Ο καρκίνος είναι μια από τις πιο τρομακτικές ασθένειες και, με την πρώτη ματιά, φαίνεται να γίνεται όλο και πιο φονικός. Περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από καρκίνο και ο αριθμός αυτός αυξάνεται. Σε πολλές πλούσιες χώρες –όπως η Αυστραλία, η Βρετανία, ο Καναδάς και η Ιαπωνία– ο καρκίνος είναι πλέον η πρώτη αιτία θανάτου.

Όμως τα νούμερα αυτά είναι παραπλανητικά: αντανακλούν κυρίως τις δημογραφικές αλλαγές. Ο παγκόσμιος πληθυσμός μεγαλώνει και γερνά κι ο καρκίνος είναι νόσος της ηλικίας. Αν αφαιρέσει κανείς τις επιπτώσεις της πληθυσμιακής αύξησης και της γήρανσης, η θνησιμότητα από καρκίνο έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία 30 χρόνια. Και η πρόοδος που έχει σημειωθεί στην κατανόηση, πρόληψη και θεραπεία της νόσου προδιαγράφει ακόμη πιο θετικές εξελίξεις στο μέλλον, σύμφωνα με εκτενές αφιέρωμα του Economist.

Η μείωση της θνησιμότητας οφείλεται σε έναν συνδυασμό βελτιωμένων πρακτικών πρόληψης, πρώιμης διάγνωσης και θεραπείας. Η μείωση του καπνίσματος είναι ο σημαντικότερος παράγοντας: ο καπνός ευθύνεται για το 85% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα και για το 20% όλων των θανάτων από καρκίνο. Παράλληλα, εξετάσεις όπως οι μαστογραφίες, οι κολονοσκοπήσεις και τα τεστ Παπανικολάου εντοπίζουν προκαρκινικές αλλοιώσεις που αφαιρούνται προτού εξελιχθούν.

Τα τελευταία χρόνια, η ανοσοθεραπεία έχει αλλάξει το τοπίο, ενεργοποιώντας το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να εντοπίζει και να καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα. Μεταξύ 1975 και 2020, μόνο στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι αποφεύχθηκαν 6 εκατομμύρια θάνατοι από καρκίνο – οι μισοί λόγω της μείωσης του καπνίσματος, το 23% χάρη στην έγκαιρη διάγνωση και το 20% λόγω βελτιωμένων θεραπειών

Το παράδειγμα του καρκίνου τραχήλου της μήτρας: Από την πρώτη αιτία θανάτου στη σχεδόν εξάλειψή του

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της προόδου είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η πιο φονική μορφή καρκίνου για τις γυναίκες στις ΗΠΑ. Η αναγνώριση της σχέσης του με τον ιό HPV οδήγησε σε προγράμματα μαζικού εμβολιασμού. Στη Βρετανία, ο καρκίνος τραχήλου της μήτρας έχει μειωθεί κατά 90% στις γυναίκες 20–29 ετών που εμβολιάστηκαν στην εφηβεία.

Ο καρκίνος δεν εμφανίζεται από το πουθενά, εξηγεί η καθηγήτρια Sarah Blagden του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Αναπτύσσεται σταδιακά, μέσα σε μια δεκαετία ή και περισσότερο, προσφέροντας έτσι χρόνο για ιατρική παρέμβαση. Όμως η σημερινή πρακτική παραμένει αντιφατική: πολλά προκαρκινικά ευρήματα –όπως τα πολύποδα στο έντερο ή οι αλλοιώσεις στους μαστούς– δεν εξελίσσονται ποτέ σε καρκίνο, αλλά συχνά αντιμετωπίζονται με χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοβολίες ή χημειοθεραπείες που προκαλούν περισσότερη ζημιά παρά όφελος.

Η λύση; Ανάπτυξη φτηνότερων και λιγότερο επεμβατικών μεθόδων ανίχνευσης – για παράδειγμα μέσω αίματος, ούρων ή εκπνοής – και, κυρίως, πιο ακριβής προσδιορισμός του ποιος διατρέχει πραγματικά αυξημένο κίνδυνο.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

Περίπου το 5-10% των περιπτώσεων καρκίνου έχουν γενετική αιτιολογία. Γυναίκες με μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA-1 ή BRCA-2 έχουν 60–80% πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο μαστού ή ωοθηκών. Άτομα με το λεγόμενο σύνδρομο Lynch διατρέχουν έως και 80% κίνδυνο για καρκίνο του εντέρου, ενδομητρίου και άλλων οργάνων.

Εκτός από τη γενετική, οι ερευνητές αντλούν στοιχεία από τεράστιες βιοτράπεζες αίματος και ιστών, όπως η ευρωπαϊκή μελέτη EPIC, που παρακολουθεί 500.000 άτομα εδώ και σχεδόν 30 χρόνια. Μέσα από τη σύγκριση δειγμάτων από ασθενείς και υγιείς συμμετέχοντες, έχουν εντοπιστεί πρωτεΐνες-δείκτες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για συγκεκριμένες μορφές καρκίνου.

Όλα αυτά τα δεδομένα –γενετικά, βιολογικά, διατροφικά και συμπεριφορικά– συνδυάζονται πλέον σε «πολυπαραγοντικά» μοντέλα πρόβλεψης κινδύνου που χρησιμοποιούνται κλινικά για τον εντοπισμό ατόμων που πρέπει να παρακολουθούνται στενότερα.

Εμβόλια και φάρμακα πρόληψης: Το μέλλον είναι τώρα

Η πρόοδος στα εμβόλια είναι ραγδαία. Όπως εξηγεί η Nora Disis του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, η έρευνα δεν εστιάζει πια μόνο στα θεραπευτικά εμβόλια για ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο, αλλά και σε προληπτικά εμβόλια για ομάδες υψηλού κινδύνου.

Κλινικές δοκιμές για τέτοια εμβόλια βρίσκονται σε εξέλιξη σε ΗΠΑ και Ευρώπη για καρκίνο μαστού, εντέρου και πνευμόνων. Ένα πειραματικό εμβόλιο της ελβετικής εταιρείας Nouscom στοχεύει 209 πρωτεΐνες που βρίσκονται μόνο σε προκαρκινικούς και καρκινικούς ιστούς. Άλλο εμβόλιο, από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, στοχεύει κυτταρικές μεταλλάξεις στους πνεύμονες των καπνιστών – προτού ακόμη εμφανιστεί ο καρκίνος.

Την ίδια ώρα, φάρμακα που ήδη κυκλοφορούν για άλλες παθήσεις δείχνουν προληπτική δράση κατά του καρκίνου. Το αντροσόλη, φάρμακο για τον καρκίνο του μαστού, εγκρίθηκε στη Βρετανία το 2023 για προληπτική χρήση. Το αντιδιαβητικό μετφορμίνη και η ασπιρίνη μελετώνται επίσης για αντικαρκινική δράση. Ακόμα και τα φάρμακα GLP-1 όπως το Ozempic ίσως προσφέρουν προληπτικά οφέλη σε κάποιες μορφές καρκίνου.

Όπως επισημαίνει ο Andrew Chan του Harvard, το μέλλον της πρόληψης δεν θα βασίζεται σε καθολικές λύσεις αλλά σε στοχευμένες παρεμβάσεις για συγκεκριμένες υποομάδες ασθενών. Η πολυπλοκότητα του καρκίνου απαιτεί εστιασμένες, εξατομικευμένες στρατηγικές.

Η μεγάλη πρόοδος των τελευταίων δεκαετιών δεν ήρθε από θεαματικά άλματα, αλλά από σταδιακή, επίμονη έρευνα. Και χάρη σε αυτή την έρευνα, ο καρκίνος είναι ήδη λιγότερο θανατηφόρος απ’ ό,τι ήταν το 1995. Τριάντα χρόνια από σήμερα, θα είναι πιθανότατα ακόμη λιγότερο.

Με πληροφορίες από Economist

lifo.gr