περιόδου.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες», ένιωθαν οι αντιιμπεριαλιστές, «δεν θα μπορούσαν πλέον να λάμπουν ως το ευνοημένο έθνος του κόσμου, αποστασιοποιημένες και χωρίς λεκέδες στην ιδιαίτερη θέση τους πάνω από τη μάχη».