Του Παντελή Αλμπάνη, Οικονομολόγου
Αφορμή της σημερινής μου τοποθέτησης, στάθηκε το βιβλίο της Naomi Klein με τίτλο «Το Δόγμα του Σοκ» το οποίο περιγράφει, με αναφορές κυρίως στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, τον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις -δημοκρατικά εκλεγμένες και μη- επιβάλλουν μέτρα τα οποία είναι εξαντλητικά για την επιβίωση των λαών τους και τα οποία δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν αν δεν δημιουργούνταν πραγματικές ή τεχνητές κρίσεις.Η εφαρμογή αυτών των μέτρων στηρίζεται στη θεωρία της Σχολής του Σικάγου, κύριος εκφραστής της οποίας είναι ο Milton Friedman.
Το «δόγμα του σοκ» για να εφαρμοστεί θα πρέπει να προηγηθεί μια κρίση είτε από φυσικά αίτια όπως σεισμοί, τυφώνες, είτε από πολέμους είτε από οικονομικά προβλήματα όπως συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα. Η αμηχανία, το μούδιασμα και ο αποπροσανατολισμός που υφίστανται οι άνθρωποι σε τέτοιες καταστάσεις είναι η καλύτερη ευκαιρία ώστε μετά το πρώτο ισχυρό σοκ που ταλανίζει την κοινωνία να έρθει η επιβολή της «θεραπείας σοκ», προκειμένου να «ορθοποδήσει» η χώρα, η οποία περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων όπως ιδιωτικοποιήσεις, πλήρη απελευθέρωση των αγορών και φυσικά δραστικές περικοπές δαπανών. Η «θεραπεία σοκ» βασίζεται δηλαδή στο γεγονός ότι τα άτομα σε απρόσμενες καταστάσεις, ή σε προβλήματα που παρουσιάζονται ως ανυπέρβλητα είναι αδύναμα να αντιδράσουν ή αδιαφορούν προκειμένου να επιβιώσουν, οπότε συναινούν σε πολιτικές τις οποίες θα αποδοκίμαζαν σε περιόδους ευμάρειας ή όπως ο Friedman διατυπώνει σε ένα από τα δοκίμιά του «Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η βασική λειτουργία μας: να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες, να τις διατηρήσουμε ζωντανές και διαθέσιμες, έως ότου το πολιτικά αδύνατο καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο».
Κατά τον Friedman και τους οπαδούς της θεωρίας του ελεύθερου εμπορίου, όταν ξεσπάσει μια κρίση τότε θα πρέπει η κυβέρνηση να δράσει ακαριαία με δέσμη μέτρων τα οποία θα πρέπει να εφαρμοστούν σε διάστημα 6 με 9 μηνών ώστε να είναι αποτελεσματικά. Αυτές οι πρακτικές συνήθως αποκαλούνται μεταρρυθμίσεις, ή ευκαιρίες μεγάλων αλλαγών αν και έχουν προαποφασιστεί πριν τη δημιουργία των κρίσεων.
Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής για παράδειγμα, η κρίση χρέους εξανάγκασε τις κυβερνήσεις προκειμένου να διασωθούν, να πάρουν τα «σωτήρια δάνεια» αλλά με την προϋπόθεση να αποδεχτούν όλες εκείνες τις πολιτικές των αποκρατικοποιήσεων και της απελευθέρωσης της αγοράς, διαφορετικά το εκβιαστικό δίλημμα ήταν ότι ή θα ακολουθήσετε αυτά που σας λέμε για να σωθεί η χώρα ή αλλιώς θα είστε άξιοι της μοίρας σας.Έτσι οι χώρες ήταν αναγκασμένες να υποκύψουν σε όλο το πακέτο που τους προσφέρονταν (δάνεια και μέτρα).
Από αυτά τα λίγα καταλαβαίνουμε ότι και στην Ελλάδα εφαρμόζονται πιστά οι συνταγές του “δόγματος του σοκ”, οπότε δεν χρειάζεται να απορούμε κάθε φορά που ακούμε το δίλημμα νέα μέτρα ή δραχμή! Το πρόβλημα όμως είναι ότι τα αποτελέσματα από την εφαρμογή της θεωρίας του Friedman στη χώρα μας, είναι παρόμοια με εκείνα στις χώρες όπου αυτό εφαρμόστηκε: μείωση μισθών και εισοδημάτων, αύξηση της ανεργίας, αύξηση της φτώχειας, κλείσιμο επιχειρήσεων και ιδιωτικοποιήσεις των κερδοφόρων δημόσιων επιχειρήσεων.Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού περί άτακτης χρεοκοπίας και επιστροφής στη δραχμή αν δεν εφαρμοστούν και νέα μέτρα, έσπειραν για άλλη μια φορά τον πανικό στο λαό, που αδυνατεί να καταλάβει τα όσα τραγικά και παράλογα του επιβάλλουν. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, η ύφεση βαθαίνει και το δημόσιο χρέος αντί να μειώνεται αυξάνει, τη στιγμή μάλιστα που πληθαίνουν οι φωνές ότι το κούρεμα του 50% του χρέους δεν αρκεί πλέον για να δοθεί μια ανάσα στην ελληνική οικονομία, αλλά αυτή την παράμετρο θα την εξετάσουμε σε μια επόμενη ανάλυση.