Του Γιάννη Αγγελάκη
Θα πρέπει λίγο να σκεφτούμε τα πράγματα ως έχουν.
Τα περιστατικά βίας μεταξύ ανήλικων δεν είναι σημερινό φαινόμενο.
Εδώ και δεκαετίες ένα από τα πιο κλασσικά θέματα εφηβικών ταινίων είναι η βία στα σχολεία.
Και στην πραγματική ζωή όμως, ακόμη και στα Χανιά, είχαμε πολλά περιστατικά βίας και στο παρελθόν.
Θυμάμαι από τη δική μου εφηβική ηλικία – πριν 20 περίπου χρόνια – καβγάδες σε σχολεία που κατέληγαν με σοβαρούς τραυματισμούς. Συνήθως ξεκινούσαν για κάποια ασήμαντη αφορμή ή ήταν το αποτέλεσμα παρατεταμένου bullying. Τότε βεβαίως ο όρος bullying δεν υπήρχε, αλλά τέτοιες συμπεριφορές ήταν πολύ διαδεδομένες.
Θυμάμαι επίσης περιστατικά μεταξύ σχολείων όπου οι μαθητές καλούνταν να συμμετάσχουν στον “πόλεμο” για την προάσπιση της “αξίας” του σχολείου τους πετώντας αβγά ή πορτοκάλια σε άλλα αντίπαλα σχολεία.
Θυμάμαι περίπτωση όπου πορτοκάλια είχαν εξοπλιστεί με ξυράφια. Μία φορά ένα τέτοιο πορτοκάλι χτύπησε καθηγήτρια αντίπαλου σχολείου η οποία έπεσε στο έδαφος. Τότε μαθητές και από τα δύο σχολεία πλησίασαν την πεσμένη καθηγήτρια και αντί να φωνάξουν για βοήθεια πιάστηκαν απο τα χέρια και άρχισαν να χορεύουν μαζί ένα μονολεκτικό τραγούδι χαράς: “πέθανε, πέθανε”.
Θυμάμαι να αναπογυρίζεται αμάξι καθηγητή και τους μαθητές να περιμένουν στην έξοδο του σχολείου για να γελάσουν με την απελπισμένη αντίδρασή του.
Γίνονταν και παλιά πολλά άσχημα περιστατικά στα σχολεία που για πολλούς μαθητές ήταν ζητούμενο. Αποκτούσαν έτσι και στάτους μεταξύ των συμμαθητών τους. Ειδικά για τα αγόρια αποτελούσε ζητούμενο για να μην χαρακτηριστείς “φλώρος”.
Σήμερα όμως υπάρχει κάτι αλλοιώτικο. Σήμερα υπάρχουν τα social media.
Τα social media είναι ένας πολλαπλασιαστής της έντασης και της πόλωσης και η βία είναι σπουδαίο content, υλικό το οποίο παράγει δημοφιλία.
Σύμφωνα με στοιχεία από ΗΠΑ, περιστατικά ακραίας βίας ακόμη και δολοφονίας νέων μεταξύ ηλικιών από 15 έως 19 είχαν πέσει από το 2006 έως το 2013, όμως την εποχή της γιγάντωσης της επιρροής των social media, από το 2014 έως το 2021 αυξήθηκαν κατα 91%.
Πριν 20 χρόνια, κάποιος θα σε πείραζε ή θα διέδιδε φήμες για σένα στο σχολείο ή στα νεανικά στέκια και εσύ θα θύμωνες και μπορεί να ξεκινούσε κάποιος καβγάς. Θα έφερνε ο ένας την παρέα του άλλου, θα γινόταν ο καβγάς και κάπου εκεί θα τελείωνε η ιστορία. Τώρα η διαδικασία είναι πολύ διαφορετική. Μετατρέπεται σε θέαμα. Το πείραγμα και η διάδοση των φημών γίνεται στα social media. Μπορεί να γίνουν viral και να έχουν τρομακτικές επιπτώσεις στη ζωή ενός νέου ανθρώπου.
Την ίδια στιγμή τα social media ευνοούν την πόλωση. Οι νέοι χωρίζονται σε ομάδες, ανήκουν σε φυλές, και προσπαθούν μέσω της δράσης τους σε αυτές να αποκτήσουν αξία και στάτους.
Απειλές που μπορεί να εκστομίζονταν μεταξύ ελάχιστων ατόμων τώρα μέσω social media αποκτούν μετρήσιμο κοινό που αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα της έντασης της σύγκρουσης και το virality που αυτή δημιουργεί. Πολλές φορές, όσο τα πράγματα ξεφεύγουν, τόσο αυξάνεται το ενδιαφέρον που αποτυπώνεται σε αριθμό αντιδράσεων. Στο τέλος η βία στον πραγματικό κόσμο είναι το αποκορύφωμα μίας μακροχρόνιας διαδικασίας βίαιων ανταλλαγών στα social media, που πραγματοποιείται και για τα μάτια όλων αυτών που τους παρακολουθούν.
Η βία που προκύπτει μετά καταγράφεται στα κινητά που κρατά κάθε μαθητής ή η οποιαδήποτε κάμερα από τις εκατοντάδες που υπάρχουν πλέον στους δημόσιους χώρους για να διαμοιραστεί ξανά στα social media ως υλικό που θα παράξει ακόμα παραπάνω αριθμό likes και θα εκπαιδεύσει και άλλους μαθητές για τη συνταγή της επιτυχίας. Ζούμε άλλωστε στην εποχή των influencers, που η επιτυχία και το στάτους ταυτίζεται με τον αριθμό των likes, όπου κάποιος μπορεί να είναι σπουδαίος επειδή είναι διάσημος. Το πόσο σπουδαίο είναι να είσαι διάσημος πλέον αποτυπώνεται και οικονομικά. Αυτό μας δίδαξαν τα social media.
Δεν είναι όμως μόνο η οικονομική λειτουργία της βίας στα πλαίσια μίας οικονομίας της προσοχής. Είναι και το γεγονός ότι πρόκεται για βία η οποία δεν θα ξεχαστεί. Παραμένει για πάντα παρούσα ως υλικό που διακινείται στα social media. Eίναι και αυτό μία ουσιώδη διαφορά σε σχέση με το παρελθόν. Παλιά ένα περιστατικό βίας συνέβαινε και μετά ξημέρωνε η επόμενη μέρα. Σήμερα, τίποτα δεν σβήνεται, τίποτα δεν ξεχνιέται. Το χθες παραμένει διαρκώς προσβάσιμο προς όλους. Παραμένει για πάντα μια ανοικτή πληγή.
Δεν ξέρω αν η λύση στο πρόβλημα της βίας στα σχολεία είναι όσα ανακοίνωσε η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Προσωπικά αμφιβάλλω πολύ. Δε θυμάμαι ούτε όταν ήμουν εγώ έφηβος οι απειλές για μεγαλύτερες τιμωρίες να έχουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα.
Η βία υπάρχει στις εφηβικές ηλικίες. Πάντα υπήρχε. Οι λόγοι πίσω από αυτή είναι πολλοί, και όχι του παρόντος άρθου να τους αναλύσει. Το βέβαιο είναι ότι ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε αποτελεσματικά με την καταστολή.
Βλέποντας πίσω στην εποχή που ήμουν εγώ έφηβος, θυμάμαι νέους που υπήρξαν εξαιρετικά βίαιοι και μεγάλωσαν, και χάθηκαν στην πορεία. Κάποιοι κατέληξαν και στις φυλακές. Όμως πολλοί ακολούθησαν πολύ διαφορετικές διαδρομές. Τα περιστατικά βίας της εφηβείας τους τα βλέπουν τώρα από απόσταση ως εφηβικές ανοησίες που ξεπεράστηκαν.
Πολλοί μετάνιωσαν για τις συμπεριφορές τους όταν ήταν νέοι. Μετάνιωσαν όχι επειδή τιμωρήθηκαν, αλλά επειδή ωρίμασαν ως άνθρωποι. Επειδή κατάλαβαν το λάθος των συμπεριφορών τους.
Σε αυτές τις ηλικίες ο άνθρωπος αναζητεί τον εαυτό του. Και στην αναζήτηση, δίχως να υπάρχουν βεβαιότητες, γίνονται και λάθη. Δεν πρέπει αυτά τα λάθη της εφηβείας να στιγματίζουν μία ζωή.
Ούτε η πολιτεία έχει δικαίωμα να το κάνει αυτό, ούτε οι εταιρείες που διαχειρίζονται τα social media.