«Το Μεγάλο μας Τσίρκο» του κ. Σωτήρη Χατζάκη, από το Κ. Θ. Β. Ε. / Θέατρο ΑΚΡΟΠΟΛ.
Πιστός στην υπόσχεσή μου, κάθομαι και γράφω αυτές τις γραμμές «δίκην κριτικής» για μια παράσταση που η άσκηση κριτικής είναι μια προσβολή στην έννοια της αισθητικής τελειότητας. Αναφέρομαι στην παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (Κ. Θ. Β. Ε.) που παρουσιάστηκε στον χώρο, που εδώ στα Χανιά αποκαλούμε κατ’ ευφημισμόν «Θέατρο Ανατολικής Τάφρου», με το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Το Μεγάλο μας Τσίρκο».
Καλά, θα μου πείτε, τότε γιατί την γράφεις;
Είναι που πολλές φορές μια αισθητική πρόταση, σαν αυτή του κ. Χατζάκη, «γεννά» ιδέες και ανοίγει ορίζοντες στην σκέψη, που θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας. Γιατί η σκηνοθεσία του έργου ουσιαστικά έπαιξε αυτό το ρόλο: έδωσε στο κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη μια διαχρονικότερη πνοή από εκείνη που εξυπηρετούσε το πρώτο ανέβασμα του έργου τον καιρό της δικτατορίας (1).
Έτσι αυτό που με σπρώχνει στην σύνταξη αυτού του κειμένου είναι η επισήμανση ορισμένων παραμέτρων που συνετέλεσαν ώστε να τοποθετείται η παράσταση «υπεράνω κριτικής».
Πρωτ’ απ’ όλα το κείμενο. Καίτοι πρόκειται για μια δραματοποιημένη μεταφορά της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας διατηρεί μια φρεσκάδα, σαν τα γεγονότα που εξιστορεί να έχουν γίνει μόλις χθες, χωρίς ανάγκη επικαιροποίησης. Ένα κείμενο γεμάτο συμβολισμούς και υπονοούμενα, γραμμένο ακριβώς έτσι για να αποφύγει τον πέλεκυ της λογοκρισίας του τότε καθεστώτος.
Μετά η σκηνοθεσία: ακολουθεί την «γραμμή» του κειμένου, ακροβατώντας μεταξύ του συμβολισμού και του ρεαλιστικού αυτοσαρκασμού, με έναν καταιγιστικό ρυθμό, από ιστορικό σε ιστορικό επεισόδιο, μέχρι το ρέκβιεμ του τέλους, όπου ο ρυθμός «πέφτει» σε ελεγειακό σχεδόν επίπεδο, στα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής και της γερμανικής κατοχής – ίσως των πλέον «απτών» από χρονολογικής άποψης συμβάντων. Και η διακριτική φιγούρα του κλόουν που διέτρεχε τις σκηνές του έργου – η οπτική ματιά μιας Ελλάδας στο … ιστορικό της κοστούμι, ο απόλυτος συμβολισμός και ρεαλιστική αποτύπωση.
Στους παρουσιαζόμενους συμβολισμούς συνέβαλε τα μάλα το σκηνικό του … καταστρώματος – ένα καράβι διατρέχει τον χώρο και τον χρόνο, η κ. Δρίνη πηγή αστείρευτη ιδεών που μπορούν να εξυπηρετήσουν άμεσα και χωρίς περιττά βάρη τον στόχο της παράστασης, δίδαξε. Όπως και στα άπειρα κοστούμια (διακόσια σαράντα οκτώ!, όπως καταμέτρησε η ίδια) που προσδιόριζαν τον χώρο και τον χρόνο … πλεύσης του πλοίου.
Δεν θα αναφερθώ στις ερμηνείες ενός εκάστου των ηθοποιών, σεβόμενος το γεγονός ότι όλοι τους απέδωσαν άψογα το έργο συνολικά και δεν θα ήθελα να «αδικήσω» καμίαν ή κανένα, από την διάσταση του ρόλου που ερμήνευε. Η διδασκαλία του κ. Χατζάκη πάντως ήταν ευδιάκριτη, όπως και η τελειομανία του στην λεπτομέρεια, ακόμα και μετά από τόσες παραστάσεις (και σε χώρους … ακατάλληλους ακόμα (2)).
Ο κ. Ξαρχάκος, νέος ακόμα παρά τα σαράντα χρόνια από το πρώτο ανέβασμα, ήταν ένα ισχυρό κίνητρο για τους θεατές να προσέλθουν στην παράσταση. Η «άρνησή» του να εξέλθει στην σκηνή για τον χαιρετισμό στο φινάλε, ας αποδοθεί στην κούραση αλλά και την σεμνότητα που τον διακρίνει. Παρ’ όλα αυτά διηύθυνε την ορχήστρα με μαεστρία και δύναμη, σε πασίγνωστα τραγούδια του που έντυναν την παράσταση του τότε και του τώρα και που τα σιγοψιθύριζαν οι θεατές γύρω μου συνοδεύοντας την εκπληκτική φωνή του κ. Ζαχαρία Καρούνη. Η εμβόλιμη play back ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη, ήταν ένα διαχρονικό ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ στον μεγάλο συμπατριώτη μας ερμηνευτή τους στο πρώτο ανέβασμα.
Μετά από δυόμιση ώρες αποχωρήσαμε από την Τάφρο περισσότερο προβληματισμένοι και σίγουρα περισσότερο αποφασισμένοι απ’ ότι ήμασταν πηγαίνοντας εκεί. Η κόρη μου, μου έδωσε το πρώτο και τελευταίο ερέθισμα για το κείμενο που διαβάσατε ήδη: πόσο λίγα γνωρίζουμε από την Ιστορία μας, που έχει γίνει «βορά» σκοπιμοτήτων στα χέρια των επιτήδειων που μας κυβερνούν.
Το ξεκαθάρισμά της είναι ευθύνη όλων μας!
Μανόλης Πουλής.
Υστερόγραφα.
(1). Πολλοί σχολιάζοντας την παράσταση μετά το πέρας της αναφέρθηκαν σ’ αυτό το πρώτο ανέβασμα του έργου το 1973 και επιχείρησαν μια σύγκριση του τότε με το τώρα. Μεγάλο λάθος. Γιατί οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες εκείνης της περιόδου απέχουν παρασάγγας από τις σημερινές καθώς επίσης οι απαιτήσεις και οι ανάγκες της κοινωνίας. Από την άλλη η ΤΕΧΝΗ δεν είναι εμπορεύσιμο είδος ώστε να διακρίνεται σε α, β και γ ποιότητας. Η ΤΕΧΝΗ οφείλει να σέβεται τον αποδέκτη της – το κοινό – αλλά και να απολαμβάνει τον σεβασμό του κοινού στο όποιο επίπεδό της.
(2). Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονται (;) από τους αρμόδιους φορείς μένουν πολλά να γίνουν για να αποκτήσει ο χώρος που διεξάγονται οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις του Δήμου την αισθητική και την ποιότητα που αρμόζει σ’ ένα κοινό που «διψάει» για πολιτισμό και που καταβάλει τον εναπομείναντα οβολό του σε προτάσεις σαν αυτή του Κ. Θ. Β. Ε.. Χρειάζεται σοβαρότερη οργάνωση για την αντιμετώπιση των απαιτήσεων του κοινού και όχι αποφάσεις που λαμβάνονται εν θερμώ.
Μ. Π.