Οι λεγόμενες «φραγκικές» ελιές είναι ελαιόδεντρα εκατονταετιών, αφού η Ιστορία τα ταυτίζει με την παρουσία των Eνετών στην Κρήτη. Σε δύσκολα χρόνια, κυρίως της Τουρκοκρατίας, τα δέντρα αυτά αποτέλεσαν τον βασικό πυλώνα της οικονομίας για τους ντόπιους και ο αριθμός τους ήταν μεγάλος στο νησί.
Χιλιάδες «φραγκικές» ελιές, σκορπισμένες από τη μία έως την άλλη άκρη του νησιού, εδώ και αιώνες έθρεψαν γενιές και γενιές. Το καταπληκτικό είναι ότι, μέχρι και σήμερα, σε πείσμα του χρόνου εξακολουθούν να δίνουν τους καρπούς τους, επιβεβαιώνοντας, με τον τρόπο αυτόν, τη βαθιά σχέση της μεγαλονήσου με την ελαιοκαλλιέργεια.
Είναι τα ελαιόδεντρα που ξεχωρίζουν όπως οι γέροι άνθρωποι από τους νέους, λένε οι παραγωγοί που μέχρι σήμερα έχουν στην περιουσία τους κάποια «φραγκικά» ελαιόδεντρα. Ο κορμός τους είναι τεράστιος. Για να τον αγκαλιάσουν όλον, μπορεί να χρειάζονται μέχρι και δέκα ενήλικες, ενώ και η όψη του παραπέμπει στην ηλικία τους. Ίσως αυτό, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, να ήταν και ο βασικός λόγος που τα τελευταία χρόνια, σχεδόν μαζικά, τα δέντρα αυτά άρχισαν να εκριζώνονται.
«Το γεγονός ότι μια τέτοια ελιά εκατονταετιών, που μπορεί να δώσει μέχρι και πέντε με έξι τόνους καυσόξυλα, πιθανότατα λειτούργησε ως βασικός παράγοντας που πολλοί τα έδωσαν για καυσόξυλα. Κάποια από αυτά δόθηκαν για 100 ευρώ ή ακόμη και περισσότερο», εξηγεί το μέλος του ΔΣ της ΟΑΣΝΗ, Μιχάλης Καμπιτάκης.
Ο αριθμός τους μειώθηκε δραματικά τη δεκαετία του 1990. Από τη μια, η αναμπέλωση, από την άλλη, η αποζημίωση τότε για την εγκατάλειψη, οδήγησαν πολλούς να τις ξεριζώσουν και να φυτέψουν στη θέση τους είτε αμπέλια είτε νέα μουρέλα. Όμως, μέχρι και πριν από μια πενταετία, ο αριθμός τους παρέμενε σταθερός. Κάτι που, όπως εξηγούν, άλλαξε με την οικονομική ύφεση.
«Τα δέντρα αυτά δεν ραβδίζονται, ο καρπός πέφτει μόνος του πάνω από το ελαιόδεντρο. Τα πανιά τα στρώνουμε τον Οκτώβρη και τα μαζεύουμε στα τέλη Φεβρουαρίου και οι ελιές που προέρχονται από κάθε τέτοιο δέντρο συνήθως καταναλώνονται ως επιτραπέζιες. Το καταπληκτικό είναι ότι δεν χρειάζονται οποιαδήποτε άλλη διαδικασία για να καταναλωθούν και τρώγονται αμέσως», λέει ο Νίκος Καραγιαννάκης, αγρότης από την περιοχή των Ασιτών του Ηρακλείου, που τα τελευταία χρόνια μαζί με την οικογένειά του έχουν θέσει ως στόχο να διατηρήσουν αυτόν τον φυσικό «πλούτο» του νησιού.
Η οικογένεια του κ. Καραγιαννάκη επεξεργάζεται τις ελιές αυτές, τις διαθέτει ως επιτραπέζιες στην αγορά, ενώ έχει δημιουργήσει και ένα ιδιαίτερο προϊόν, το πατέ ελιάς από τους καρπούς αυτών των δέντρων. «Είναι τουλάχιστον χρέος μας να διαφυλάξουμε την Ιστορία του τόπου μας. Διότι μπορεί να πρόκειται για δέντρα, όμως, είναι αναπόσπαστο κομμάτι του νησιού. Είναι σχεδόν εξοργιστικό να βλέπεις να δίνονται για καυσόξυλα. Δεν σας κρύβω ότι ένας από τους λόγους που αποφασίσαμε με τον αδελφό μου να στήσουμε αυτή την επιχείρηση ήταν αυτός. Να σώσουμε ό,τι μπορούσαμε από αυτά τα δέντρα που πλέον είναι πολύ λίγα πάνω στην Κρήτη», διευκρίνισε ο κ. Καραγιαννάκης.
Μοναδικά χαρακτηριστικά
Δεν είναι, όμως, μόνο ο καρπός τους που ξεχωρίζει. Η «φραγκική» ελιά μπορεί να μη δίνει σε ποσότητα το ίδιο λάδι, όπως οι νεότερες ποικιλίες ελαιοδέντρων (προφανώς και λόγω της ηλικίας), αλλά το λάδι της έχει μοναδικά χαρακτηριστικά, πολλαπλάσιες αντιοξειδωτικές ιδιότητες και γεύση που δεν μοιάζει με εκείνο που βγάζουν τα άλλα ελαιόδεντρα.
«Στην Κρήτη, έχω την αίσθηση ότι υπάρχουν κάποια ελαιόδεντρα σκορπισμένα σε όλους τους νομούς. Το μεγαλύτερο μέρος αφορά κάποια ορεινά σημεία του Νομού Ηρακλείου και τα νότια του Νομού Χανίων», λέει ο Μιχάλης Καμπιτάκης, που όμως διευκρινίζει ότι στην πάροδο των χρόνων πολλά από αυτά τα ελαιόδεντρα εκριζώθηκαν, γιατί οι πόλεις αλλά και τα χωριά «απλώθηκαν» και τα δέντρα έπρεπε να «φύγουν» για να χτιστούν σπίτια.
Το παράδοξο, πάντως, είναι ότι στην Κρήτη, με τη μακρά παράδοση και τη σχέση που έχει με την ελαιοκαλλιέργεια, οι «φραγκικές» ελιές, δίχως δεύτερη σκέψη, ξεριζώνονται, πωλούνται ως καυσόξυλα ή ακόμη αντικαθίστανται από μουρέλα που θα φέρουν μεγαλύτερες σοδειές. Την ίδια ώρα, μάλιστα, σε κεντρικά σημεία των πόλεων όλου του νησιού φιγουράρουν φοίνικες και άλλα εισαγόμενα δέντρα, που καμία σχέση δεν έχουν με την Ιστορία του τόπου.