Με το συνεχές «όχι» του κρητικού λαού στους διαφόρους κατακτητές του, κατά την μακραίωνα ιστορική του πορεία, η γενέθλια γη του είναι κατάσπαρτη από βωμούς, θυσιαστήρια, τόπους εκτελέσεων, στους οποίους πλήθος αγωνιστών της λευτεριάς, άφησαν την τελευταία τους πνοή.
Τόποι ιεροί και αιματοβαμμένοι, που έμειναν στην ιστορία ως αιώνια σύμβολα της αδούλωτης κρητικής ψυχής, είναι το Μελιδόνι, η Μαλάθυρος, η Κάντανος, η Βιάννος, ο Αλικιανός, η Αγιά και πολλοί άλλοι.
Αυτοί θα μείνουν στο διηνεκές, θα αφηγούνται θρήνους και θρύλους και θα ιστορούν μαρτύρια και θυσίες του ηρωικού λαού μας.
Χίλια περίπου μέτρα νοτιοδυτικά των Αγροτικών Φυλακών της Αγιάς, δυο συνεχόμενες χαράδρες υπήρξαν ο τόπος εκτελέσεων εκατοντάδων πατριωτών, που ήταν έγκλειστοι των Γερμανών στο Κολαστήριο της Αγιάς. Πολύ εύστοχα έμεινε στην ιστορία και στις επερχόμενες γενεές, με την ονομασία που του ταιριάζει: «ΓΟΛΓΟΘΑΣ».
Πριν τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου και πριν παραδοθούν οι κατακτητές φρόντισαν, να καταστρέψουν τα αρχεία τους και έτσι κανείς δεν γνωρίζει μετέπειτα, πόσοι ακριβώς συμπατριώτες μας και όχι μόνο, εκτελέσθηκαν στον τόπο του μαρτυρίου.
Εκεί οι απόγονοι των Ούνων οδηγούσαν τα αθώα θύματά τους, τα έδεναν σε ένα ξύλινο στύλο και τα εκτελούσαν. Όταν ο κατακτητής πάτησε στην Κρήτη, βάλθηκε να λεηλατήσει και να διαρπάξει την αιώνια ψυχή των ανθρώπων της, δεν το πέτυχε όμως. Αυτή η ψυχή βάρυνε στη ζυγαριά περισσότερο από το ατσάλι του εχθρού και η καρδιά των αθώων θυμάτων ήταν δυνατότερη από τα σίδερα και τη φωτιά.
Στον τόπο του μαρτυρίου οδηγούντο οι μελλοθάνατοι, χωρίς την παρουσία της εκκλησίας, χωρίς την παρουσία των προσφιλών τους προσώπων, χωρίς να γνωρίσουν την λευτεριά για την οποία αγωνίσθηκαν και με μόνη τους αγωνία πως αμέσως θα τους σκεπάσει η μαύρη γη.
Ο Σύλλογος των Αγωνιστών και Φίλων της Μάχης του Γαλατά, με τις μικρές του δυνατότητες και σε συνεργασία με τον Δήμο Νέας Κυδωνίας πραγματοποίησε την αρχιτεκτονική διαμόρφωση του χώρου μέχρι την κατασκευή του σημερινού Μνημείου, αντάξιου της μεγάλης θυσίας.
Σήμερα 72 χρόνια μετά, από τη δράση του αιμοσταγούς τυράννου, ο επισκέπτης του μαρτυρικού τόπου συγκλονίζεται και δακρυρροεί και σαν τον διαβαίνει νομίζει, ότι ακούει ζωντανές τις κλαγγές των όπλων και το κροτάλισμα των ταχυβόλων. Οι ήρωες και οι μάρτυρες μας δίνουν το παράγγελμα: Αδέλφια μας συνεχίστε απτόητοι στις επάλξεις τον δικό μας αγώνα.
Σας δαφνοστεφανώνουμε με το αμάραντο στεφάνι της δόξας. Αιωνία η μνήμη σας.
Φωκίων Θ. Βερυκάκης
Επίτιμος Διευθυντής Πολυτεχνείου Κρήτης