Τουρκία: Από Γεωπολιτικός Δίαυλος σε Διεθνή Παίκτη Πολλαπλών Ρόλων

Η Τουρκία βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της διεθνούς γεωπολιτικής, διεκδικώντας έναν ρόλο που υπερβαίνει τα παραδοσιακά όρια της περιοχής της. Επιδιώκει να εδραιώσει μια «στρατηγική αυτονομία» αξιοποιώντας τη μοναδική γεωγραφική της θέση, τις ιστορικές της σχέσεις, αλλά και τα αναπτυγμένα στρατιωτικά και διπλωματικά της εργαλεία.

Το ερώτημα που τίθεται στο ντοκιμαντέρ της Deutche Welle είναι πώς καταφέρνει να ισορροπεί μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού, διευρύνοντας ταυτόχρονα τη σφαίρα επιρροής της από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική ως τον Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία.

Γεωστρατηγική Θέση: Η Τουρκία ως Δίαυλος Ανατολής και Δύσης

Η Τουρκία αποτελεί γεωγραφικό και πολιτικό σταυροδρόμι τριών ηπείρων — Ευρώπης, Ασίας και Αφρικής. Η θέση της στα στενά του Βοσπόρου τη μετατρέπει σε φυσικό «γέφυρα» μεταξύ Δύσης και Ανατολής, ενώ συνορεύει με την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ουκρανία, τη Ρωσία, το Νότιο Καύκασο, τη Μέση Ανατολή και, μέσω της Μεσογείου, τη Βόρεια Αφρική.

Όπως εξηγεί ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, Μουσταφά Αϊντίν: «Η Τουρκία έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως παράγοντας ισορροπίας, κάτι που διαμορφώνει τη βάση της εξωτερικής της πολιτικής». Αυτή η τακτική ενισχύθηκε ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το κόμμα του (AKP).

Η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της Ερντογάν

Η Τουρκία του Ερντογάν συνδυάζει την ενεργό συμμετοχή στους δυτικούς θεσμούς με μια πολιτική ανοιχτών δυνατοτήτων και ελιγμών. Ενώ παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ και φιλοξενεί αμερικανικές δυνάμεις, αρνήθηκε να συνταχθεί με τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ενώ παράλληλα υπέβαλε αίτημα ένταξης στους BRICS — τον οικονομικοπολιτικό σχηματισμό υπό την Κίνα. Αυτό που ονομάζεται «στρατηγική αυτονομία» επιτρέπει στην Άγκυρα να διατηρεί ανοιχτούς διαύλους με όλους τους μεγάλους παίκτες.

Όπως σημειώνει η διευθύντρια του Center for Applied Turkey Studies στο Βερολίνο, Χουρτζάν Ασλί Ακσόι: «Η Τουρκία βλέπει τον εαυτό της ως σημαντική μεσαία δύναμη». Με πληθυσμό 85 εκατομμυρίων, ισχυρή βιομηχανία και τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ μετά τις ΗΠΑ, η Τουρκία διαθέτει όλα τα εφόδια για να διεκδικήσει ρόλο πρωταγωνιστή.

Επεκτατική δράση σε Μέση Ανατολή, Καύκασο, Αφρική και Κεντρική Ασία

Στη Μέση Ανατολή, η Τουρκία κινείται διαρκώς μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού. Στη Συρία, στηρίζει ανταρτικές ομάδες έναντι του καθεστώτος Άσαντ, ενώ παράλληλα βρίσκεται σε αντιπαράθεση με το Ιράν και τη Ρωσία, χωρίς όμως να επιθυμεί τη πλήρη αποδυνάμωση της Τεχεράνης, διατηρώντας διαύλους σταθερότητας με τους γείτονες.

Την ίδια ώρα, η Άγκυρα επιδιώκει στρατηγική εμβάθυνση των σχέσεων με τα πλούσια κράτη του Κόλπου, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ, ώστε να εξασφαλίσει επενδυτικά κεφάλαια για τα φιλόδοξα σχέδιά της, ειδικά στη Συρία.

Αφρικανική διείσδυση: Από τη Διπλωματία στη Στρατιωτική Παρουσία

Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει ενισχύσει θεαματικά το αποτύπωμά της στην Αφρική: από 12 πρεσβείες το 2002, σήμερα διαθέτει πάνω από 36. Η διείσδυση ξεκινά με τη διπλωματία, ακολουθεί το εμπόριο, οι αεροπορικές συνδέσεις με Turkish Airlines, η κατασκευή υποδομών και —πλέον— η στρατιωτική συνεργασία.

Το τουρκικό στρατόπεδο στη Σομαλία είναι το μεγαλύτερο εκτός συνόρων, με 2.000 στρατιώτες να εκπαιδεύουν Σομαλούς, ενώ τουρκικές εταιρείες κατασκευάζουν αεροδρόμια, λιμάνια και τζαμιά. Ταυτόχρονα, η Τουρκία εξάγει drones και στρατιωτικό εξοπλισμό σε πολλές αφρικανικές χώρες, κεφαλαιοποιώντας το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα και τη ρητορική περί «μη αποικιοκρατικού» παρελθόντος.

Πολιτισμικοί και Εθνοτικοί δεσμοί σε Καύκασο & Κεντρική Ασία

Στον Νότιο Καύκασο, η Τουρκία διατηρεί στρατηγική συμμαχία με το Αζερμπαϊτζάν («ένα έθνος, δύο κράτη»), παρέχοντας οπλική υποστήριξη που άλλαξε τις ισορροπίες στη σύγκρουση με την Αρμενία.

Στην Κεντρική Ασία, η Άγκυρα επενδύει στη «τουρκική ταυτότητα», ενισχύοντας τη συνεργασία με Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν και Κιργιζιστάν, σε πολιτισμικό και οικονομικό επίπεδο, χωρίς όμως να έρχεται σε ρήξη με τη Ρωσία, η οποία διατηρεί ισχυρή παρουσία, αλλά έχει στρέψει την προσοχή της προς τη Δύση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.

Προκλήσεις, όρια και το δίλημμα της ισορροπίας

Η τουρκική στρατηγική έχει σαφή όρια: ο οικονομικός μαρασμός και ο πληθωρισμός φρενάρουν τις δυνατότητες επέκτασης, ενώ η ανάγκη για κεφάλαια στρέφει την Τουρκία στη συμμαχία με τον Κόλπο. Παράλληλα, η «στρατηγική αυτονομία» εμπεριέχει τον κίνδυνο διπλωματικής απομόνωσης από τη Δύση, ειδικά όσο παραμένει το ζήτημα των δημοκρατικών οπισθοδρομήσεων.

Η ισορροπία μεταξύ συνεργασίας και ανταγωνισμού με Δύση, Ρωσία, Ιράν, Ισραήλ και χώρες της περιοχής είναι εξαιρετικά λεπτή. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, η Τουρκία καταφέρνει να βαδίζει σ’ αυτή τη γραμμή, διατηρώντας ρόλο-κλειδί σε μια μεταβατική περίοδο παγκόσμιας πολυπολικότητας.

Η Τουρκία του Ερντογάν έχει εξελιχθεί σε παράδειγμα για το πώς μια μεσαία δύναμη μπορεί να εκμεταλλευτεί το δυναμικό της, ισορροπώντας επιδέξια ανάμεσα σε ανταγωνιστικά συμφέροντα και διαφορετικά στρατόπεδα. Το ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι αν θα καταφέρει να διατηρήσει αυτή την ισορροπία στη νέα εποχή των μεγάλων γεωπολιτικών ανακατατάξεων.