Τα στοιχεία του ΑΕΠ της τελευταίας πενταετίας δείχνουν μια σημαντική αύξηση του μεριδίου των κερδών (επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων) σε βάρος του μεριδίου της μισθωτής εργασίας και του κράτους. Η αναδιανομή πραγματοποιήθηκε τόσο στη διάρκεια της πανδημίας (2020-21) όσο και στη διάρκεια του πληθωρισμού (2022-23). Συγκρίνοντας τα στοιχεία του Γ τριμήνου 2023 με το Α τρίμηνο 2019, οι μισθοί έχουν χάσει τρεις μονάδες ΑΕΠ, το κράτος έχει χάσει δύο μονάδες ΑΕΠ και τα κέρδη έχουν κερδίσει πέντε μονάδες ΑΕΠ.
Ανάλυση
Το ΑΕΠ μπορεί να μετρηθεί με τρεις τρόπους: Από την πλευρά της παραγωγής, από την πλευρά του εισοδήματος και από την πλευρά της δαπάνης. Η αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε ένα έτος (δηλαδή το ΑΕΠ), αφού αφαιρεθούν οι φόροι στην παραγωγή και τις εισαγωγές, αποτελεί την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (πλευρά της παραγωγής). Αυτή η προστιθέμενη αξία χωρίζεται στις αμοιβές της μισθωτής εργασίας και στο λειτουργικό πλεόνασμα (πλευρά του εισοδήματος). Τέλος, το συνολικό ΑΕΠ ισούται με τη συνολική δαπάνη για την αγορά του και συνίσταται σε κατανάλωση συν επένδυση συν εξαγωγές μείον εισαγωγές (πλευρά της δαπάνης).
Η τελευταία πλευρά (της δαπάνης) είναι και εκείνη που αναφέρεται συχνότερα στο δημόσιο λόγο, ωστόσο και οι άλλες δύο πλευρές έχουν αντίστοιχη σημασία. Η πλευρά του εισοδήματος, ειδικότερα, δείχνει τη διανομή του εγχώριου προϊόντος που συντελείται κατά την παραγωγική διαδικασία και πριν μεσολαβήσουν οι κρατικοί αναδιανεμητικοί μηχανισμοί (φορολογία εισοδήματος, συντάξεις, επιδόματα, κλπ). Ενίοτε, η εξέλιξη των εισοδηματικών μεριδίων λέει μια διαφορετική ιστορία από εκείνη που λέει η εξέλιξη των συνιστωσών της δαπάνης.
Θα εξετάσουμε, λοιπόν, τα μερίδια των μισθών (αμοιβές εξαρτημένης εργασίας), των κερδών (ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα/μικτό εισόδημα) και του κράτους (φόροι παραγωγής και εισαγωγών μείον επιδοτήσεις) που το άθροισμά τους συνθέτει το ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, θα παρακολουθήσουμε την εξέλιξή τους σαν ποσοστά του ΑΕΠ από το Α τρίμηνο του 2019 μέχρι το Γ τρίμηνο του 2023. Το μερίδιο των μισθών είναι μάλλον προφανές: Περιλαμβάνει το σύνολο των αμοιβών εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των ασφαλιστικών εισφορών και της φορολογίας εισοδήματος. Το μερίδιο των κερδών χρειάζεται μια διευκρίνιση: Εκτός από τα εταιρικά κέρδη περιλαμβάνει και το εισόδημα των αυτοαπασχολούμενων, ως μικτό εισόδημα από κεφάλαιο και εργασία. Το μερίδιο του κράτους, τέλος, περιλαμβάνει τη φορολόγηση των εισροών και εκροών της παραγωγικής διαδικασίας μείον τις επιδοτήσεις που καταβάλλονται στην παραγωγική διαδικασία. Τα στοιχεία είναι τριμηνιαία με εποχική διόρθωση και προέρχονται από την ΕΛΣΤΑΤ.
Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, στη διάρκεια του 2019 μέχρι και το Α τρίμηνο του 2020, τα μερίδια ήταν σχετικά σταθερά. Το μερίδιο των κερδών ήταν στο 48%, το μερίδιο των μισθών στο 37% και το μερίδιο του κράτους στο 15%.
Στο Β τρίμηνο του 2020, με την έναρξη της πανδημίας, της ύφεσης και των έκτακτων επεκτατικών μέτρων, εμφανίζεται μια απότομη μείωση του μεριδίου του κράτους (στο 9%) και μια παράλληλη αύξηση των μεριδίων των κερδών (στο 50%) και των μισθών (στο 41%). Μέχρι το τέλος του 2021 (η γκρίζα περιοχή στο διάγραμμα) το μερίδιο του κράτους παρέμεινε σχετικά σταθερό κοντά στο 11%. Όμως, το μερίδιο των κερδών αυξήθηκε στο 53% ενώ το μερίδιο των μισθών μειώθηκε στο 36%.
Με άλλα λόγια, στη διάρκεια της πανδημίας, οι μισθοί έχασαν περίπου τέσσερις μονάδες ΑΕΠ εκ των οποίων οι τρεις πήγαν στα κέρδη και η μία στο κράτος. Από το Α τρίμηνο του 2022, με την αύξηση των τιμών ενέργειας, του πληθωρισμού και των νέων κρατικών παρεμβάσεων, μέχρι σήμερα (Γ τρίμηνο 2023), το μερίδιο των μισθών έχασε άλλες δύο μονάδες ΑΕΠ, κυρίως προς το κράτος. Στο Γ τρίμηνο του 2023 το μερίδιο των κερδών είναι στο 52,3%, των μισθών στο 34,2% και του κράτους στο 13,5%.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως από το 2019 μέχρι σήμερα έχει συντελεστεί μια αξιοσημείωτη αναδιανομή εγχώριου εισοδήματος υπέρ των κερδών και σε βάρος των μισθών. Η αναδιανομή πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: Η πρώτη στην περίοδο της πανδημίας και η δεύτερη στην περίοδο του πληθωρισμού και εξηγείται από τη μεγάλη αύξηση των κρατικών επιδοτήσεων.
Στην πρώτη φάση (Β τρίμηνο 2020 – Δ τρίμηνο 2021) το μερίδιο των μισθών αυξήθηκε αρχικά αλλά στη συνέχεια επέστρεψε λίγο χαμηλότερα από το προ πανδημίας επίπεδο, ενώ τα κέρδη, που επίσης αυξήθηκαν αρχικά, κινήθηκαν σε ανοδική τροχιά. Επομένως, με εξαίρεση την έναρξη της πανδημίας, οι κρατικές επιδοτήσεις κατευθύνθηκαν κατά κύριο λόγο στην ενίσχυση των επιχειρηματικών εισοδημάτων. Στη δεύτερη φάση (Α τρίμηνο 2022 – Γ τρίμηνο 2023) το μερίδιο των μισθών συνέχισε να μειώνεται και η όποια αναδιανομή συντελείται μεταξύ κερδών και κράτους αφού οι διακυμάνσεις τους κινούνται αντίθετα. Οι κρατικές επιδοτήσεις δεν φαίνεται να επηρέασαν το μερίδιο της μισθωτής εργασίας, οι απώλειες της οποίας οφείλονται στην αδυναμία των μισθών να παρακολουθήσουν τις αυξήσεις των τιμών.
*Ο Κύκλος Οικονομικής & Κοινωνικής Ανάλυσης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ δημοσιεύει τη νέα ανάλυση της σειράς Focus ENA | Oικονομία με θέμα «Διανομή εγχώριου εισοδήματος: μισθοί, κέρδη και κράτος».