Η μείωση και γήρανση του πληθυσμού της χώρας αποτελούν μείζον εθνικό πρόβλημα, καθώς η διαφορά μεταξύ γεννήσεων και θανάτων καταγράφεται πλέον αρνητική και στις 13 περιφέρειες, κυρίως λόγω σημαντικής μείωσης των γεννήσεων σε συνδυασμό με αναβολή των γεννήσεων σε μεγαλύτερη ηλικία.
Όπως επισημαίνεται στην Έκθεση κοινωνικών και οικονομικών τάσεων στις ελληνικές περιφέρειες του ΙΟΒΕ, το μεταναστευτικό ισοζύγιο μετριάζει την πληθυσμιακή πτώση σε όλες τις ελληνικές περιφέρειες, εκτός από την Αττική, τη Δυτική Ελλάδα και τη Δυτική Μακεδονία, όπου είναι αρνητικό.
Η Κρήτη είναι η μόνη περιφέρεια στην Ελλάδα που παρουσιάζει οριακά θετικό ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης, καθώς το θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο υπερκαλύπτει το οριακά αρνητικό φυσικό ισοζύγιο.
Οι μεταναστευτικές εισροές δεν επαρκούν -σύμφωνα με το ΙΟΒΕ- για να αντιστρέψουν την πληθυσμιακή μείωση που οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στην μεγάλη μείωση των γεννήσεων σε όλες τις περιφέρειες. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται, πολιτικές ενίσχυσης του μεταναστευτικού ισοζυγίου μπορούν να έχουν άμεσα αποτελέσματα.
Η κρίση χρέους ώθησε στην «έξοδο» τους νέους
Η μεγάλη πληθυσμιακή «έξοδος» που παρατηρήθηκε από το 2010 έως και το 2016, ως άμεσο αποτέλεσμα της κρίσης χρέους.
Ειδικότερα, κατά την συγκεκριμένη περίοδο, συσωρευτικά, σχεδόν 720.000 άτομα έφυγαν από την χώρα για αναζήτηση δουλειάς και καλύτερων συνθηκών διαβίωσης (οι εισροές ήταν αντίστοιχα 460.000), ενώ οι μεταναστευτικές εισροές ήταν σταθερές.
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, το μεταναστευτικό ισοζύγιο είναι διαχρονικά θετικό, με θετική τάση και την υψηλότερη τιμή του το 2022, στα 4.2 εκατομμύρια, γεγονός που οφείλεται στην μεγαλύτερη τιμή μετανάστευσης, περίπου στα 7 εκατομμύρια άτομα.
Παρατηρώντας τις δυναμικές του μεταναστευτικού ισοζυγίου ανά φύλο και ηλικιακή ομάδα, παρατηρείται αρχικά πως και οι εισροές αλλά και οι εκροές αποτελούνται κυρίως από άνδρες του ενεργού εργατικού δυναμικού (25 έως και 64 ετών). Ενώ τα μεγαλύτερα ποσοστά εκροών παρατηρούνται κατά την περίοδο της κρίσης χρέους, αυτά τα ποσοστά παραμένουν ακόμη και σήμερα, αν και οι εκροές βρίσκονται σε χαμηλότερο σημείο από τα χρόνια της κρίσης.
Ωστόσο, φανερώνουν πως πολλοί νέοι, ακόμη και σήμερα αναζητούν καλύτερες συνθήκες εργασίας και μεγαλύτερους μισθούς στο εξωτερικό. Αυτό έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα ένα συνεχόμενο brain drain. Ένα υψηλά ειδικευόμενο εργατικό δυναμικό συνεχίζει να φεύγει από την χώρα, μειώνοντας έτσι και την εγχώρια παραγωγικότητα μαζί με τα άμεσα αποτελέσματα που έχει στην πληθυσμιακή εξέλιξη.
Οι οικονομικές εξελίξεις δημιούργησαν συνθήκες πληθυσμιακής μείωσης
Σε εθνικό επίπεδο, η μείωση του πληθυσμού που παρατηρείται από τα έτη της κρίσης μέχρι και σήμερα, οφείλεται κατά τα αρχικά έτη σε μεγάλη πληθυσμιακή κινητικότητα, και ιδιαίτερα έξοδο από την χώρα ενεργού εργατικού δυναμικού. Επίσης, παρατηρείται πως, παράλληλα με την κρίση χρέους, ξεκίνησε μια σταθερά μειωτική τάση στο φυσικό ισοζύγιο, το οποίο ασθενεί ολοένα και περισσότερο ανά τα έτη, βρισκόμενο το 2022 στην μικρότερη τιμή του διαχρονικά.
Ως άμεση επέκταση, κρίνεται πως οι οικονομικές εξελίξεις της κρίσης δημιούργησαν συνθήκες για την ολοένα και μεγαλύτερη πληθυσμιακή μείωση, η οποία χρειάζεται άμεσες πολιτικές για την αντιστροφή των ήδη υπαρχουσών τάσεων.
Σήμερα η γενιά των τριαντάρηδων, που θεωρείται η πιο παραγωγική ομάδα στην αγορά εργασίας, συρρικνώνεται χρόνο με το χρόνο. Το ηλικιακό γκρουπ 30-44 ετών σημείωσε μείωση κατά 26,4 χιλ. άτομα (ή 1,7%) την περίοδο 2023-2024, όπως ακριβώς είχε συμβεί και την περίοδο 2022-2023.
Η τάση αυτή θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία, την κοινωνική δομή και το σύστημα υγείας. Η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και η γήρανση του πληθυσμού επιβαρύνουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα και δημιουργούν ελλείψεις εργατικού δυναμικού.
