Η αξιοκρατία, η ιδέα ότι η επιτυχία εξαρτάται από το ταλέντο και την προσπάθεια, θεωρείται βασικό στοιχείο του σύγχρονου κοινωνικού συστήματος. Ωστόσο, ένα νέο ντοκιμαντέρ αμφισβητεί αυτή την αντίληψη, ισχυριζόμενο ότι η αξιοκρατία είναι ένα ψέμα και η κοινωνική κινητικότητα δεν λειτουργεί όπως νομίζουμε.
Το ντοκιμαντέρ, με τίτλο “Γιατί η αξιοκρατία είναι ένα ψέμα… (it’s way worse than people realize)” (The Market Exit), παρουσιάζει ο Andres Acevedo για το “The Market Exit” και βασίζεται στο βιβλίο του δημοσιογράφου Petter Larsson, “Rigged: How the belief in meritocracy lessens the chance of social mobility”. Αναλύει πώς η αξιοκρατία χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την κανονικοποίηση της ανισότητας.
Ο μύθος της κοινωνικής κινητικότητας
Στις σύγχρονες κοινωνίες, η ανισότητα διευρύνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Οι πλουσιότεροι γίνονται ακόμη πιο εύποροι, ενώ οι οικονομικές ευκαιρίες για τους λιγότερο προνομιούχους παραμένουν περιορισμένες. Στο παρελθόν, η ανισότητα δικαιολογούνταν μέσω της θρησκείας: οι βασιλείς κυβερνούσαν «ελέω Θεού» και η αριστοκρατία απολάμβανε προνόμια βάσει θρησκευτικών δογμάτων. Με τον Διαφωτισμό, ωστόσο, εδραιώθηκε η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι, γεγονός που αμφισβήτησε την παραδοσιακή αυτή νομιμοποίηση της ανισότητας.
Αντί να επιτευχθεί η πραγματική ισότητα, οι ισχυροί αντικατέστησαν τη θρησκευτική νομιμοποίηση με μια νέα ιδεολογία: την αξιοκρατία. Σύμφωνα με αυτήν, η επιτυχία δεν εξαρτάται από την κοινωνική καταγωγή, αλλά από την προσωπική προσπάθεια και ικανότητα. Η κοινωνική κινητικότητα – η δυνατότητα ενός ατόμου να ανέλθει κοινωνικά – θεωρείται απόδειξη ότι το σύστημα λειτουργεί δίκαια. Όμως, πόσο αληθής είναι αυτή η πεποίθηση;
«Nepo Babies» και Οικογενειακή Κληρονομιά της Επιτυχίας
Η συζήτηση για την κληρονομική επιτυχία αναζωπυρώθηκε πρόσφατα με τον όρο «Nepo Baby», ο οποίος περιγράφει άτομα που επωφελούνται από την οικογενειακή τους θέση. Παραδείγματα είναι η οικογένεια Skarsgård, όπου σχεδόν όλα τα παιδιά του ηθοποιού Stellan Skarsgård έγιναν επιτυχημένοι ηθοποιοί. Αυτό φέρνει στο φως ένα σημαντικό ερώτημα: αν οι θέσεις ισχύος και πλούτου κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά, πόσο ρεαλιστική είναι η κοινωνική κινητικότητα;
Η χαμηλή κοινωνική κινητικότητα
Οι ερευνητές χρησιμοποιούν την έννοια της «μονιμότητας» (persistence) για να μετρήσουν την κοινωνική κινητικότητα. Η μονιμότητα αναφέρεται στο πόσο παρόμοια είναι τα οικονομικά δεδομένα των παιδιών με αυτά των γονέων τους. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ινδία και η Βραζιλία, η κοινωνική κινητικότητα είναι εξαιρετικά χαμηλή. Αντίθετα, χώρες όπως η Σουηδία και η Δανία έχουν υψηλότερη κινητικότητα, αλλά ακόμα και εκεί απαιτούνται τρεις ή τέσσερις γενιές για να φτάσει μια οικογένεια από τη φτώχεια στον μέσο όρο εισοδήματος.
Η «Καμπύλη του Μεγάλου Γκάτσμπι»: Ανισότητα και Στασιμότητα
Η έρευνα δείχνει ότι η ανισότητα και η χαμηλή κοινωνική κινητικότητα είναι αλληλένδετες. Η λεγόμενη «Καμπύλη του Μεγάλου Γκάτσμπι» δείχνει πως όσο μεγαλύτερη είναι η οικονομική ανισότητα μιας χώρας, τόσο δυσκολότερη γίνεται η κοινωνική άνοδος. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα δύο άκρα της κοινωνικής πυραμίδας: τα φτωχότερα και τα πλουσιότερα στρώματα τείνουν να παραμένουν στα ίδια επίπεδα για πολλές γενιές.
Η αριστοκρατία που διαρκεί χίλια χρόνια: Πώς η ελίτ διατηρούν τα προνόμιά τους
Ιστορικές μελέτες παρέχουν ακόμα πιο αποκαλυπτικά στοιχεία. Έρευνα του οικονομικού ιστορικού Greg Clark για την Αγγλία δείχνει ότι οι απόγονοι των Νορμανδών κατακτητών του 1066 εξακολουθούν να έχουν πλεονέκτημα στην πρόσβαση στα κορυφαία πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ. Η διατήρηση της ελίτ για σχεδόν χίλια χρόνια καταδεικνύει ότι η κοινωνική κινητικότητα είναι πολύ πιο αργή από ό,τι πιστεύουμε.
Το Παράδοξο της Ανισότητας: Όσο Μεγαλύτερη η Ανισότητα, Τόσο Μεγαλύτερη η Πίστη στην Αξιοκρατία
Παρά τα αδιάσειστα στοιχεία, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι το σύστημα είναι δίκαιο. Σε έρευνες, το 65% των Σουηδών και το 50% των Αμερικανών δηλώνουν ότι όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες επιτυχίας. Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στην επίδραση ιστοριών «από τη φτώχεια στην επιτυχία» (rags-to-riches), όπως της Oprah Winfrey ή του Zlatan Ibrahimovic. Αυτές οι ιστορίες, όσο εντυπωσιακές και αν είναι, είναι σπάνιες και εξυπηρετούν τη διατήρηση του μύθου της αξιοκρατίας.
Η αξιοκρατία είναι μία επίμονη ψευδαίσθηση
Όπως επισημαίνει ο Γάλλος κοινωνιολόγος Pierre Bourdieu, οι λίγες περιπτώσεις κοινωνικής ανόδου λειτουργούν ως «θαυματουργές εξαιρέσεις» (les miraculeux) που ενισχύουν την ψευδαίσθηση της αξιοκρατίας. Στην πραγματικότητα, όσο πιο άνιση είναι μια κοινωνία, τόσο περισσότερο οι άνθρωποι τείνουν να πιστεύουν ότι η ανισότητα είναι δίκαιη και ότι η επιτυχία εξαρτάται αποκλειστικά από το ατομικό ταλέντο και την προσπάθεια.
Η πραγματικότητα, ωστόσο, διαφέρει. Οι κοινωνικές και οικονομικές θέσεις κληρονομούνται σε μεγάλο βαθμό, και η αξιοκρατία χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να νομιμοποιήσει ένα σύστημα που διατηρεί την ανισότητα. Ίσως ήρθε η στιγμή να αμφισβητήσουμε αυτήν την αφήγηση και να επανεξετάσουμε τις πραγματικές αιτίες της ανισότητας στον σύγχρονο κόσμο.
Δείτε το ντοκιμαντέρ:
Το ξέρουμε…
Το να βλέπετε αυτά τα μηνύματα μπορεί να είναι κουραστικό. Και να είστε σίγουροί ότι ούτε κι εμείς βρίσκουμε κάποια ευχαρίστηση από το να τα γράφουμε... Όμως αυτό το μήνυμα δεν αφορά εμάς. Αφορά κάτι πολύ πιο σημαντικό: την επιβίωση της ανεξάρτητης, μαχητικής δημοσιογραφίας στην Kρήτη.
Η στήριξη σας είναι σημαντική γιατί μας επιτρέπει να:
- - Κάνουμε ρεπορτάζ χωρίς φόβο και εξαρτήσεις. Κανείς δεν μας υπαγορεύει τι να πούμε ή τι να αποσιωπήσουμε.
- - Κρατάμε τη δημοσιογραφία μας προσβάσιμη σε όλους, ακόμη και σε αυτούς που δεν έχουν την ικανότητα να πληρώσουν. Χωρίς paywall, χωρίς προνόμια μόνο για όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα.
Η απλή αλήθεια είναι ότι τα έσοδα διαρκώς συρρικνώνονται. Αν πιστεύετε ότι μια πραγματικά ελεύθερη ενημέρωση είναι ζωτικής σημασίας για τη δημοκρατία και τον έλεγχο της εξουσίας, τότε δώστε μας τη δύναμη να συνεχίσουμε.
Σας ευχαριστούμε θερμά.
