Της Ελευθερίας Κατσιφαράκη *
Υπάρχει ένας πολύ όμορφος μύθος για το Χριστουγεννιάτικο δέντρο. Η ιστορία του φθάνει στον 16ο αιώνα όταν ο Λούθηρος, ευγενής της εποχής του, ένα Χριστουγεννιάτικο απόγευμα πήγε βόλτα στο κοντινό δάσος. Μέσα στο χιονισμένο δάσος ήταν τόσο όμορφα, που γρήγορα πέρασε η ώρα και νύχτωσε χωρίς να το καταλάβει. Τότε βγήκαν τ’ αστέρια στον ουρανό και ο Λούθηρος πρόσεξε ότι έμοιαζαν σαν μικρές- μικρές φωτίτσες, κρεμασμένες στις άκρες των χιονισμένων ελάτων. Μαγεύτηκε από την υπέροχη εικόνα που έβλεπε και θέλησε να την έχει συνέχεια μπροστά του. Έκοψε ένα έλατο το μετέφερε στο σπίτι, το έστησε σε μια γωνία, το έντυσε ολόκληρο με βαμβάκι να μοιάζει λευκό από το χιόνι, και κρέμασε στις άκρες των κλαδιών του, αναμμένα κεράκια για να θυμάται τ’ αστέρια έτσι όπως τα είδε εκείνο το Χριστουγεννιάτικο απόγευμα. Στα μέσα του 1800 το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δένδρου είχε επεκταθεί ταχύτατα σε όλο τον κόσμο. Το έθιμο γινόταν αιτία για πολλά ατυχήματα. Έτσι μέχρι να εφευρεθούν τα ηλεκτρικά φωτάκια, οι προνοητικοί είχαν και έναν κουβά νερό κάτω από το δέντρο, για τον κίνδυνο πυρκαγιάς.
Το ρόδο της Παναγίας είναι ένα φυτό που συμβολίζει την «αιωνιότητα» και το «αθάνατο» της ψυχής, γιατί ποτέ του δεν πεθαίνει. Προέρχεται από τις περιοχές του Ισραήλ και της Ιορδανίας, οι πρώτοι που το έφεραν στην Ευρώπη, ήταν οι σταυροφόροι. Σε στεγνή κατάσταση έχει την εικόνα ξερού φυτού. Μόλις όμως πέσει επάνω του λίγο νερό, αρχίζει σιγά σιγά να πρασινίζει και μέσα σε λίγες ώρες γίνεται καταπράσινο. Κάτω δε από κατάλληλες συνθήκες μπορεί ακόμα και ν’ ανθίσει. Άν θέλουμε να το «ανοίξουμε» το τοποθετούμε σε ένα ρηχό πιάτο και κάθε μέρα του ρίχνουμε λίγο νερό, τόσο ώστε οι μικρές ρίζες που έχει στο κάτω μέρος του, να διατηρούνται νωπές. Η παράδοση λέει ότι το ρόδο της Ιεριχούς υπήρχε σε όλη τη διαδρομή της Παναγίας, από τα Ιεροσόλυμα μέχρι την Αίγυπτο και σε κάθε στάση που έκανε εκείνο άνοιγε δηλαδή άνθιζε και έκλεινε αμέσως όταν Εκείνη έφευγε. Λέγεται μάλιστα ότι το ευλόγησε να μην πεθάνει ποτέ. Αργότερα έγινε σύμβολο των σταυροφόρων οι οποίοι πριν από κάθε τους εκστρατεία το «άνοιγαν» και του ζητούσαν προστασία και γενικά καλοτυχία. Στη Γερμανία θεωρείται σαν δώρο αγάπης και χαρίζεται σε κάθε ζευγάρι που επιθυμεί να κάνει παιδιά. Αποτελεί μια κληρονομιά που δίδεται στο παιδί μόλις γεννηθεί, και το συντροφεύει σε όλη του τη ζωή σε κάθε νέο ξεκίνημα. Κάθε του «άνοιγμα»είναι με την βοήθεια της Παναγίας «άνοιγμα» σε κάτι καινούριο.
Μα και το Χριστουγεννιάτικο στεφάνι έχει την ιστορία του. Είναι απόλυτα συνδεδεμένο με τη γιορταστική διακόσμηση των γιορτών του Δωδεκαημέρου και η ύπαρξή του ξεκινά από τον 16ο με 17ο αιώνα, τότε που οι χριστιανοί τοποθετούσαν ένα στεφάνι έξω από την πόρτα τους για να δηλώσουν πως γιορτάζουν τη γέννηση του Θεανθρώπου. Τίποτα βέβαια από τα υλικά του δεν είναι τυχαία. Είναι κυκλικό, γιατί συμβολίζει την αιωνιότητα, ενώ το αειθαλές έλατο συμβολίζει μαζί με τα κουκουνάρια και τα ρόδια που πολλοί έβαζαν, την αφθονία και την γονιμότητα. Μάλιστα χρησιμοποιούσαν κλαδιά έλατου η άλλου δέντρου γιατί συμβόλιζε τη δύναμη, αφού το δέντρο μπορεί να αντέξει στο βαρύ χειμώνα. Η κόκκινη κορδέλα με την οποία το κρεμούσαν συμβολίζει τη χαρά και την ευτυχία για την γέννηση του Χριστού. Όμως το στεφάνι το κρεμούσαν και μέσα στο απίτι, ενώ σε πολλές περιοχές το τοποθετούσαν στο κέντρο του τραπεζιού στο δείπνο των Χριστουγέννων και της πρωτοχρονιάς για να φέρει γούρι στην οικογένεια την καινούρια χρονιά, τοποθετώντας απάνω του και κεριά τα οποία άναβαν καθ’ όλη τη διάρκεια του δείπνου.
Να πούμε λίγα λόγια και για τα βότανα στην Χριστουγεννιάτικη παράδοση. Τα βότανα με πολλούς τρόπους είναι συνυφασμένα με την Χριστουγεννιάτικη παράδοση. Μερικά από αυτά τα γνωρίζουμε από την ίδια την ιστορία της γέννησης του Χριστού όπως αυτή αναφέρεται στα ιερά βιβλία. Η σμύρνα και το λιβάνι δηλαδή που προσφέρθηκαν από τους μάγους στο Θείο Βρέφος. Το λιβάνι ήταν ένα από τα δώρα των μάγων σύμφωνα με το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο. Η παράδοση λέει ότι λιβάνι δωρίστηκε από τον Βαλτάσαρ, τον βασιλιά της Αιθιοπίας η του Σαβά, εκπληρώνοντας έτσι την προφητεία του Ησαία πως χρυσός και λιβάνι θα προσφερθούν από τους ευγενείς προς τιμή του Ουράνιου Βασιλέα. Το λιβάνι ήταν το αργότερο θυμίαμα και όταν καιγόταν έβγαζε έναν άσπρο καπνό ο οποίος συμβόλιζε τις προσευχές και τις ευχαριστίες των πιστών που ανέβαιναν στους ουρανούς. Επειδή οι αρχαίοι συχνά έκαιγαν λιβάνι κατά την διάρκεια θρησκευτικών τελετών, αυτό το δώρο συμβολίζει την θυσία, την θεϊκή υπόσταση του Χριστού, την γλυκύτητά Του, και τον ιερό Του ρόλο. Η σμύρνα η «μύρο» ήταν ένα ακόμα δώρο των μάγων. Ο θρύλος λέει ότι ο Γκασπάρ έφερε το δώρο της σμύρνας από την Ευρώπη η την Ταρσό της Κιλικίας και το απόθεσε μπροστά στο Θείο Βρέφος. Εξ αιτίας των διαφόρων χρήσεων που είχε η σμύρνα σαν φάρμακο, το δώρο συμβολίζει την ανθρώπινη υπόσταση του Χριστού. Τον Υποφέροντα Λυτρωτή, τον Μεγάλο Θεραπευτή, και τα πάθη. Η σμύρνα είναι ένα αρωματικό ρετσίνι που παράγεται από τις χαρακιές της φλούδας ενός μικρού δέντρου της ερήμου. Και οι χαρακιές θυμίζουν τις χαρακιές στο σώμα του Χριστού από τους Ρωμαίους κατά την διάρκεια της Σταύρωσης. Και ας πάμε τώρα στο δεντρολίβανο που είναι συνδεδεμένο κι αυτό με την Χριστουγεννιάτικη παράδοση και με την Παναγία μα και το ένδυμα του Χριστού που άπλωσε πάνω στα κλαδιά του κατά την διάρκεια της φυγής της οικογένειας προς την Αίγυπτο. Όταν δηλαδή Εκείνη άπλωσε τα ρούχα του Χριστού σε έναν θάμνο δεντρολίβανου, τότε τα άσπρα λουλούδια του φυτού έγιναν μπλέ για να τιμήσουν το Θείο Βρέφος. Μία άλλη εκδοχή λέει ότι την ώρα που τα ρούχα του μικρού Χριστού ήταν απλωμένα στον θάμνο, αυτός άρχισε να εκπέμπει μια γλυκιά ευωδία.
Ο Λούθηρος, τα κάλαντα, το χιόνι, οι τρυφεροί μύθοι και θρύλοι, μας παραπέμπουν σε μια γιορτή επικοινωνίας, αγάπης, ομορφιάς. Ακόμη και διηγήματα σύγχρονων συγγραφέων, μιλούν γι’ αυτή τη νύχτα με ιδιαίτερη τρυφερότητα. Αλλά εμείς ακόμα αναρωτιόμαστε. Γιατί τα Χριστούγεννα μας φέρνουν θλίψη? Γιατί μετατρέπονται σ’ έναν αγώνα δρόμου για την κατανάλωση? Ίσως θα πρέπει να προσαρμοστούμε στα νέα οικονομικά δεδομένα, και να είναι ημέρες μόνο αγάπης και συμπαράστασης σε όσους μας έχουν ανάγκη. Μην αφήσουμε το αστέρι της Βηθλεέμ να ψάχνει τη Φάτνη, και να βρίσκει μπροστά του μόνο δώρα, χρωματιστά δώρα, κάτω η πάνω στα στολισμένα δέντρα, και ν’ αναζητά πάντα τον Λούθηρο μέσα στο χιονισμένο δάσος για μια πραγματική γιορτή. Είναι στο χέρι μας να στολίσουμε τα φετινά Χριστούγεννα την καρδιά μας με αγάπη, και ας βάλουμε για αστέρι την κατανόηση, τη συμπαράσταση, την αλληλεγγύη, και για πολύχρωμα στολίδια ένα μεγάλο γεμάτο καλοσύνη χαμόγελο. Τότε και μόνο τότε ο Λούθηρος θα ξαναβρεί εκείνο το μοναδικό χριστουγεννιάτικο δέντρο να λάμπει και πάλι.
* Συντ. Δημοσιογράφος
