Του Γιάννη Αγγελάκη
Με αφορμή ένα αγαπημένο τραγούδι που ξανάκουσα πρόσφατα, λίγα λόγια για το Χολιγουντιανό νεο-noir Drive και την σύνδεσή του με την αμφιλεγόμενη ταινία “Addio Zio Tom”
To κομμάτι “Oh my Love” έγινε ευρύτερα γνωστό μέσω της ταινίας Drive.
Συνθέτης του είναι ο Ιταλός Riz Ortolani και δημιουργήθηκε για να αποτελέσει την εισαγωγή της ταινίας “Addio Zio Tom” (Goodbye Uncle Tom), ενός πολύ σκληρού ιταλικού docudrama τρόμου από το 1971, σκηνοθετημένό από τους Gualtiero Jacopetti και Franco Prosperi.
Η ταινία “Addio Zio Tom” βασίζεται σε πραγματικά ντοκούμεντα από την περίοδο της σκλαβιάς στις ΗΠΑ.
Είναι μια πολύ σκληρή ταινία που παρουσίαζει την κυριαρχία της ρατσιστικής ιδεολογίας στην Αμερική εκείνης της περιόδου όπως αποτυπωνόταν μέσω της εξευτελιστικής συμπεριφοράς των λευκών εις βάρος των αφρικάνων αλλά και της σεξουαλικής βίας που ασκούσαν.
Εντάσσεται στην κατηγορία των ψευδο-ντοκιουμαντέρ “mondo”.
Η πιο αντιπροσωπευτική ταινία αυτού του είδους είναι το εξίσου αν όχι περισσότερο σοκαριστικό Mondo Cane (Α Dog’s World) από τους ίδιους σκηνοθέτες.
Πολλοί κατηγόρησαν τη συγκεκριμένη ταινία ως ρατσιστική. Ο κριτικός ταινιών Roger Ebert είχε πει ότι οι μαύροι ηθοποιοί εξαναγκάστηκαν να συμμετέχουν και υπέφεραν πραγματικά βιώνοντας ρεαλιστικά τις εξαιρετικά απάνθρωπες καταστάσεις που παρουσιάζονται στην ταινία. Είχε χαρακτηρίσει την ταινία μια προσβολή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Άλλοι κριτικοί θεώρησαν ότι ο ρατσισμός της ταινίας εν τέλει κατευθύνεται ενάντια στους λευκούς αφού είναι τέτοια η ένταση της βίας που ασκείται από τους λευκούς που γεννά οργή προς το απάνθρωπο καθεστώς που είχαν εγκαθιδρύσει.
Χαρακτηριστικό είναι ότι ο πρώην ηγέτης της Κου Κλουξ Κλαν David Duke είχε πει ότι η ταινία είναι μια εβραϊκή συνωμοσία που σκοπό έχει να ξεσηκώσει τους μαύρους σε πόλεμο ενάντια στους λευκούς.
Οι σκηνοθέτες επιμένουν ότι δεν είχαν ρατσιστικά κίνητρα και ότι η ταινία παρουσιάζει όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται τις πραγματικές καταστάσεις που βίωναν οι αφρικάνοι στις ΗΠΑ.
Είναι ξεκάθαρο, ότι η επιλογή του συγκεκριμένου κομματιού για να αποτελέσει την εισαγωγή της ταινίας “Addio Zio Tom” δεν έγινε τυχαία.
Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για την επιλογή του σκηνοθέτη του Drive Nicolas Winding Refn να χρησιμοποιήσει το συγκεκριμένο τραγούδι στο πιο χαρακτηριστικό απόσπασμα της ταινίας του. Εκεί που ο πρωταγωνιστής τα βάζει με τους ηγέτες του συνδικάτου του εγκλήματος.
Είχε πει ο σκηνοθέτης σε συνέντευξή του στο Spin.com για τη συγκεκριμένη του απόφαση:
“Δεν είπα σε κανένα από που προερχόταν το συγκεριμένο κομμάτι. Το πιο διασκεδαστικό είναι ότι το υλικό ήρθε από την πιο προσβλητική ταινία που γυρίστηκε ποτέ. Αγόρασα το σάουντρακ για μερικές εκατοντάδες δολάρια. Σε κάποιο σημείο της ταινίας μου, ο πρωταγωνιστής γίνεται συγχρόνως ο ανταγωνιστής και πρωταγωνιστής στην ίδια του τη ζωή. Είναι ψυχωτικός. Και ένιωσα ότι αυτό το τραγούδι θα ήταν μια εξαιρετική εισαγωγή σε αυτό το κομμάτι του εαυτού του”.
Αυτό που με ένα πρώτο άκουσμα ακούγεται σα ένα γλυκό ερωτικό τραγούδι είναι κάτι πολύ διαφορετικό και λειτουργεί ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ δύο φαινομενικά πολύ διαφορετικών ταινιών.
Η έλλειψη εκφράσεων, η απουσία συναισθημάτων είναι κάτι που χαρακτηρίζει τον πρωταγωνιστή της ταινίας Drive. Μία σχεδόν ρομποτική ψυχρότητα που σπάει μόνο όταν συναντά την Irene.
Μετά από αυτή τη συνάντηση, αρχίζει να μοιάζει περισσότερο ανθρώπινος. Χαμογελά, αισθάνεται. Θυμώνει. Στην πραγματικότητα, στα μόνα σημεία που βλέπουμε τον πρωταγωνιστή να εκφράζει συναισθήματα είναι όταν βρίσκεται με τη γυναίκα που έχει ερωτευθεί και το παιδί της.
Σε μια από τις πιο κλασσικές στιγμές της ταινίας ο Ryan Gosling – ο ανώνυμος πρωταγωνιστής τον οποίο γνωρίζουμε μόνο ως “Ο Οδηγός” – αφού πρώτα φιλά με έναν βαθιά ερωτικό τρόπο την Irene (Carey Mulligan), μετά χτυπά με ακραία βία και κλωτσά με τις μπότες των παπουτσιών του το κρανίο ενός τραμπούκου που δουλεύει για το συνδικάτου του εγκλήματος.
Αισθάνεται ο θεατής το κρανίο να συνθλίβεται κάτω από τις μπότες, ενώ ο πρωταγωνιστής παρά την άσκηση τρομερής βίας παραμένει ανέκφραστος – όπως ένας ψυχοπαθής που δε μπορεί να αισθανθεί – σα να μην έχει συμβεί τίποτα.
Είναι έρωτας και θάνατος, μαζί.
Η κορύφωση έρχεται λίγα λεπτά μετά.
Υπό τον ήχο του τραγουδιού “Oh my Love”, o “Οδηγός” ξεπαστρεύει ένα – ένα τα μέλη του συνδικάτου του εγκλήματος. Γίνεται ξεκάθαρο ότι η δολοφονία των γκάγκστερ είναι αναγκαία, γιατί, όπως λένε οι στίχοι του τραγουδιού που συνοδεύουν την πράξη του, “όταν όλες οι σκιές θα έχουν ξεφτίσει”, τότε θα μπορέσει να ξεκινήσει “μία καινούργια πιο φωτεινή ημέρα”.
Μετά, θα είναι ελεύθερος να κλάψει βλέποντας τον ήλιο, γνωρίζοντας ότι “όλα μπορούν να ξεκινήσουν ξανά”.
“Ο Οδηγός” με τις βίαιες πράξεις του, καθαρίζει τον δρόμο, “οδηγεί” προς αυτή τη νέα φωτεινή ημέρα για τη γυναίκα που αγαπά και το παιδί της, και ελπίζει ότι μέσω αυτής της πράξης θα βρει λύτρωση και ο ίδιος, μία ευκαιρία να ζήσει μία κανονική ζωή, μακριά από το Κακό. Κάτι που αργότερα, συνειδητοποιεί ότι είναι ανέφικτο.
Εδώ το απόσπασμα από την ταινία Drive:
Oι στίχοι του τραγουδιού, έχουν κομβικό ρόλο στην πλοκή της ταινίας και εξηγούν εν πολλοίς τα κίνητρα του πρωταγωνιστή της:
Oh my love
Look and see
The Sun rising from the river
Nature’s miracle once more
Will light the world
But this light
Is not for those men
Still lost in
An old black shadow
Won’t you help me to believe
That they will see
A day
A brighter day
When all the shadows
Will fade away
That day I’ll cry
That I believe
That I believe
Oh my love
High above us
The Sun now
Embraces Nature
And from Nature we should learn
That all can start again
As the stars must fade away
To give a bright new day
Καθώς η ταινία φτάνει στο τέλος της, βλέπουμε τον πρωταγωνιστή να απομακρύνεται.
Καθώς φεύγει βλέπουμε τον “Οδηγό” να χαμογελά – κι ενώ το ραδιόφωνο του αυτοκινήτου που οδηγά παίζει το κομμάτι “A Real Hero”, ακούμε καθαρά στους στίχους ότι “όλοι σώθηκαν από αυτό το πλοίο που βυθιζόταν” και ότι – αν και τελικώς δε μπορεί να ζήσει τη ζωή που επιθυμούσε – “εσύ απόδειξες ότι ήσουν ένας αληθινός άνθρωπος”, ένας άνθρωπος που μπορεί να χαρεί και να λυπηθεί.
Αυτή ήταν η προσωπική νίκη του πρωταγωνιστή μας. Ότι επανέφερε στο προσκήνιο τον άνθρωπο. Αλλάζοντας κι ο ίδιος. Ότι καθάρισε τον κόσμο από το Κακό, ώστε να ξεκινήσει μία καινούργια ημέρα για αυτούς που αγαπούσε.
“Ο Οδηγός” είναι ένας ήρωας χωρίς όνομα, όπως τόσοι άλλοι στο παρελθόν.
Όπως ο Ζατοϊτσι, o John Smith, o Luther Blissett, ο Κανένας του Οδυσσέα.
“Ένας πραγματικός ήρωας”.
Ο Οδηγός, ήταν το όχημα για την ελευθερία αυτών που αγαπούσε.