Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Frontex φιλοξενούν για πρώτη φορά αξιωματούχους της Λιβύης τόσο από τη Δύση όσο και από την Ανατολή – Επίκεντρο των συναντήσεων οι επαναπατρισμοί μεταναστών και η εμπλοκή της Ε.Ε. στις επιχειρήσεις της λιβυκής ακτοφυλακής.

Από τις 14 έως τις 16 Οκτωβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Frontex φιλοξενούν για πρώτη φορά αντιπροσωπεία Λίβυων αξιωματούχων από τη Δύση και την Ανατολή της χώρας — μια πρωτοφανή διπλωματική κίνηση που σηματοδοτεί την έμμεση αναγνώριση του στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ ως συνομιλητή της Ε.Ε. σε θέματα μετανάστευσης.

Οι συναντήσεις ξεκίνησαν στις 14 Οκτωβρίου στη Βαρσοβία, στα κεντρικά της Frontex, και συνεχίζονται στις 15 και 16 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες, στα γραφεία της Γενικής Διεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων και Μετανάστευσης (DG Home) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Είναι η πρώτη φορά που αξιωματούχοι από τη Βεγγάζη, υπό τον έλεγχο του στρατηγού Χάφταρ, προσκαλούνται σε επίσημη επίσκεψη στα κεντρικά της Frontex. Μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε ποτέ δημόσια καταγεγραμμένη συνάντηση ανάλογου χαρακτήρα με θεσμούς της Ε.Ε.

Σύνθεση της λιβυκής αντιπροσωπείας: Στενοί συνεργάτες του Τραμπέλσι και του Χάφταρ

Στην αποστολή συμμετέχουν οκτώ αξιωματούχοι από την πλευρά της Τρίπολης — προερχόμενοι από τα Υπουργεία Εσωτερικών και Εξωτερικών, την Ακτοφυλακή και τη Γενική Διεύθυνση Ασφάλειας Ακτών (GACS). Από την Ανατολική Λιβύη, έξι εκπρόσωποι της Λιβυκής Εθνικής Στρατιάς (LNA) και του Υπουργείου Εσωτερικών συμμετέχουν μέσω του Τμήματος για την Καταπολέμηση της Παράνομης Μετανάστευσης και του Ναυτικού.

Επικεφαλής της αποστολής είναι ο Mohammed Marhani, διοικητής της Υπηρεσίας Συνοριοφυλακής του Υπουργείου Εσωτερικών στην Τρίπολη. Ο Marhani θεωρείται στενός συνεργάτης του νυν υπουργού Εσωτερικών Εμάντ Τραμπέλσι, καθώς οι δυο τους υπήρξαν παλαιότερα μέλη της ίδιας παραστρατιωτικής οργάνωσης (Public Security Agency) στη Ζιντάν.

Σύμφωνα με έρευνα της Global Initiative Against Transnational Organized Crime (GI-TOC), ο Marhani συνδέεται με τη διαχείριση του κέντρου κράτησης al-Mabani, το οποίο έκλεισε προσωρινά το 2022 μετά από καταγγελίες για βασανιστήρια και απάνθρωπη μεταχείριση.

Από την πλευρά της Ανατολής, τα ονόματα παραμένουν λιγότερο γνωστά, ωστόσο πρόκειται για στελέχη των συνόρων του LNA και αξιωματούχους του νέου Υπουργείου Εσωτερικών που δημιουργήθηκε από τον πρωθυπουργό της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNU), Αμπντούλ Χαμίντ Νταμπέιμπα.

Η παρουσία και των δύο πλευρών στην ίδια αίθουσα σηματοδοτεί μια σπάνια στιγμή συνεργασίας ανάμεσα στις δύο αντίπαλες κυβερνήσεις της χώρας.

Οι στόχοι των συναντήσεων: επαναπατρισμοί και έλεγχος ροών

Κεντρικό θέμα των επαφών είναι η οργάνωση «εθελούσιων» επαναπατρισμών μεταναστών από τη Λιβύη προς τις χώρες προέλευσης, καθώς και η ενδεχόμενη εμπλοκή της Frontex σε αυτό το νέο σύστημα.

Η αποστολή έρχεται λίγες εβδομάδες μετά την ανακοίνωση των λιβυκών αρχών ότι σκοπεύουν να αναλάβουν αυτόνομα τη διαδικασία επαναπατρισμού, χωρίς τη μεσολάβηση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM).

Ο Πρέσβης της Ε.Ε. στη Λιβύη, Νίκολα Ορλάντο, έχει πραγματοποιήσει επανειλημμένες συναντήσεις με τον Marhani, γράφοντας στην πλατφόρμα X ότι «εξετάστηκαν οι πρόοδοι και οι ευκαιρίες για περαιτέρω συνεργασία», ενώ επισκέφθηκε και «νέα εγκατάσταση προορισμένη να φιλοξενεί μετανάστες που έχουν εγγραφεί για εθελούσιο επαναπατρισμό».

Ο Ορλάντο σημείωσε επίσης ότι «λαμβάνεται υπόψη η νέα λιβυκή πρωτοβουλία για άμεση υποστήριξη των εθελοντικών επαναπατρισμών σε συντονισμό με τις πρεσβείες των χωρών προέλευσης».

Η λέξη «άμεσα» είναι το κρίσιμο σημείο — υποδηλώνοντας πως η Λιβύη επιδιώκει να αντικαταστήσει σταδιακά τον IOM, αποκτώντας αυτονομία στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.

Ενισχυμένος ρόλος της Frontex: Από τη Μεσόγειο στα στρατόπεδα της Λιβύης

Η συνάντηση πραγματοποιείται σε μια συγκυρία εντατικής διπλωματικής δραστηριότητας μεταξύ Ε.Ε. και Λιβύης. Τον Ιούλιο, οι αρχές της Βεγγάζης είχαν απαγορεύσει την είσοδο στους υπουργούς Εσωτερικών της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας, καθώς και στον Ευρωπαίο Επίτροπο Μετανάστευσης Μάγκνους Μπρουνέρ.

«Είμαστε έτοιμοι να επαναλάβουμε τον διάλογο ανά πάσα στιγμή. Αυτό είναι απολύτως αναγκαίο», είχε δηλώσει τότε ο Μπρουνέρ στο Politico Europe, προσθέτοντας ότι «τα τεχνικά κανάλια επικοινωνίας λειτουργούν πολύ καλά», αναφερόμενος στις επαφές με αξιωματούχους του Χάφταρ.

Τα νέα στοιχεία δείχνουν πως η Frontex εξετάζει ενεργό ρόλο στη διεκπεραίωση επαναπατρισμών από τρίτες χώρες προς τρίτες χώρες — όπως από τη Λιβύη στη Νιγηρία ή το Μπαγκλαντές. Ήδη, αξιωματούχοι της Τρίπολης συζητούν τις πρώτες δοκιμαστικές πτήσεις με τις δύο αυτές χώρες.

Στις 14 Οκτωβρίου, παράλληλα με την παρουσία της λιβυκής αποστολής στη Βαρσοβία, οι Υπουργοί Εσωτερικών των 27 κρατών-μελών συνεδριάζουν στο Λουξεμβούργο για να εξετάσουν την ανανέωση της εντολής της Frontex το 2026 — όπου, σύμφωνα με έγγραφο που επικαλείται το Euractiv, εξετάζεται η παραχώρηση νομικού δικαιώματος στην υπηρεσία να οργανώνει επαναπατρισμούς.

Επεισόδια και σκιά στις σχέσεις με την ακτοφυλακή της Τρίπολης

Η διεθνής συνεργασία επανέρχεται στο προσκήνιο παρά το πρόσφατο κύμα καταγγελιών για βία της λιβυκής ακτοφυλακής.

Στις 25 Αυγούστου, σκάφος της ακτοφυλακής άνοιξε πυρ εναντίον του Ocean Viking της SOS Mediterranée, για 20 λεπτά, προκαλώντας ζημιές ύψους 194.000 ευρώ. Το περιστατικό χαρακτηρίστηκε από την οργάνωση «εσκεμμένη πράξη πολέμου».

Στις 26 Σεπτεμβρίου, η Sea Watch κατήγγειλε ότι δέχθηκε επίσης πυρά κατά τη διάρκεια επιχείρησης διάσωσης 66 μεταναστών, από «λιβυκές πολιτοφυλακές» που επέβαιναν σε πλοίο τύπου Corrubia — δωρεά της Ιταλίας στη Λιβύη.

Παρά τα περιστατικά, η Frontex φαίνεται να ενισχύει τον επιχειρησιακό της δεσμό με τις λιβυκές αρχές.

Το 2023, έρευνα της Lighthouse Reports αποκάλυψε ότι η Frontex παρείχε πληροφορίες για αναχαιτίσεις μεταναστών σε πλοίο που ανήκε στην πολιτοφυλακή Tariq Bin Ziyad (TBZ), με επικεφαλής τον γιο του Χάφταρ, Σαντάμ Χάφταρ. Οι σχέσεις αυτές, αν και ανεπίσημες, δείχνουν συνέχεια και ανοχή από πλευράς Ευρώπης.

Από το ιταλο-λιβυκό μνημόνιο στη νέα ευρωπαϊκή στρατηγική

Η συνεργασία της Ε.Ε. με τη Λιβύη δεν είναι νέα. Ξεκίνησε με το ιταλο-λιβυκό μνημόνιο του 2017, που υπέγραψε ο τότε υπουργός Εσωτερικών Μάρκο Μιννίτι με τον πρωθυπουργό Φάγιεζ αλ-Σάρατζ, προβλέποντας εκπαίδευση, εξοπλισμό και τεχνική υποστήριξη στην ακτοφυλακή και τη συνοριοφυλακή της Λιβύης. Το μνημόνιο ανανεώνεται αυτόματα κάθε τρία χρόνια, εκτός εάν η ιταλική Βουλή αποφασίσει διαφορετικά έως τις 2 Νοεμβρίου.

Παρά τις εκστρατείες ΜΚΟ για την ακύρωσή του, η Ρώμη συνεχίζει τις διπλωματικές της επαφές με τις δύο λιβυκές πλευρές.

Στις 2 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη συνάντηση του ανιψιού του Νταμπέιμπα, Ιμπραήμ, με τον Σαντάμ Χάφταρ — η πρώτη εδώ και τρία χρόνια μεταξύ εκπροσώπων των δύο οικογενειών. Ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών Αντόνιο Ταγιάνι τόνισε τότε τη σημασία μιας «σταθερής Λιβύης για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης».

Επαναπατρισμοί με «ανθρωπιστικό» πρόσημο – και νέα ερωτήματα

Παρά τη ρητορική περί «εθελοντικού χαρακτήρα», οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι οι επαναπατρισμοί δεν είναι ούτε ασφαλείς ούτε πραγματικά εθελοντικοί, ειδικά όταν εκτελούνται υπό τις αρχές της Λιβύης.

Από το 2015, ο IOM έχει επαναπατρίσει πάνω από 100.000 άτομα, ενώ το 2024 οι επαναπατρισμοί ανήλθαν σε 16.000. Το 2025, όμως, σύμφωνα με ευρωπαϊκό έγγραφο του Σεπτεμβρίου, δεν ξεπέρασαν τους 11.000 — πολύ κάτω από τον στόχο των 1.500 τον μήνα.

Παρά τις επιφυλάξεις, ο Ορλάντο έγραψε ότι θα συνεχίσει να «παρακολουθεί στενά την εφαρμογή του προγράμματος», τονίζοντας πως «εάν οργανωθεί με αξιοπιστία και αξιοπρέπεια, πρέπει να το υποστηρίξουμε, με συμμετοχή του ΟΗΕ για πρόσθετες υπηρεσίες».

Ένα νέο πεδίο ισχύος στη Μεσόγειο

Η παρουσία στελεχών του Χάφταρ στα κεντρικά της Frontex νομιμοποιεί de facto τον ρόλο της Ανατολικής Λιβύης ως συνομιλητή της Ε.Ε. στο ζήτημα της μετανάστευσης.

Για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, η σταθερότητα στη Λιβύη και η μείωση των ροών προς την Ιταλία και την Ελλάδα είναι προτεραιότητα. Για τη Λιβύη, η συνεργασία με την Ευρώπη προσφέρει διπλωματικό κύρος, χρηματοδότηση και επιχειρησιακή στήριξη.

Η επόμενη φάση αυτής της σχέσης θα κριθεί στο πεδίο των «εθελοντικών επαναπατρισμών» — μια πολιτική που, παρά το όνομά της, κινείται στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην ανθρωπιστική βοήθεια και την εξαναγκαστική επιστροφή.

Με πληροφορίες από irpimedia.irpi.eu