Δεν είναι η φτώχεια ένδειξη αποτυχίας. Είναι καιρός να αναθεωρήσουμε τους μεγάλους κοινωνικούς μύθους.

Σε μια εποχή που η κοινωνική ανισότητα εκτοξεύεται και οι οικονομικές αποστάσεις βαθαίνουν, επιμένουμε να διατηρούμε έναν από τους μεγαλύτερους μύθους της νεωτερικότητας: ότι οι επιτυχημένοι είναι τέτοιοι επειδή το άξιζαν. Ότι έφτασαν ψηλά λόγω σωστών επιλογών, καλού χαρακτήρα ή υψηλής νοημοσύνης. Ότι – αντιστρόφως – οι φτωχοί απέτυχαν εξαιτίας της βλακείας, της οκνηρίας ή του κακού τους εαυτού.

Πρόκειται για μια απλουστευτική αφήγηση που όχι μόνο δικαιώνει τη συγκέντρωση πλούτου, αλλά και νομιμοποιεί την απαξίωση των φτωχών. Λες και όσοι δεν έχουν σπουδάσει, όσοι κάνουν χειρωνακτικές εργασίες, πρέπει να είναι ηλίθιοι και πρέπει να νοιώθουν ένοχοι επειδή κάνουν χειρωνακτικές εργασίες, επειδή είναι φτωχοί. Επειδή φάνηκαν ανίκανοι να κάνουν τις “σωστές επιλογές”.

Η φτώχεια, όμως, δεν είναι ένδειξη κακού χαρακτήρα ή ηθικής ανεπάρκειας. Οι περισσότεροι φτωχοί δεν είναι «ανίκανοι». Είναι εργατικοί, ικανοί, έξυπνοι άνθρωποι που προσπαθούν να ζήσουν με αξιοπρέπεια, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους και να σταθούν όρθιοι σε ένα σύστημα εχθρικό προς τη ζωή τους.

Ο ελιτισμός της Αριστεράς

Το πιο οδυνηρό δεν είναι μόνο η δεξιά ρητορική που ταυτίζει την κοινωνική αξία με τον τραπεζικό λογαριασμό. Είναι και η αριστερή ενοχοποίηση της φτώχειας. Η αριστερή διανόηση – συχνά εγκλωβισμένη σε ακαδημαϊκές νόρμες – πέφτει στην ίδια παγίδα: Στιγματίζει  τους ανθρώπους όταν δεν έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση, ταυτίζοντας τη πανεπιστημιακή μόρφωση με την κριτική ικανότητα και νοημοσύνη.

Αυτό το σχήμα καταλήγει να στιγματίζει τους χειρώνακτες, τους ανθρώπους της παραγωγής, εκείνους που δεν σπούδασαν σε πανεπιστήμια αλλά αποτελούν τον θεμέλιο λίθο κάθε κοινωνίας.

Μετά τη νίκη του Τραμπ στις ΗΠΑ, πολλοί Δημοκρατικοί αναφέρθηκαν στους ψηφοφόρους του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος ως «ηλίθιους», «αμόρφωτους», «ορδές απολίτιστων». Ήταν μια τάση ταξικής περιφρόνησης, αποσυνδεδεμένη από τα αίτια της κοινωνικής αγανάκτησης. Μια ελιτίστικη άρνηση κατανόησης της πραγματικότητας.

Και όμως, η αλήθεια είναι διαφορετική. Οι σημερινές γενιές, αν έχουν μία ποιότητα ζωής, αυτή οφείλεται στις νίκες που πέτυχα “αμόρφωτοι” ανθρώπων.

Ανθρώποι που, χωρίς πανεπιστημιακά πτυχία, πίστεψαν στη συλλογική δράση. Που συνειδητοποίησαν ότι δεν υπάρχουν ατομικές λύσεις για τα κοινωνικά αδιέξοδα. Ότι η δύναμη βρίσκεται στο “μαζί”.

Υπήρχε μία εποχή που το να ανήκεις στην εργατική τάξη δεν θεωρούνταν αποτυχία. Αντιθέτως. Οι άνθρωποι είχαν περηφάνια για την καταγωγή τους, για τους κόπους της τάξης τους, για τις κοινότητές τους. Δημιουργούσαν πολιτισμό και νόημα μέσα από τις λαϊκές γιορτές, τα λαϊκά αθλήματα, τις λαϊκές μουσικές και τα τραγούδια τους.

Οι ζωές των ανθρώπων της εργατικής τάξης, οι αγώνες και οι αγωνίες τους, οι σκέψεις τους και οι έρωτές τους, ενέπνευσαν τους μεγάλους συγγραφείς.

Πολλοί από τους πρωταγωνιστές των πιο σημαντικών λογοτεχνικών έργων ήταν μέρος της εργατικής τάξης.

“Κακοί χαρακτήρες…”

Η συλλογική νοημοσύνη ως κινητήρια δύναμη

Η νοημοσύνη δεν είναι ατομικό προνόμιο.

Η νοημοσύνη δεν είναι προνόμιο αυτών που έχουν πτυχία. Δεν ανήκει μόνο στους αριστούχους, στους ρητορικά ευφάνταστους ή στους τεχνοκράτες.

Η νοημοσύνη δεν είναι αναγκαστικά ατομικό χαρακτηριστικό. Γιατί υπάρχει και η συλλογική νοημοσύνη. Η μόνη νοημοσύνη που έδωσε νίκες κοινωνικές. Μόρφωσε ανθρώπους μέσα από τους κοινούς αγώνες και βελτίωσε τις ζωές όλων μας. Έκανε τις κοινωνίες μας πιο ανθρώπινες.

Και αυτό είναι το δώρο των φτωχών στην ανθρωπότητα: Πως με τους αγώνες τους έφεραν στο προσκήνιο τον άνθρωπο.

Δίχως να έχουν ούτε καν ένα πτυχίο…

Οι κοινωνίες μας χρωστούν πολλά σε εκείνους που δεν έλαβαν ποτέ το εύσημο της «επιτυχίας».

Είναι καιρός να σταματήσουμε να μετράμε την αξία των ανθρώπων με βάση τους βαθμούς, τους τίτλους ή τους μισθούς.

Και να αναγνωρίσουμε τον πλούτο της συλλογικής νοημοσύνης – της νοημοσύνης που αλλάζει πραγματικά τον κόσμο, όχι για τους λίγους προνομιούχους αλλά για όλους.