Του Γιουβάλ Χαράρι στην Washington Post *
Οι Ισραηλινοί παλεύουν να καταλάβουν τι μόλις μας χτύπησε. Αρχικά συγκρίναμε τη σημερινή καταστροφή με τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ του 1973. Πριν από πενήντα χρόνια, οι στρατοί της Αιγύπτου και της Συρίας εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επίθεση και προκάλεσαν στο Ισραήλ μια σειρά από στρατιωτικές ήττες, προτού οι Ισραηλινές Δυνάμεις Άμυνας ανασυνταχθούν, ανακτήσουν την πρωτοβουλία και ανατρέψουν τα δεδομένα.
Όμως, καθώς όλο και περισσότερες φρικτές ιστορίες και εικόνες εμφανίζονται για τη σφαγή ολόκληρων κοινοτήτων, μας ήρθε στο μυαλό ότι αυτό που συνέβη δεν έχει καμία σχέση με τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ. Στις εφημερίδες, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις οικογενειακές συγκεντρώσεις, οι άνθρωποι κάνουν συγκρίσεις με τις πιο σκοτεινές ώρες του εβραϊκού λαού – όπως όταν οι κινητές μονάδες δολοφονίας των ναζιστικών Einsatzgruppen περικύκλωσαν και δολοφόνησαν Εβραίους χωρικούς κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, και όταν έγιναν πογκρόμ κατά των Εβραίων στη Ρωσική Αυτοκρατορία.
Προσωπικά έχω συγγενείς και φίλους στα κιμπούτζιμ Be’eri και Kfar Aza και έχω ακούσει πολλές φρικιαστικές ιστορίες. Η Χαμάς είχε τον πλήρη έλεγχο αυτών των δύο κοινοτήτων για ώρες. Οι τρομοκράτες πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, δολοφονώντας συστηματικά οικογένειες, σκοτώνοντας γονείς μπροστά στα μάτια των παιδιών τους και παίρνοντας ομήρους, ακόμη και μωρά και γιαγιάδες. Οι τρομοκρατημένοι επιζώντες κλειδώθηκαν σε ντουλάπια και κελάρια, καλώντας τον στρατό και την αστυνομία για βοήθεια που δεν ήρθε μέχρι, συχνά, πολύ αργά.
Ο 99χρονος θείος μου και η 89χρονη σύζυγός του είναι μέλη του Be’eri. Όλες οι επαφές μαζί τους διακόπηκαν λίγο μετά την κατάληψη του κιμπούτς από τη Χαμάς. Κρύφτηκαν στο σπίτι τους για ώρες καθώς δεκάδες τρομοκράτες οργίαζαν και έσφαζαν. Έμαθα ότι επέζησαν. Γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που μόλις έλαβαν τα χειρότερα νέα της ζωής τους.
Η θεία μου και ο θείος μου είναι δύο σκληροί Εβραίοι – γεννημένοι στην Ανατολική Ευρώπη στα χρόνια του μεσοπολέμου, έχουν ήδη χάσει έναν κόσμο στο Ολοκαύτωμα. Μεγαλώσαμε με ιστορίες για ανυπεράσπιστους Εβραίους που κρύβονταν από τους Ναζί σε ντουλάπια και κελάρια, χωρίς να έρχεται κανείς να τους βοηθήσει. Το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε για να διασφαλίσει ότι αυτό δεν θα συμβεί ποτέ ξανά.
Πώς συνέβη λοιπόν; Πώς χάθηκε το κράτος του Ισραήλ;
Σε ένα επίπεδο, οι Ισραηλινοί πληρώνουν το τίμημα για χρόνια ύβρεως, κατά τη διάρκεια των οποίων οι κυβερνήσεις μας και πολλοί απλοί Ισραηλινοί πίστευαν ότι ήμασταν τόσο πολύ ισχυρότεροι από τους Παλαιστίνιους, που μπορούσαμε απλώς να τους αγνοήσουμε.
Υπάρχουν πολλά να επικρίνουμε για τον τρόπο με τον οποίο το Ισραήλ εγκατέλειψε την προσπάθεια να συνάψει ειρήνη με τους Παλαιστίνιους και κράτησε για δεκαετίες εκατομμύρια Παλαιστίνιους υπό κατοχή. Αυτό όμως δεν δικαιολογεί τις φρικαλεότητες που διαπράττει η Χαμάς, η οποία ούτως ή άλλως ποτέ δεν έχει δεχθεί καμία πιθανότητα για μια συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ και έχει κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της για να σαμποτάρει την ειρηνευτική διαδικασία του Όσλο. Όποιος θέλει ειρήνη πρέπει να καταδικάσει και να επιβάλει κυρώσεις στη Χαμάς και να απαιτήσει την άμεση απελευθέρωση όλων των ομήρων και τον πλήρη αφοπλισμό της Χαμάς.
Επιπλέον, ανεξάρτητα από το πόση ευθύνη αποδίδει κανείς στο Ισραήλ, αυτό δεν εξηγεί τη δυσλειτουργία του κράτους. Η ιστορία δεν είναι ένα παραμύθι ηθικής.
Η πραγματική εξήγηση για τη δυσλειτουργία του Ισραήλ είναι ο λαϊκισμός και όχι οποιαδήποτε υποτιθέμενη ανηθικότητα.
Εδώ και πολλά χρόνια, το Ισραήλ κυβερνάται από έναν λαϊκιστή ισχυρό άνδρα, τον Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος είναι ιδιοφυΐα στις δημόσιες σχέσεις αλλά ανίκανος πρωθυπουργός. Έχει επανειλημμένα προτιμήσει τα προσωπικά του συμφέροντα από το εθνικό συμφέρον και έχει χτίσει την καριέρα του στη διαίρεση του έθνους εναντίον του εαυτού του. Έχει διορίσει ανθρώπους σε θέσεις-κλειδιά με βάση την αφοσίωση περισσότερο παρά τα προσόντα, πήρε τα εύσημα για κάθε επιτυχία, ενώ ποτέ δεν ανέλαβε την ευθύνη για τις αποτυχίες, και φάνηκε να δίνει ελάχιστη σημασία στο να λέει ή να ακούει την αλήθεια.
Ο συνασπισμός που δημιούργησε ο Νετανιάχου τον Δεκέμβριο του 2022 ήταν μακράν ο χειρότερος.
Πρόκειται για μια συμμαχία μεσσιανικών ζηλωτών και ξεδιάντροπων καιροσκόπων, οι οποίοι αγνόησαν τα πολλά προβλήματα του Ισραήλ -συμπεριλαμβανομένης της επιδεινούμενης κατάστασης ασφαλείας- και επικεντρώθηκαν αντ’ αυτού στην αρπαγή απεριόριστης εξουσίας για τον εαυτό τους.
Στην επιδίωξη αυτού του στόχου, υιοθέτησαν εξαιρετικά διχαστικές πολιτικές, διέδωσαν εξωφρενικές θεωρίες συνωμοσίας για τους κρατικούς θεσμούς που αντιτίθενται στις πολιτικές τους και χαρακτήρισαν τις υπηρετούσες ελίτ της χώρας ως προδότες του “βαθέος κράτους”.
Η κυβέρνηση προειδοποιήθηκε επανειλημμένα από τις ίδιες τις δυνάμεις ασφαλείας της και από πολυάριθμους εμπειρογνώμονες ότι οι πολιτικές της έθεταν σε κίνδυνο το Ισραήλ και υπονόμευαν την ισραηλινή αποτροπή σε μια εποχή αυξανόμενων εξωτερικών απειλών. Ωστόσο, όταν ο αρχηγός του επιτελείου των IDF ζήτησε συνάντηση με τον Νετανιάχου για να τον προειδοποιήσει για τις επιπτώσεις των πολιτικών της κυβέρνησης στην ασφάλεια, ο Νετανιάχου αρνήθηκε να τον συναντήσει.
Όταν ο υπουργός Άμυνας Yoav Gallant σήμανε παρ’ όλα αυτά συναγερμό, ο Νετανιάχου τον απέλυσε. Στη συνέχεια αναγκάστηκε να επαναφέρει τον Gallant μόνο εξαιτίας ενός ξεσπάσματος λαϊκής οργής. Μια τέτοια συμπεριφορά επί πολλά χρόνια επέτρεψε μια συμφορά να χτυπήσει το Ισραήλ.
Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς για το Ισραήλ και την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, ο τρόπος με τον οποίο ο λαϊκισμός διέβρωσε το ισραηλινό κράτος θα πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση για άλλες δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο.
Το Ισραήλ μπορεί ακόμη να σωθεί από την καταστροφή. Εξακολουθεί να απολαμβάνει ένα αποφασιστικό στρατιωτικό πλεονέκτημα έναντι της Χαμάς, καθώς και έναντι πολλών άλλων εχθρών του. Η μακρά μνήμη των εβραϊκών δεινών γαλβανίζει τώρα το έθνος. Οι IDF και άλλα κρατικά όργανα ανακάμπτουν από το αρχικό σοκ. Η κοινωνία των πολιτών κινητοποιείται όσο ποτέ άλλοτε, καλύπτοντας πολλά κενά που άφησε η κυβερνητική δυσλειτουργία. Οι πολίτες στέκονται σε μεγάλες ουρές για να δώσουν αίμα, υποδέχονται πρόσφυγες από την εμπόλεμη ζώνη στα σπίτια τους και δωρίζουν τρόφιμα, ρούχα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης.
Σε αυτή την ώρα ανάγκης, καλούμε επίσης τους φίλους μας σε όλο τον κόσμο να μας συμπαρασταθούν. Υπάρχουν πολλά να επικρίνουμε για τη συμπεριφορά του Ισραήλ στο παρελθόν. Το παρελθόν δεν μπορεί να αλλάξει, αλλά ελπίζουμε ότι μόλις εξασφαλιστεί η νίκη επί της Χαμάς, οι Ισραηλινοί όχι μόνο θα θέσουν την τρέχουσα κυβέρνησή μας προ των ευθυνών της, αλλά και θα εγκαταλείψουν τις λαϊκίστικες συνωμοσίες και τις μεσσιανικές φαντασιώσεις – και θα κάνουν μια ειλικρινή προσπάθεια να πραγματοποιήσουν τα ιδρυτικά ιδανικά του Ισραήλ για δημοκρατία στο εσωτερικό και ειρήνη στο εξωτερικό.
* Ο Yuval Noah Harari είναι συγγραφέας των βιβλίων “Sapiens”, “Homo Deus” και “Unstoppable Us” και καθηγητής ιστορίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.