Eric Toussaint: Η μαρτυρία του Γιάνη Βαρουφάκη συντριπτική κατά του ίδιου του εαυτού του

Αν δεν διαβάσατε ακόμη το Ανίκητοι Ηττημένοι του Γιάνη Βαρουφάκη, παραγγείλτε το στον βιβλιοπώλη σας. Διαβάζεται σαν πολιτικό αστυνομικό μυθιστόρημα, έχει σασπένς, ανατροπές, προδοσίες … Το τεράστιο ενδιαφέρον του βιβλίου αυτού έγκειται στο ότι ο συγγραφέας δίνει την δική του εκδοχή των γεγονότων που επηρέασαν και επηρεάζουν ακόμη την διεθνή κατάσταση, ειδικά στην Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής διότι η απογοήτευση που προκάλεσε η συνθηκολόγηση της κυβέρνησης της ελληνικής ριζοσπαστικής αριστεράς έχει σημαδέψει βαθιά τα πνεύματα.

Η σειρά άρθρων που αφιερώνω στο βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη αποτελεί έναν οδηγό για τους αναγνώστε και τις αναγνώστριες της αριστεράς που δεν θέλουν να αρκεστούν στην κυρίαρχη αφήγηση που δίνουν τα μεγάλα ΜΜΕ και οι κυβερνήσεις της τρόικας. Αναγνώστες και αναγνώστριες που δεν ικανοποιούνται επίσης από την εκδοχή που προτείνει ο πρώην υπουργός οικονομικών. Σε αντίστιξη με την διήγηση του Βαρουφάκη, αναφέρω γεγονότα τα οποία αποσιωπά και εκφράζω μια γνώμη διαφορετική από την δική του περί του τί έπρεπε να πράξει και τί έπραξε. Η διήγησή μου δεν υποκαθιστά την δική του, διαβάζεται παράλληλα.

Είναι ουσιαστικό ν’αφιερώσει κανείς χρόνο στο να αναλύσει την πολιτική που εφάρμοσαν ο Βαρουφάκης κι η κυβέρνηση Τσίπρα διότι, για πρώτη φορά στον 21^ο αιώνα, μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς εκλέχτηκε στην Ευρώπη. Η κατανόηση των ελλείψεων και η εξαγωγή διδαγμάτων από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τα προβλήματα που συναντούσε είναι μείζονος σημασίας αν θέλουμε να έχουμε μιαν ευκαιρία να μην καταλήξουμε σε νέο φιάσκο. Σε άλλες χώρες της Ευρώπης, μια πλειοψηφία εκλογέων μπορεί να φέρει στην κυβέρνηση δυνάμεις της αριστεράς που υπόσχονται την ρήξη με την μακριά νεοφιλελεύθερη νύχτα. Σίγουρα οι χώρες αυτές δεν είναι πολλές αλλά υπάρχουν. Ούτως ή άλλως, ακόμη κι εκεί όπου οι πιθανότητες ανόδου στην κυβέρνηση είναι πολύ περιορισμένες, είναι θεμελιώδες να παρουσιαστεί ένα συνεκτικό πρόγραμμα μέτρων που πρέπει να ληφθούν από μια κυβέρνηση τόσο πιστή στον λαό όσο είναι οι σημερινοί κυβερνώντες προς το μεγάλο κεφάλαιο.

Η κριτική που ασκώ στις επιλογές του Βαρουφάκη είναι συγκεκριμένη και σκληρή, χωρίς παραχωρήσεις. Παρά ταύτα, ο Βαρουφάκης έκανε τον κόπο να επικοινωνήσει αυτό που θεωρεί πως είναι το δικό του μέρος αλήθειας. Ανέλαβε ρίσκα πράττοντάς το. Αν δεν είχε γράψει αυτό το βιβλίο, πολλά σημαντικά γεγονότα θα είχαν παραμείνει άγνωστα. Δεν πρέπει να αναμένουμε ο Τσίπρας να δώσει σοβαρά την δική του εκδοχή του τί συνέβη. Του είναι αδύνατον να διηγηθεί την δράση του και να την δικαιολογήσει. Αν κάποτε συμβεί να υπογράψει μια διήγηση, θα έχει γραφτεί από κάποιον άλλον και θα είναι γεμάτη κοινοτοπίες.

Πρέπει επίσης να διακρίνουμε μεταξύ Τσίπρα και Βαρουφάκη: ο ένας υπέγραψε το 3^ο μνημόνιο και το πέρασε στο ελληνικό Κοινοβούλιο, ο άλλος αντιτάχθηκε, έφυγε από την κυβέρνηση στις 6 Ιουλίου και, ως βουλευτής, καταψήφισε το μνημόνιο στις 15 Ιουλίου 2015.

Το διακύβευμα της κριτικής της πολιτικής που ακολούθησε η ελληνική κυβέρνηση το 2015 δεν συνίσταται κυρίως στον προσδιορισμό των ευθυνών που αντιστοιχούν σε Τσίπρα ή Βαρουφάκη ως άτομα. Το θεμελιώδες είναι να γίνει μια ανάλυση του πολιτικο-οικονομικού προσανατολισμού που εφαρμόστηκε ώστε να προσδιορίσουμε τα αίτια της αποτυχίας, να δούμε τί θα μπορούσε να είχε επιχειρηθεί σε αντικατάσταση και να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με το τί μπορεί να πράξει μια κυβέρνηση της ριζοσπαστικής αριστεράς σε μια χώρα της περιφέρειας της ευρωζώνης.

Σε αυτό το μέρος θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις πρώτες ημέρες της κυβέρνησης Τσίπρα κατά την διάρκεια των οποίων ο Γιάνης Βαρουφάκης ρίχτηκε στην εφαρμογή της στρατηγικής του στο θέμα της διαπραγμάτευσης με τους ευρωπαίους πιστωτές. Θα δούμε ότι η στρατηγική αυτή προορίζονταν να αποτύχει, διότι ο Βαορυφάκης αρνούνταν να έρθει σε σύγκρουση με την ΕΚΤ η οποία είχε αποφασίσει την ασφυξία της Ελλάδας ήδη από τις 4 Φεβρουαρίου. Οι προτάσεις που υπέβαλε ήταν αντίθετες με το πρόγραμμα του Συριζα σε βασικά σημεία όπως το χρέος, χωρίς όμως να φθάσει να έχει την στήριξη των ευρωπαίων ηγετών.

Τα πρώτα βήματα της νέας κυβέρνησης Τσίπρα

Ο Βαρουφάκης διηγείται πως κατά τις τελευταίες ημέρες της προκελογικής εκστρατείας, ο Αλέξης Τσίπρας έλαβε ένα μήνυμα από τον Jörg Asmussen², σύμβουλο της διεύθυνσης του SPD, μέλους της μεγάλης συμμαχίας της οποίας ηγείτο η Άνγκελα Μέρκελ. Πρότεινε τον εαυτό να βοηθήσει μια μέλλουσα κυβέρνηση Συριζα στις επόμενες διαπραγματεύσεις με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ανάφερε πως θα ήταν δυνατόν να παραταθεί το τρέχον μνημόνιο ώστε να δοθεί στην κυβέρνηση ο χρόνος να συνεχίσει τις προβλεπόμενες από το μνημόνιο της τρόικας μεταρρυθμίσεις και να πετύχει μια νέα συμφωνία.

Ο Jörg Asmussen σύστηνε στον Τσίπρα και την ομάδα του να επιδιώξουν να συνεργαστούν με τον Τόμας Βίζερ (Thomas Wieser, Αυστριακό σοσιαλ-δημοκράτη), που έπαιζε (και παίζει ακόμη) ρόλο κλειδί στο Eurogroup και μπορούσε να αποτελέσει σύμμαχο της ελληνικής κυβέρνησης στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Το ηλεκτρονικό μήνυμα του Jorg Asmussen περιλάμβανε σε επισύναψη ένα έγγραφο που είχε συντάξει ο Τόμας Βίζερ. Οι Τσίπρας και Βαρουφάκης έμαθαν έτσι ότι, σύμφωνα με τον Τόμας Βίζερ, η ΕΚΤ δεν είχε την πρόθεση να επιστρέψει στην Ελλάδα τα κέρδη που είχε πραγματοποιήσει επί των ελληνικών τίτλων που κατείχε, και αυτό, σε αντίθεση με τις υποσχέσεις που είχε κάνει το 2012³. Το ποσό που δικαιούνταν η Ελλάδα και που δεν θα λάμβανε ανέρχονταν σε κάτι λιγότερο από 2 δις €, ποσό σημαντικό για μια χώρα του μεγέθους της ΕΛλάδας. Αντιστοιχούσε στο συνολικό εκτιμώμενο κόστος των ανθρωπιστικών μέτρων που ο Συριζα είχε υποσχεθεί να υλοποιήσει (βλ. πλαίσιο σχετικά με το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκη). Έμαθα επίσης ανεπίσημα ότι η τρόικα δεν επρόκειτο να καταβάλει κανένα από τα ποσά που είχε υποσχεθεί στα πλαίσια του 2^ου μνημονίου που έληγε στις 28 Φεβρουαρίου 2015. Επρόκειτο περί καταβολών του ΔΝΤ και του ΕFSF που έπρεπε να πραγματοποιηθούν πριν από την λήξη του 2^ου μνημονίου⁴. Η προειδοποίηση ήταν λοιπόν ξεκάθαρη: η μέλλουσα κυβέρνηση του Συριζα θα πνίγονταν οικονομικά από την τρόικα.

Στο έγγραφο που είχαν λάβει προ των εκλογών, Τόμας Βίζερ παρουσίαζε την παράταση του 2^ουμνημονίου για περίοδο που έμενε να οριστεί, ως ευκαιρία που έπρεπε να αδραχτεί.

Ο Βαρουφάκης έστειλε απάντηση επιμένοντας ώστε το ποσό που οφείλονταν στην Ελλάδα με τη μορφή κερδών της ΕΚΤ επί των ελληνικών τίτλων να καταβληθεί.

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, η προοπτική παράτασης του μνημονίου πέραν της 28^ηςΦεβρουαρίου ήταν μια προοπτική που έπρεπε να υλοποιηθεί.

Στη συνέχεια, τα γεγονότα εκτυλίσσονται ταχύτατα. Ο Συριζα κερδίζει τις εκλογές της 25^ης Ιανουαρίου. Η κυβέρνηση Συρζα-ΑΝΕΛ σχηματίζεται στις 27 Ιανουαρίου.

Ο Βαρουφάκης δεν κάνει τον κόπο να περιγράψει την σύνθεση της κυβέρνησης. Επικεντρώνεται σε μερικά σημεία που τον αφορούν άμεσα και αναφέρει ότι συνάντησε μια πρώτη δυσκολία με τον Αλέξη Τσίπρα. Ο Βαρουφάκης επιθυμούσε οι σύμμαχοί του, Ευκλείδης Τσακαλώτος⁵ και Γιώργος Σταθάκης⁶, να οριστούν σε υπουργικές θέσεις συνδεδεμένες με το υπουργείο οικονομικών. Όμως, ο Τσίπρας είχε αποφασίσει να ορίσει σε μια από τις δυο αυτές θέσεις τον Παναγιώτη Λαφαζάνη, ηγέτη της αριστερής πλατφόρμας εντός του Συριζα, οπαδού της μονομερούς αναστολής αποπληρωμής του χρέους και υπέρ της προετοιμασίας της εξόδου από το ευρώ. Γράφει ο Βαρουφάκης: «Ο Λαφαζάνης ήταν επικεφαλής του υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης. Αυτό ήταν καταστροφικό.» Και συνεχίζει: «Με τον Λαφαζάνη επικεφαλής ενός τόσο σημαντικού υπουργείου και τον Ευκλείδη -που επικροτούσε το σύμφωνό μας – εκτός κυβέρνησης, η διαπραγματευτική μου στρατηγική υπέφερε πολύ».⁷. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, ο Τσίπρας αρνήθηκε να διώξει τον Λαφαζάνη με το ακόλουθο επιχείρημα: «Χρειάζομαι τον Λαφαζάνη στην κυβέρνηση, επικεφαλής οικονομικού υπουργείου, για να μη μας επιτίθεται απ’έξω.Αν του πάρω πίσω τη θέση τώρα, ενώ ορκιζόμαστε αύριο, θα με πολεμήσει ακόμη περισσότερο. Η Αριστερή πλατφόρμα θα ξεσηκωθεί.»⁸

Υπενθυμίζω πως, στην συνέχεια, ο Λαφαζάνης αντιτάχθηκε στην συνθηκολόγηση του Ιούλη του 2015, παραιτήθηκε από υπουργός, ως βουλευτής καταψήφισε το 3^ο μνημόνιο, έφυγε από τον Συριζα με μια εικοσαριά βουλευτές και πολλούς οπαδούς του κόμματος για να δημιουργήσει την Λαϊκή Ενότητα, έναν νέο πολιτικό οργανισμό.

Τέλος, ο Βαρουφάκης έπεισε τον Τσίπρα να προτείνει στον Τσακαλώτο την θέση του υφυπουργού εξωτερικών σε οικονομικά θέματα, ούτως ώστε να μπορεί να συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές και σε όλες τις μετακινήσεις στις Βρυξέλλες.

Αναδεικνύει το γεγονός ότι το πολεμικό συμβούλιο (φαίνεται πως ήταν ο όρος που χρησιμοποιούσε ο Τσίπρας και όσοι συμμετείχαν σε αυτό), δηλαδή ο κύκλος των υπουργών και των υπεύθυνων που συνδέονταν άμεσα με την στρατηγική του Τσίπρα. Αυτά λέει ο Βαρουφάκης σχετικά με αυτό το πολεμικό συμβούλιο: «Όταν τα μέλη του βρίσκονταν στην Ελλάδα και όχι στις Βρυξέλλες ή αλλού, το πολεμικό συμβούλιο συνέρχονταν κάθε μέρα. Μέλη του ήταν ο Αλέξης Τσίπρας, ο υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Δραγασάκης, το άλτερ έγκο του Αλέξη, ο Νίκος Παππάς, εγώ, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο Σπύρος Σαγιάς, γραμματέας της κυβέρνησης. Συχνά συμμετείχαν οι Χουλιαράκης, πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομολόγων, κι ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης, ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης»⁹.

Οι πρώτες μέρες του Βαρουφάκη ως υπουργού

Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως στις τρεις πρώτες μέρες του ως υπουργού, ασχολήθηκε έντονα με την οργάνωση της διεύθυνσης του υπουργείου του, να βάλει στη δουλειά την ομάδα των συνεργατών του, να εκτιμήσει το ρευστό που διέθετε η κυβέρνηση για την πληρωμή του χρέους και την λειτουργία του κράτους (πληρωμή συντάξεων και μισθών των δημοσίων υπαλλήλων …). Η απάντηση που του δόθηκε σε αυτό το τελευταίο ερώτημα ήταν: μεταξύ 11 ημερών και 5 εβδομάδων.

Ο Βαρουφάκης εξηγεί επίσης ότι το υπουργείο του είχε αποδυναμωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την τρόικα: τρεις υπηρεσίες που συνδέονταν με αυτό διέφευγαν εν μέρει από τον εξουσία του υπουργού: ο οργανισμός ανακεφαλαιοποίησης των ιδιωτικών τραπεζών (το ΤΧΣ), ο οργανισμός επιφορτισμένος με τις ιδιωτικοποιήσεις (το ΤΑΙΠΕΔ) και η διοίκηση φορολογικών εσόδων που είχε επικεφαλής της μια διευθύντρια προερχόμενη από τον ιδιωτικό τομέα.

Προσθέτει πως διαπίστωσε, στις 30 Ιανουαρίου, ότι Δραγασάκης και Τσίπρας είχαν αποφασίσει να καταστήσουν ακόμη πιο αδύναμο το υπουργείο του, αφαιρώντας του οποιαδήποτε αρμοδιότητα αφορούσε τις τράπεζες. Ενώ αναφέρει στο βιβλίο του πως είχε την σύμφωνη γνώμη των Τσίπρα-Παππά και Δραγασάκη για να προτείνει στους ευρωπαίους δανειστές να αναλάβουν τις ελληνικές τράπεζες¹⁰, δέχεται να εγκαταλείψει το σχέδιο αυτό από την στιγμή που ανέλαβε καθήκοντα. Ιδού πως αφηγείται το επεισόδιο αυτό: «το τελευταίο θέμα της νυχτερινής συνεδρίασής μας ήταν οι ελληνικές τράπεζες. Τους ζήτησα ιδέες για να προετοιμάσουμε την αντιπαράθεση που θα λάμβανε χώρα την ημέρα που θα υπέβαλα την πρότασή μου περί «εξευρωπαϊσμού» τους, συνδέοντάς τις με την ΕΕ. Όταν ξαφνικά ο Βασίλης [Καφούρος]¹¹ με διέκοψε.

– Άργησες, Γιάνη, μου είπε τείνοντάς μου μια απόφαση που είχε έρθει το απόγευμα.
Προέρχονταν από το γραφείο του Πρωθυπουργού και έφερε τις απαραίτητες σφραγίδες της γραμματείας του. Η απόφαση όριζε πως η δικαιοδοσία επί των θεμάτων που αφορούσαν τις τράπεζες είχε μεταφερθεί από το υπουργείο οικονομικών στο γραφείο του υπουργού παρά τον πρωθυπουργό.
– Μη μου πεις πως δεν σε είχα προειδοποιήσει, μου πέταξε ο Βασίλης. Ο Δραγασάκης παίρνει τους φίλους του τους τραπεζίτες κάτω απ’την φτερούγα του για να τους προστατέψει από τύπους σαν κι εσένα.
Είχε σίγουρα δίκιο, αλλά δεν είχα επιλογή πέραν του να παραχωρήσω στον Δραγασάκη το πλεονέκτημα της αμφιβολίας».¹²

Όπως το υπογράμμισα ξεκάθαρα στο πρώτο μέρος αυτής της σειράς http://www.cadtm.org/Les-propositions-de-Varoufakis-qui, αυτή η πρόταση μεταβίβασης των τραπεζών στους ευρωπαίους πιστωτές ήταν απαράδεκτη από πλευράς συμφερόντων του ελληνικού λαού. Είναι όμως εντυπωσιακό να διαπιστώνει κανείς πως ο Βαρουφάκης που είχε καταστήσει το θέμα αυτό έναν από τους απαρέγκλιτους όρους για να δεχθεί τη θέση του υπουργού οικονομικών, παραιτήθηκε απ’αυτόν από τις πρώτες μέρες στις οποίες ανέλαβε τα καθήκοντά του.

Είναι η πρώιμη αρχή μιας μακράς σειράς παραιτήσεων από μέρους του Βαρουφάκη.

Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως εργάστηκε με τους συνεργάτες του πάνω σε πολλά πολύ συγκεκριμένα σχέδια. Ορισμένα είναι πολύ ενδιαφέροντα: η δυνατότητα εφαρμογής ενός συστήματος πληρωμών παράλληλου, σε περίπτωση αντιπαράθεσης με τους δανειστές, η αμφισβήτηση μιας απόφασης της προηγούμενης κυβέρνησης σχετικά με την ανάπτυξη των τυχερών παιγνίων με στόχο την αύξηση των κρατικών εσόδων, ορισμένοι μηχανισμοί για την καταπολέμηση της μεγάλης φοροδιαφυγής… Άλλα σχέδια ήταν περισσότερο από αμφιβόλου ποιότητας έως και τελείως απαράδεκτα. Πρόκειται ειδικότερα για το σχέδιο φορολογικής αμνηστίας που ο Βαρουφάκης παρουσιάζει ως εξής: «Έπρεπε επίσης να ανακοινώσω πως εντός των δεκαπέντε επόμενων ημερών η ιστοσελίδα του υπουργείου οικονομικών θα άνοιγε μια μεγάλη πύλη όπου κάθε πολίτης θα μπορούσε επίσημα να καταγράψει εισοδήματα που δεν είχαν δηλωθεί έως σήμερα για τα έτη 2010-2014. Μόνο το 15% των ποσών αυτών θα αποτελούσαν απαίτηση φορολογική που θα έπρεπε να καταβληθεί μέσω πιστωτικής κάρτας ή μέσω του διαδικτύου. Σε αντάλλαγμα, ο πληρωτής θα λάμβανε μια ηλεκτρονική απόδειξη που θα του εγγυούνταν την αμνηστία κατά οιασδήποτε περαιτέρω δίωξης για απάτη.»¹³

Η ακόμη αυτή η ιδιαίτερα αμφίβολη πρωτοβουλία: «να ξετρυπώσουμε εκατοντάδες χιλιάδες συναλλαγών μικροαπάτης και να επιβάλλουμε μια θεραπεία σοκ στην ελληνική κοινωνία για να διορθώσουμε τα ήθη της»¹⁴.

Η ριζοσπαστική εικόνα του Βαρουφάκη

Στις 30 Ιανουαρίου, στην Αθήνα, η συνέντευξη τύπου που ακολούθησε την πρώτη συνάντηση του Βαρουφάκη με τον Γερούν Ντάισελμπλουμ, ο Ολλανδός σοσιαλιστής υπουργός που προήδρευε του Eurogroup την εποχή εκείνη, συνέβαλε τα μέγιστα στο να δοθεί μια πολύ ριζοσπαστική εικόνα του Βαρουφάκη στην ελληνική και ξένη κοινή γνώμη. Όλες οι τηλεοράσεις του κόσμου έδειξαν την οπτική αντιπαράθεση Βαρουφάκη – Ντάισελμπλουμ. Ο Βαρουφάκης, επαναστάτης, απέναντι στον υπεροπτικό και προφανώς χοντροκομμένο Ντάισελμπλουμ σε σχέση με τον υπουργό τον οποίο επισκέπτονταν.

Τα κυρίαρχα ΜΜΕ επιτέθηκαν στον Βαρουφάκη, αλλά η συμπεριφορά των εκπροσώπων της τρόικα θυμίζει τόσο έντονα αυτήν ξένων αξιωματούχων που συμπεριφέρονταν ωσάν να βρίσκονταν σε κατακτημένη χώρα και είναι ανίκανοι να αντέξουν τα σημάδια αντίστασης, που ο Βαρουφάκης φάνηκε ως σύμβολο μιας αντικομφορμιστικής κυβέρνησης που αντιστέκεται στην αδικία των ισχυρών.¹⁵

Ο Βαρουφάκης και το πρόγραμμα της κυβέρνησης του Συριζα

Το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, που παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβρη του 2014, υπόσχονταν να θέσει τέλος στο δεύτερο μνημόνιο και να το αντικαταστήσει με ένα σχέδιο εθνικής ανασυγκρότησης, να πετύχει την διαγραφή του μεγαλύτερου τμήματος του δημοσίου χρέους, να μπει τέλος στην λιτότητα, να επιστρέψει στον ελληνικό λαό την απόλαυση μια σειράς κοινωνικών δικαιωμάτων, την σε μεγάλο ποσοστό αποκατάσταση των κισθών και των συντάξεων σε επίπεδα προ του μνημονίου του 2010, το τέλος των ιδιωτικοποιήσεων, τον έλεγχο των τραπεζών, την δημιουργία μιας δημόσιας τράπεζας ανάπτυξης, την μείωση των χρεών των νοικοκυριών με τα χαμηλότερα εισοδήματα έναντι του Δημοσίου και των ιδιωτικών τραπεζών, την δημιουργία 300.000 θέσεων απασχόλησης, το ξανάνιωμα της δημοκρατίας (βλ. Πλαίσιο: Αποσπάσματα από το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης

Ο Βαρουφάκης ήταν αντίθετος με αυτό το πρόγραμμα και το δηλώνει ευθαρσώς στο βιβλίο του. Αναφερόμενος στον Σεπτέμβρη του 2014, γράφει: « Ο Αλέξης είχε παρουσιάσει τις αδρές γραμμές της οικονομικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, σε μιαν ομιλία στη Θεσσαλονίκη. Έκπληκτος, προμηθεύτηκα το κείμενο και το διάβασα. Ένα κύμα ναυτίας κι αγανάκτησης με έπνιξε. Κατευθείαν έπιασα δουλειά.Λιγότερο από μισή ώρα αργότερα, είχα ένα άρθρο που ο πρωθυπουργός Σαμαράς θα χρησιμοποιούσε για να επικρίνει δριμύτατα τον ΣΥΡΙΖΑ μπροστά στο Κοινοβούλιο: «Ακόμη κι ο Βαρουφάκης, ο οικονομικός σας γκουρού, εκτιμά ότι οι υποσχέσεις σας είναι φούσκες.» Κι έτσι ήταν. (…)Το πρόγραμμα ήταν τόσο σαθρό που δεν έκανα καν τον κόπο να το αναλύσω κριτικά, σημείο-σημείο.»¹⁶

Βεβαιώνει πως δέχτηκε την υπουργική θέση υπό τον όρο να μπορεί να εφαρμόσει έξι οικονομικά μέτρα προτεραιότητας. Προς υπενθύμιση¹⁷, αυτές είναι οι έξι προτεραιότητες: Η αναδιάρθρωση του χρέους, είναι ο πρώτος (χωρίς μείωση του όγκου του, ενώ το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης δηλώνει πως χρειάζεται διαγραφή του μεγαλύτερου μέρους του δημόσιου χρέους, Σημ. του συγγραφέα). Δεύτερον, πρωτογενές πλεόνασμα που δεν θα υπερβαίνει το 1,5% του εθνικού εισοδήματος και όχι νέα μέτρα λιτότητας. Τρίτον, σημαντικές μειώσεις της φορολόγησης επιχειρήσεων. Τέταρτον, στρατηγικές ιδιωτικοποιήσεις υπό όρους που θα προστατεύουν τα εργατικά δικαιώματα και ανάκαμψη των επενδύσεων. Πέμπτον, δημιουργία μιας αναπτυξιακής τράπεζας που θα χρησιμοποιούσε τα εναπομείναντα δημόσια ενεργητικά ως εγγύηση για την δημιουργία επενδύσεων εκ των έσω και των οποίων τα μερίσματα θα διοχετεύονταν προς τα δημόσια συνταξιοδοτικά ταμεία. Έκτον, πολιτική μεταβίβασης των μετοχών και της διαχείρισης των τραπεζών στην ΕΕ (…).¹⁸

Μεταξύ των έξι αυτών προτεραιοτήτων, μόνον η δεύτερη και η πέμπτη συμπίπτουν με το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης. Όμως, οι δυο αυτές προτεραιότητες εγκαταλήφθηκαν μόλις έκλεισε η συμφωνία της 20^ηςΦεβρουαρίου (βλ. παρακάτω).

Οι προτάσεις του Βαρουφάκη προς την τρόικα

Σε αντίθεση με την γελοιογραφική εικόνα που παρουσίαζαν τα κυρίαρχα ΜΜΕ και οι κυβερνήσεις των πιστωτριών χωρών, ως κύριος διαπραγματευτής ο Βαρουφάκης έκανε πολύ μετριοπαθείς προτάσεις προς την τρόικα, προτάσεις που ήταν ξεκάθαρα διαφορετικές από το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης, ορισμένες εκ των οποίων ήταν σαφώς σε αντίθεση με αυτό. Διαβεβαίωσε τους συνομιλητές του ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ζητούσε μείωση του όγκου του χρέους. Πρότεινε το χρέος που κατείχε η τρόικα υπό διάφορες μορφές να μετατραπεί σε οφειλές μεγαλύτερης διάρκειας, για να μπορεί η κυβέρνηση να μειώσει το μερίδιο του προϋπολογισμού που αφιερώνεται στην ετήσια αποπληρωμή. Δεν αμφισβήτησε την νομιμότητα ή την θεμιτότητα των απιτήσεων έναντι της Ελλάδας. Πράγμα πολύ σοβαρό.

Δεν ανέδειξε το δικαίωμα και την επιθυμία της ελληνικής κυβέρνησης να προχωρήσει σε λογιστικό έλεγχο των χρεών της Ελλάδας. Στο βιβλίο του, δεν υπάρχει ούτε λέξη σχετικά με την Επιτροπή αλήθειας δημόσιου χρέους που σύστησε η πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής. Ούτε μια. Αν δεν μιλά γι’αυτό, δεν είναι επειδή η πρωτοβουλία αυτή πέρασε απαρατήρητη στην Ελλάδα, αντίθετα, έκανε πολύ θόρυβο. Επέλεξε να τηρήσει σιωπή ιχθύος σχετικά με την σημαντική αυτή πρωτοβουλία, διότι δεν την περιλάμβανε διόλου στο δικό του όραμα της διαπραγμάτευσης.

Πρότεινε στην τρόικα να τροποποιηθεί ένα μέρος του τρέχοντος μνημονίου, επιμηκύνοντάς το και προσαρμόζοντας ορισμένα από τα προβλεπόμενα μέτρα. Δήλωσε επανειλημμένα ότι 70% των μέτρων που πρόβλεπε το μνημόνιο ήταν αποδεκτά. Πρόσθεσε πως ορισμένα μέτρα που έμενε ακόμη να εφαρμοστούν ήταν θετικά αλλά 30% του μνημονίου έπρεπε να αντικατασταθούν από άλλα μέτρα που θα είχαν ουδέτερη επίπτωση στον προϋπολογισμό, δηλαδή, τα νέα μέτρα και ειδικότερα εκείνα που θα εφαρμόζονταν για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης δεν θα αύξαναν το προβλεπόμενο από την κυβέρνηση Σαμαρά έλλειμμα διότι θα αντισταθμίζονταν από επί πλέον έσοδα ή από μειώσεις δαπανών σε ορισμένους τομείς.

Ο Βαρουφάκης δήλωσε πως η κυβέρνηση που εκπροσωπούσε δεν θα αμφισβητούσε τις ιδιωτικοποιήσεις που είχαν πραγματοποιηθεί ως το 2010 και ότι, περαιτέρω, ορισμένες πρόσθετε ιδιωτικοποιήσεις μπορούσαν απολύτως να γίνουν από την στιγμή που η τιμή πώλησης ήταν αρκετά υψηλή και οι αγοραστές σέβονταν τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Ο Βαρουφάκης δήλωσε επίσης ότι η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτιόταν από την παραμονή της στην ευρωζώνη.

Απέφυγε δεόντως να αναδείξει, απέναντι στους συνομιλητές του, το τμήμα του προγράμματος του Συριζα που αφορούσε την ανάληψη του ελέγχου των ιδιωτικών τραπεζών από το ελληνικό Κράτος, ενώ ήταν ο κύριος μέτοχός τους.

Μια από τις αυθεντικά ριζοσπαστικές διαστάσεις στον λόγο του Βαρουφάκη είναι ότι, πολλές φορές, στην αρχή της θητείας του, δήλωσε πως η τρόικα δεν είχε δημοκρατική νομιμότητα κι ότι η κυβέρνηση δεν θα συνεργάζονταν μαζί της. Αλλά, διαβάζοντας το βιβλίο του, αντιλαμβάνεται κανείς πολύ γρήγορα ότι, πρακτικά, δέχτηκε την διατήρηση της τρόικας. Αυτή εξαφανίστηκε μόνο στο επίπεδο του επίσημου λόγου. Η μόνη παραχώρηση που έκανε η τρόικα συνίστατο στο να δεχτεί να κάνουμε πως δεν υπήρχε πια. Στην πραγματικότητα, συνέχισε να λειτουργεί και, αυτό, με τρόπο ανελέητο και αισθητό. Ο Βαρουφάκης δείχνει πως ήταν παρούσα σε κάθε στιγμή κλειδί της διαπραγμάτευσης και λήψης αποφάσεων. Δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει ή να ενεργεί.

Ο Βαρουφάκης περιγράφει σε ποιόν βαθμό το χρέος αποτελούσε ανυπόφορο φορτίο. Γράφει πως, μερικές μέρες πριν τις εκλογές, είχε υπολογίσει το ποσό που προβλέπονταν να καταβληθεί κατά την διάρκεια του έτους 2015. Παραθέτω: «Ανακάλυψα πως, μόνο για το 2015, το ελληνικό Κράτος θα χρειάζονταν 42,4 δις ευρώ για να «τρέξει» το χρέος της, ήτοι 24% του εθνικού εισοδήματος. Ακόμη κι αν η τρόικα κατέβαλε αυτό που όριζε το δεύτερο πακέτο διάσωσης, θα μας έλειπαν 12 δις. Για την Ελλάδα, που δεν είχε την δυνατότητα να δανειστεί από ιδιώτες επενδυτές, με τα ταμεία άδεια και έναν πληθυσμό εξαντλημένο, η πληρωμή των χρεών ανάγονταν σε έναν πράγμα: την λεηλασία όσων έμεναν ως απόθεμα των συνταξιοδοτικών ταμείων, των δήμων, των νοσοκομείων και των δημόσιων οργανισμών, ζητιανεύοντας συγχρόνως από την τρόικα τεράστια δάνεια και, μετά, δέσμευση πίεσης πάνω στους συνταξιούχους, τους δήμους, τα νοσοκομεία και του δημόσιους οργανισμούς λίγο ακόμη, κι όλ’αυτά για να επιστρέψεις τα φράγκα στην τρόικα. Μόνο μια λοβοτομή θα μπορούσε να με πείσει ότι η λύση αυτή ήταν προς όφελος του λαού μας.»⁴⁹ Παρακάτω, επανέρχεται στο θέμα με την ευκαιρία της πρώτης του συνάντησης με τον πρόεδρο του Eurogroup, στις 30 Ιανουαρίου, στην Αθήνα: «οι πληρωμές που προβλέπονταν για το μόνο έτος 2015 εκπροσωπούν 45% του συνόλου των φόρων που η κυβέρνηση ελπίζει να εισπράξει».⁵⁰

Το πρόβλημα είναι πως, δεσμευόμενος στις 20 Φεβρουαρίου να συνεχίσει την πλήρη αποπληρωμή του χρέους σύμφωνα με το προβλεπόμενο ως τις 30 Ιουνίου 2015 χρονοδιάγραμμα, δέχτηκε μια κατάσταση χειρότερη από την κόλαση που περιέγραφε παραπάνω, αφού οι πιστωτές δεν δεσμεύτηκαν να κάνουν την παραμικρή καταβολή. Όμως, έπρεπε να πληρωθούν 7 δις ευρώ ως το τέλος του Ιουνίου 2015. Το ποσό αυτό πρέπει να συγκριθεί με το εκτιμώμενο κόστος του συνόλου των ανθρωπιστικών μέτρων που υπόσχονταν το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης και που ανέρχονταν στα 2 δις για το σύνολο του έτους 2015. Στην πραγματικότητα, λόγω της πληρωμής του χρέους, σύμφωνα με την προσωπική μου εκτίμηση, η κυβέρνηση Τσίπρα δεν δαπάνησε περισσότερα από 200 εκατομμύρια ευρώ για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουνίου 2015, ποσό απόλυτα ανεπαρκές. Αυτό δείχνει καθαρά πως, αποδεχόμενος την συνέχιση των πληρωμών χωρίς εγγύηση λήψης φρέσκου χρήματος από τους πιστωτές, η κατάσταση μόνο να χειροτερέψει μπορούσε. Αυτό σήμαινε επίσης ότι το δεύτερο μνημόνιο έπρεπε να ακολουθηθεί από ένα τρίτο μνημόνιο ώστε οι πιστωτές να δώσουν νέα δάνεια που θα χρησίμευαν στην εξυπηρέτηση των παλαιών.

Ο Βαρουφάκης μπορεί να λέει πως μια άλλη λύση ήταν εφικτή, αυτή αποτελούσε μια χίμαιρα καθώς βασίζονταν στο γεγονός ότι οι πιστωτές μπορούσαν να πεισθούν, με απλή συζήτηση, να επιτρέψουν στην Ελλάδα να θέσει τέλος στις πιο αντικοινωνικές διαστάσεις των πολιτικών λιτότητας, να την απελευθερώσουν από τον ασφυκτικό κλοιό του μνημονίου και να της επιτρέψουν να μειώσει σημαντικά τα ποσά που έπρεπε να πληρωθούν κατά την διάρκεια του 2015 (χωρίς να αγγίξουν τον συνολικό όγκο του χρέους). Ο συλλογισμός δεν μπορούσε να σταθεί.

Η διαπραγματευτική στρατηγική του Βαρουφάκη

Η συνάντηση της 30ης Ιανουαρίου μεταξύ Βαρουφάκη και του προέδρου του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, έδειχνε ξεκάθαρα ότι ο τελευταίος αρνούνταν να λάβει υπόψη του την εντολή που είχε δοθεί από τον ελληνικό λαό στην κυβέρνηση Τσίπρα. Αρνούνταν να αντικαταστήσει το μνημόνιο με μια νέα συμφωνία. Αρνούνταν ακόμη και να τροποποιήσει το μνημόνιο. Έδειχνε ξεκάθαρα πως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορούσε να εμποδίσει τις ελληνικές τράπεζες να έχουν κανονικά πρόσβαση στις ρευστότητες.

Για να προσπαθήσει να αλλάξει την κατάσταση και να βρει νέα στηρίγματα, ο Βαρουφάκης αποφασίζει να συναντήσει Γάλλους και Ιταλούς ηγέτες (οι δυο κυβερνήσεις ήταν «σοσιαλιστικές» και θεωρούνταν πως θα στήριζαν την ελληνική κυβέρνηση στην επιθυμία της να χαλαρώσει τον κλοιό λιτότητας που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή), βρετανούς ηγέτες που εκείνη τη στιγμή εφάρμοζαν πολιτική οικονομικής επανεκκίνησης με τίμημα ένα αυξανόμενο έλλειμμα. Στη συνέχεια, θα πήγαινε στην Φρανκφούρτη για να συναντήσει την διοίκηση της ΕΚΤ και να προσπαθήσει να την καλοπιάσει. Τέλος, θα πήγαινε στο Βερολίνο.

Πριν ξεκινήσει τον περίπλου του, θέλει οπωσδήποτε μια συνάντηση με το τρίο Τσίπρα-Παππά και Δραγασάκη. Λαμβάνει το πράσινο φως να μην ζητήσει διαγραφή χρέους από τους ηγέτες που θα συναντήσει. Πετυχαίνει επίσης την συμφωνία τους να μην επικαλεστεί το ηθικό δικαίωμα σε ελάφρυνση του χρέους. Πράττοντάς το αυτό, ο Βαρουφάκης παραιτούνταν ενός θεμελιώδους επιχειρήματος που θα μπορούσε να πείσει την διεθνή κοινή γνώμη και να φέρει σε δύσκολη θέση τους πιστωτές σε ένα από τα κυριότερα ευαίσθητα σημεία τους.

Ο Βαρουφάκης αναγνωρίζει πως η συμφωνία αυτή που έκλεισε με το τρίο ήταν αντίθετη με την επίσημη κατεύθυνση του Συριζα: «η θέση του Συριζα ήταν σαφέστατη: το κόμμα απαιτούσε, ούτε λίγο ούτε πολύ, διαγραφή του χρέους χωρίς όρους. Τα μισά μέλη ήθελαν πάντα μονομερές κούρεμα του μεγαλύτερου μέρους του χρέους, οι περισσότεροι δεν διανοούνταν καν μια ανταλλαγή χρεών. Όμως, μόνο μια εύθραυστη συμφωνία με δέσμευε με το ηγετικό τρίο».⁵¹

Υιοθετώντας την θέση αυτή, ο Βαρουφάκης πήγαινε ταυτόχρονα ενάντια στο πρόγραμμα με το οποίο ο Συριζα είχε έλθει στην εξουσία και αντίθετα με οπαδούς του Συριζα.

Από την 1^η Φεβρουαρίου 2015, έξι μέρες μετά την αρχή της κυβέρνησης, ο Βαρουφάκης ξεκινά λοιπόν την πρώτη του περιοδεία στην Ευρώπη, ως υπουργός. Τον συνοδεύει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Την Κυριακή 1^η Φεβρουαρίου, στο Παρίσι, ο Βαρουφάκης έχει μαραθώνιο πρόγραμμα: επίσημη συνάντηση με τον Μισέλ Σαπέν, Γάλλο υπουργό οικονομικών, μια άλλη με τον Εμανουέλ Μακρόν, υπουργό Οικονομίας, καθώς και τέσσερις ανεπίσημες συναντήσεις με τους Πουλ Τόμσεν, υποδιευθυντή του ΔΝΤ για την Ευρώπη, Πιερ Μοσκοβισί, ευρωπαίο Επίτροπο οικονομικών και νομισματικών υποθέσεων, Μπενουά Κερέ, υπ’αριθμόν 2 της ΕΚΤ, και τον επικεφαλής του γραφείου του Φρανσουά Ολλάντ. Την Δευτέρα 2 Φεβρουαρίου, στο Λονδίνο, ο Βαρουφάκης γίνεται δεκτός στην Downing Street από τον Τζωρτζ Όσμπορν, τον Βρετανό συντηρητικό Πρωθυπουργό, και στη συνέχεια δίνει μια διάλεξη μπροστά σε διακόσιους χρηματιστές προσκεκλημένους από την Deutsche Bank. Την Τρίτη 3 Φεβρουαρίου, ο Βαρουφάκης βρίσκεται στην Ρώμη για να συναντήσει τον Ιταλό υπουργό οικονομικών, Πιέρ Κάρλο Παντοάν. Τέλος, την Τετάρτη 4 Φεβρουαρίου, έχει ραντεβού στην Φρανκφούρτη με τον Μάριο Ντράγκι και τα μέλη του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ.

Ο Βαρουφάκης παρουσιάζει κάθε φορά την πρότασή του περί ανταλλαγής χρεών χωρίς διαγραφή ή μείωση του όγκου⁵². Ξεκαθαρίζει επίσης στους εκπροσώπους των αγορών ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πληρώσει το χρέος που οφείλεται στον ιδιωτικό τομέα (περίπου 15% του ελληνικού χρέους ήταν στα χέρια ιδιωτών επενδυτών – Έλληνες και ξένους τραπεζίτες, επενδυτικά κεφάλαια, «κοράκια», κλπ).

Ο Βαρουφάκης δείχνει την υποκρισία μιας σειράς ηγετών τους οποίους συναντά. Ο Μισέλ Σαπέν φαίνεται να κερδίζει το βραβείο διπλοπροσωπίας: όταν συζητούν μεταξύ τους, εμφανίζεται ευνοϊκός στην πρόταση Βαρουφάκη, στην ανταλλαγή χρεών, στην σημαντική αναδιατύπωση του μνημονίου, στην αλληλεγγύη με την ελληνική κυβέρνηση. Αλλά, στην συνέντευξη Τύπου, υιοθετεί μια τελείως διαφορετική στάση.

Στη μεταξύ τους συζήτηση: «Ο Μισέλ (Σαπέν) μου απάντησε σαν πραγματικός σύντροφος στη μάχη: – Η επιτυχία της κυβέρνησής σας θα είναι και δική μας επιτυχία. Είναι σημαντικό να αλλάξουμε την Ευρώπη μαζί και να αντικαταστήσουμε αυτή την καταναγκαστική αυστηρότητα με μια ατζέντα υπέρ της ανάπτυξης. Η Ελλάδα το χρειάζεται. Η Γαλλία το χρειάζεται. Η Ευρώπη το χρειάζεται. Άδραξα την ευκαιρία για να αναδείξω τα κύρια σημεία της Ταπεινής Πρότασης (https://www.yanisvaroufakis.eu/wp-content/uploads/2011/12/une-modeste-proposition-pour-surmonter-la-crise-de-leuro.pdf ). Η ΕΚΤ έπρεπε να αναδιαρθρώσει ένα μέρος του χρέους της ευρωζώνης χωρίς κουρέματα και χωρίς να ζητηθεί από την Γερμανία να πληρώσει για τους άλλους ούτε και να εγγυηθεί το δημόσιο χρέος των χωρών της περιφέρειας. (…).Ο Μισέλ με άκουσε με προσοχή ως το τέλος, πριν πει πως ήταν ο σωστός δρόμος για την Ευρώπη. Είχαμε καθυστερήσει την εφαρμογή πολιτικών αυτού του τύπου, δήλωνε με πεποίθηση.Έπρεπε να επανιδρύσουμε την Ευρώπη στηρίζοντας ο ένας το άλλον. Το μόνο που δεν πρότεινε ήταν να κατεβούμε να πάρουμε την Βαστίλη τραγουδώντας την Μασσαλιώτιδα!»⁵³.

Στην συνέντευξη Τύπου, αλλαγή ύφους. Σύμφωνα με τον Μισέλ Σαπέν, η ελληνική κυβέρνηση έπρεπε να σεβαστεί τις υποχρεώσεις της απέναντι στους δανειστές, ο Τσίπρας έπρεπε να εφαρμόσει τις συμφωνίες που είχαν υπογραφεί από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.

Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, στην κατ’ιδίαν συζήτησή του με τον Επίτροπο Πιέρ Μοσκοβισί, αυτός συμπεριφέρθηκε όπως σε μια συζήτηση μεταξύ συντρόφων διατεθειμένων να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αλλάξουν την Ευρώπη⁵⁴. Ο Βαρουφάκης θα διαπιστώσει πολύ σύντομα ότι στην πραγματικότητα ο Μοσκοβισί δεν φέρεται ως σύμμαχος της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο Βαρουφάκης δεν παραβλέπει, σε όλο το βιβλίο, να πλέκει το εγκώμιο του Εμμανουέλ Μακρόν, τότε Γάλλου υπουργού Οικονομίας.

Η πρώτη επαφή με τον Μπενουά Κερέ, μέλους της διοίκησης της ΕΚΤ, είναι αποκαλυπτική. Ρώτησε κατευθείαν τον Βαρουφάκη αν η ελληνική κυβέρνηση είχε πραγματικά την πρόθεση να εφαρμόσει κούρεμα στους ελληνικούς τίτλους που κατείχε ο θεσμός της Φρανκφούρτης. Το πιεστικό αυτό ερώτημα ενός ηγετικού στελέχους της ΕΚΤ δείχνει πως η διοίκησή της φοβόταν πολύ πως η Ελλάδα θα μείωνε την αξία των ελληνικών τίτλων που κατείχε. Ήταν απολύτως εφικτό και ο Βαρουφάκης είχε αναφερθεί σ’αυτό δημόσια, πολλές φορές, πριν γίνει υπουργός. Οι ελληνικοί τίτλοι που η ΕΚΤ είχε στην κατοχή της ήταν ακόμη σε ελληνικό δίκαιο καθώς ήταν των ετών 2010-2011. Η ΕΚΤ τους είχε αγοράσει περίπου στο 70% της αξίας τους και της επιστρέφονταν το 100%, όπως και της καταβάλλονταν επιτόκια απολύτως καταχρηστικά. Αντίστοιχοι τίτλοι τους οποίους κατείχαν, ειδικότερα, ελληνικά συνταξιοδοτικά ταμεία, είχαν κουρευτεί κατά 53% τον Μάρτη του 2012, ενώ η ΕΚΤ είχε αρνηθεί να της εφαρμοστεί η μείωση αυτή. Η ελληνική κυβέρνηση θα είχε συνεπώς το ηθικό δικαίωμα αλλά και το σκέτο δικαίωμα με το μέρος της, αν είχε εφαρμόσει αυτό το κούρεμα. Θα δούμε στη συνέχεια πως, εν τέλει, η ελληνική κυβέρνηση δεν θα περάσει ποτέ στην πράξη στον τομέα αυτό, ενώ έπρεπε να το κάνει και θα μπορούσε να έχει κερδίσει.

Κατά την συνάντηση με τον Πουλ Τόμσεν, ο διευθυντής του ΔΝΤ για την Ευρώπη εξήγησε πως ήταν θετικός σχετικά με την διαγραφή του χρέους της Ελλάδας προς τις δώδεκα χώρες της ευρωζώνης, που ανέρχονταν σε 53 δις ευρώ. Ενώ ο Βαρουφάκης παρουσίαζε το σχέδιό του περί ανταλλαγής χρεών χωρίς διαγραφή, ο Τόμσεν δήλωσε: «Μα δεν είναι αρκετό. Πρέπει αμέσως να διαγραφεί ένα μέρος του χρέους σας. Όχι ανταλλαγές, όχι ημερομηνίες λήξης. Αφαιρείτε 53 δις και τα διαγράφετε.»⁵⁵ Πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι επανειλημμένα το ΔΝΤ έκανε δηλώσεις των οποίων η χρησιμότητα έγκειτο στο να θολώσει τα νερά για την ελληνική κυβέρνηση και την κοινή γνώμη. Το να πει στον Βαρουφάκη πως έπρεπε να διαγραφούν 53 δις διμερών χρεών δεν δέσμευε σε τίποτε το ΔΝΤ να παραχωρήσει το ίδιο μια μείωση. Ήταν ένας αντιπερισπασμός που χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές. Ούτως ή άλλως, το ΔΝΤ, ανεξαρτήτως των δηλώσεων αυτών, ανέκαθεν είχε απαιτήσει από την Ελλάδα την συνέχιση των βίαιων νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων.

Στο Λονδίνο, μπροστά σε ένα μπουκέτο τραπεζιτών και υπεύθυνων επενδυτικών κεφαλαίων, ο Βαρουφάκης εξηγεί πως οι ιδιώτες πιστωτές δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν. Επαναλαμβάνει την θέση της πτώχευσης του ελληνικού κράτους το 2010 (πράγμα που είναι λάθος, όπως έδειξα στο άρθρο: http://www.cadtm.org/Le-recit-discutable-de-Varoufakis ) που αρέσει πολύ στους χρηματοοικονομικούς κύκλους διότι τους επιτρέπει να επικεντρώνουν την προσοχή στην κρίση των δημοσίων οικονομικών. Εξηγεί στο City του Λονδίνου: «Είναι αλήθεια, η κυβέρνησή μας ήταν διαιρεμένη. Ορισμένοι ήταν υπέρ του Grexit και δεν ήθελαν να διαπραγματευτούν με την ΕΕ ούτε με το ΔΝΤ, πεπεισμένοι πως δε θα έβγαινε τίποτε. Όμως, υπήρχαν οι άλλοι, εμείς, γύρω από τον Πρωθυπουργό, των οποίων ο στόχος ήταν η επίτευξη μιας λύσης διαπραγματευόμενοι εντός της ευρωζώνης. Προσοχή, λέω για να προσθέσω μια θετική νότα, η διαίρεση αυτή δεν θα επηρεάσει τις διαπραγματεύσεις που θα γίνουν υπό την στενή μου επίβλεψη. Οι υπέρ του Grexit συνάδελφοί μας δεν θα μας έκλειναν τον δρόμο, θα επεδείκνυαν υπομονή, διότι ήμασταν αποφασισμένοι να τους αποδείξουμε πως μια βιώσιμη συμφωνία ήταν εφικτή.Από την στιγμή που οι επίσημοι πιστωτές της Ελλάδας ήταν έτοιμοι να υπογράψουν μια συμφωνία επωφελή για τα δυο μέρη, ο χρηματιστικός κόσμος δεν είχε τίποτε να φοβηθεί από τους συντρόφους μου της Αριστερής Πλατφόρμας που κυβερνούσαν στο πλάι μου.»⁵⁶ Πολλές φορές, ο Βαρουφάκης περνά το μήνυμα σύμφωνα με το οποίο η πλειοψηφία της κυβέρνησης υιοθετούσε μια θέση απολύτως λογική, που έπρεπε να στηριχτεί διότι επέτρεπε την εξουδετέρωση, τόσο εντός της κυβέρνησης όσο και εντός του Συριζα, αυτό που θεωρούσε ως ανεύθυνη άκρα αριστερά. Ο Βαρουφάκης είναι απόλυτα σίγουρος πως έχει πείσει το κοινό του: «Όπως υπογράμμιζα στους χρηματιστές του City (…), η σοβαρότητα της κρίσης του ευρώ φαίνονταν από το ακόλουθο παράδοξο: μια κυβέρνηση προερχόμενη από την ριζοσπαστική αριστερά ήταν αυτή που πρότεινε κλασσικές φιλελεύθερες λύσεις για την επίλυση της κρίσης αυτής.»⁵⁷

Το βράδυ της 2ας Φεβρουαρίου, ο Βαρουφάκης γευματίζει με δυο από τα σημαντικά διεθνή του στηρίγματα: τον συντηρητικό Λόρδο Lamont και τον πρώην ειδικό της θεραπείας του σοκ, Jeffrey Sachs. «Την στιγμή του καφέ και των χωνευτικών, σκεφτόμουν πως για μια φορά είχα ίσως καταφέρει να περάσω το μήνυμα. Χρηματιστές του Λονδίνου, πολιτικοί Τόρυ, δημοσιογράφοι με επιρροή, παλιά μέλη του ΔΝΤ, όλοι έδειχναν να κατανοούν την άποψή μου.»⁵⁸ Συγχαίρει εαυτόν που καθησύχασε τις αγορές διότι, την επομένη του ταξιδιού του στο Λονδίνο:  «Όχι μόνο το χρηματιστήριο είχε ανέβει κατά 11,2%, αλλά οι μετοχές των τραπεζών είχαν ανέβει κατά περισσότερο από 20 %»⁵⁹.

Κατά το πέρασμά του από την Ρώμη, όπου συνάντησε τον Ιταλό υπουργό οικονομικών, αυτός τον ενημερώνει ότι κατάφερε να καλοπιάσει την γερμανική κυβέρνηση και ειδικότερα τον Σόιμπλε χάρη στην υιοθέτηση της μεταρρύθμισης του εργατικού Κώδικα, παρά τις κοινωνικές διαμαρτυρίες. «Με άλλα λόγια, η μείωση των δικαιωμάτων των μισθωτών και η παραχώρηση στις επιχειρήσεις της δυνατότητας να απολύουν με ελάχιστη ή και καθόλου αποζημίωση, και η πρόσληψη άλλων με μισθούς χαμηλότερους και λιγότερη κοινωνική προστασία. Τη μέρα που ο Πιέρ Κάρλο Παντοάν κατάφερε να ψηφιστεί η επιθυμητή νομοθεσία στην Βουλή, που είχε στοιχίσει ακριβά στην κυβέρνηση Ρέντζι, ο Γερμανός υπουργός είχε γίνει πολύ πιο διαλλακτικός μαζί του. – Γιατί να μην επιχειρήσετε να εφαρμόσετε την ίδια τακτική; με ρώτησε. – Θα το σκεφτώ. Σας ευχαριστώ για την πληροφορία.»⁶⁰

Τελικά, αυτό θα είναι το αποτέλεσμα της στρατηγική που υιοθέτησαν ο Τσίπρας κι ο Βαρουφάκης. Στην δήλωση του «σοσιαλιστή» Ιταλού υπουργού, υπάρχει μια βαθιά αλήθεια. Η λογική που ακολουθούν οι ευρωπαίοι ηγέτες συνίσταται όντως στο να επιβάλλουν μια σημαντική υποχώρηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και μια μείωση των μισθών ούτως ώστε τα ευρωπαϊκά προϊόντα να είναι πιο ανταγωνιστικά στην παγκόσμια αγορά, απέναντι στην Κίνα και τους άλλους μεγάλους εξαγωγείς προϊόντων και υπηρεσιών. Η μοίρα που επιβάλλεται στην Ελλάδα είναι μέρος αυτής της στρατηγικής κι ο Βαρουφάκης δεν θέλησε να το κατανοήσει και να αντιταχθεί ριζικά σε αυτήν. Το τεράστιο ελληνικό χρέος είναι κατά βάση το όπλο που χρησιμοποιείται από τους δημόσιους πιστωτές για να γίνει η Ελλάδα ένα παράδειγμα του τι στοιχίζει η αντίσταση στον οδοστρωτήρα και, φυσικά, για να επιβάλλει στους Έλληνες εργαζόμενους μια βίαιη μείωση των δικαιωμάτων τους.

Προσπαθώντας να πείσει τους ευρωπαίους ηγέτες ότι το συμφέρον τους ήταν να προωθήσουν μιαν Ευρωπαϊκή Ένωση και μιαν ευρωζώνη σταθερές, ο Βαρουφάκης ήταν εκτός θέματος. Διότι το θέμα αυτό δεν αποτελούσε διόλου την κύρια ανησυχία τους. Δεν μπορούσε να τους καλοπιάσει παρά μόνο με τίμημα ένα νέο μνημόνιο.

Από τις 4 Φεβρουαρίου, η ΕΚΤ βγάζει το βαρύ πυροβολικό κατά της ελληνικής κυβέρνησης

Στις 4 Φεβρουαρίου, στην Φρανκφούρτη, ο Βαρουφάκης γίνεται δεκτός από το διευθυντήριο της ΕΚΤ: Μάριο Ντράγκι, πρόεδρο του θεσμού, και τρία μέλη του διευθυντηρίου – τον Γάλλο Μπενουά Κερέ (Benoît Cœuré), την Γερμανίδα Σαμπίν Λόιτενσλέγκερ (Sabine Lautenschläger) και τον Βέλγο Πέτερ Πρετ (Peter Praet). Ο Βαρουφάκης συνοδεύεται πάντα από τον Ευκλείδη Τσακαλώτο.

Ο Μάριο Ντράγκι ανακοινώνει ότι των συμβούλιο των διοικητών του νομισματικού θεσμού της ευρωζώνης θα αποφάσιζε κατά πάσα πιθανότητα το απόγευμα να διακόψει την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις ρευστότητες που τους παρέχει η ΕΚΤ. Όπως γράφει ο Βαρουφάκης: «Επρόκειτο περί ρητής και απόλυτα υπολογισμένης πράξης επίθεσης».⁶¹.

Αυτό αξίζει μια εξήγηση. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα παρέχει ρευστό στις τράπεζες της ευρωζώνης. Για να έχουν πρόσβαση σε αυτό, οι τράπεζες (ιδιωτικές ή δημόσιες) πρέπει να καταθέτουν χρηματοοικονομικούς τίτλους που αποτελούν εγγύηση. Είναι αυτό που ονομάζουμε «εξασφαλίσεις», Μπορούν να καταθέσουν διάφορες εξασφαλίσεις: τίτλους δημόσιου χρέους, ομόλογα ιδιωτικών επιχειρήσεων, κλπ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί να εκτιμήσει πως οι τράπεζες μια χώρας μέλους της ευρωζώνης δεν παρέχουν αρκετές εγγυήσεις διότι είναι σε κακή κατάσταση ή διότι οι τίτλοι που προτείνουν δεν είναι αρκετά καλής ποιότητας. Στην περίπτωση αυτή, κλείνει την πρόσβαση στην πίστωση. Αυτό βέβαια προκαλεί αίσθημα ανασφάλειας και οι καταθέτες, για να προστατευθούν, προχωρούν, λιγότερο ή περισσότερο γρήγορα, σε ανάληψη των καταθέσεών τους.

Παραμένει ένα σωσίβιο για τις τράπεζες των χωρών αυτών: να ζητήσουν από την κεντρική τράπεζα της χώρας τους να τους δώσουν πρόσβαση στην ρευστότητα έκτακτης ανάγκης. Είναι η μόνη λύση και είναι ακριβή: η κεντρική τράπεζα της χώρας δεν μπορεί να παρέχει τις ρευστότητες αυτές παρά μόνο κάνοντας τις τράπεζες να καταβάλουν ένα ασφάλιστρο κινδύνου. Επίσης, ο όγκος των ρευστών έκτακτης ανάγκης είναι περιορισμένος και προσαρμόζεται κάθε εβδομάδα. Όταν μια κατάσταση έχει επιδεινωθεί τόσο ώστε μια χώρα πρέπει να περάσει από τις ρευστότητες έκτακτης ανάγκης για να χρηματοδοτηθεί, η διοίκηση της κεντρικής τράπεζας της χώρας αυτή συνέρχεται στο τέλος κάθε εβδομάδας, την Παρασκευή, και αποφασίζει σχετικά με τον όγκο ρευστότητας που θα παρέχει την επόμενη εβδομάδα στις τράπεζες, βάσει ανάλυσης της κατάστασής τους. Ο όγκος ορίζεται σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που έχει την δυνατότητα να περιορίσει το επιτρεπόμενο όριο. Πιο σοβαρό ακόμη: ανά πάσα στιγμή, η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα μπορεί να δώσει εντολή στην Κεντρική τράπεζα της χώρας να διακόψει την χορήγηση των ρευστοτήτων έκτακτης ανάγκης. Στην περίπτωση αυτή, η κυβέρνηση οδηγείται να πει στις τράπεζες να κλείσουν τις πόρτες τους. Αυτό συνέβη τέλη Ιουνίου 2015, όταν η ΕΚΤ, για να επηρεάσει την ψήφο των Ελλήνων κατά το δημοψήφισμα της 5^ηςΙουλίου, αποφάσισε να θέσει τέλος στις ρευστότητες έκτακτης ανάγκης. Αυτό ανάγκασε την ελληνική κυβέρνηση να αποφασίσει την Κυριακή 28 Ιουνίου 2015 να μην ανοίξει τις πόρτες των ελληνικών τραπεζών την Δευτέρα 29 Ιουνίου⁶².

Ας επανέλθουμε στις 4 Φεβρουαρίου 2015. Η απόφαση να διακοπεί η πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις ρευστότητες της ΕΚΤ αποτελούσε ξεκάθαρα μέρος μιας ιδιαίτερα επιθετικής και ταχείας στρατηγικής αποσταθεροποίησης της ελληνικής κυβέρνησης. Η στρατηγική αυτή είχε ξεκινήσει πριν ακόμη λάβουν χώρα οι εκλογές. Πράγματι, τέλη Δεκέμβρη 2014, όταν η ελληνική κυβέρνηση προκήρυξε πρόωρες εκλογές για τις 25 Ιανουαρίου 2015, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Στουρνάρας, πρώην φίλος του Βαρουφάκη⁶³, αναπτύσσει ηθελημένα έναν λόγο που τροφοδοτεί τις ανησυχίες των Ελλήνων καταθετών. Σε συντονισμό με τον Σαμαρά, ο Στουρνάρας επιδιώκει έτσι να επηρεάσει την επιλογή των Ελλήνων ώστε να ψηφίσουν υπέρ της διατήρησης των συντηρητικών της Νέας Δημοκρατίας στην κυβέρνηση μετά τις 25 Ιανουαρίου. Έτσι, οι αναλήψεις καταθέσεων επιταχύνονται με γρήγορο ρυθμό⁶⁴. Ο ίδιος ο Σαμαράς κάνει εκστρατεία με θέμα: «αν ψηφίσετε Συριζα, οι σχέσεις με τις Βρυξέλλες θα επιδεινωθούν, η ΕΚΤ θα κόψει την ρευστότητα, το χάρος μας περιμένεις στη γωνία.» Παρά τον εκβιασμό αυτόν, οι Έλληνες έφεραν τον Συριζα στην κυβέρνηση αλλά ο Στουρνάρας παρέμεινε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας – είναι ο πληρεξούσιος στην Ελλάδα του Ντράγκι αλλά και των ευρωπαίων ηγετών που αντιτίθενται στον Συριζα⁶⁵. Η κυβέρνηση Τσίπρα έπρεπε να έχει αντικαταστήσει τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας – δεν το έπραξε, και θα δούμε παρακάτω ότι ο ίδιος ο Βαρουφάκης είναι που έπεισε τον Τσίπρα να αφήσει τον Στουρνάρα στη θέση αυτή⁶⁶.

Έτσι, στις 4 Φεβρουαρίου 2015, η ΕΚΤ αποφασίζει να αυξήσει άμεσα την πίεση στην κυβέρνηση Τσίπρα, λαμβάνοντας ακραία μέτρα. Δεν πρόκειται για ηθική πίεση ή εκβιασμό αλλά για κανονική πράξη επίθεσης, όπως υπογραμμίζει ο Βαρουφάκης στο σχετικό απόσπασμα.

Πράγματι, τα αποτελέσματα μια τέτοιας απόφασης είναι άμεσα. Πρώτον, οι ελληνικές τράπεζες χρειάστηκε να πληρώσουν πολύ πιο ακριβά την πρόσβαση στην πίστωση της κεντρικής τράπεζας και, συνεπώς, η χρηματοοικονομική τους υγεία επιδεινώθηκε. Δεύτερον, η βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση του ελληνικού Κράτους έγινε πιο δύσκολη. Πράγματι, με την ρευστότητα που χορηγούνταν από την κεντρική τράπεζα, οι ελληνικές τράπεζες αγόραζαν βραχυπρόθεσμους τίτλους (δηλαδή, τίτλους λήξης μικρότερης του έτους) που εξέδιδε το ελληνικό Δημόσιο, πράγμα που επέτρεπε την χρηματοδότηση του προϋπολογισμού (δεδομένου ότι αυτό, βάσει των ευρωπαϊκών συνθηκών και του κανονισμού της ΕΚΤ, δεν μπορεί να δανειστεί άμεσα από την κεντρική τράπεζα) Όμως, αφού η ΕΚΤ περιόριζε την πρόσβαση στην ρευστότητα για τις ελληνικές τράπεζες, αυτές αγόραζαν λιγότερους τίτλους και απαιτούσαν υψηλότερες αποδόσεις, αυξάνοντας το κόστος των δανεισμών αυτών για το Κράτος.

Έτσι, περιορίζοντας την ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών και καθιστώντας ακριβότερο το κόστος χρηματοδότησης υψηλότερο, η ΕΚΤ δυσκόλευε το έργο του ελληνικού Δημοσίου ως προς την χρηματοδότησή του από ελληνικές τράπεζες⁶⁷. Όμως, η ιδιωτική εξωτερική χρηματοδότηση είχε διακοπεί ή ήταν ιδιαίτερα δύσκολη να επιτευχθεί, αφενός και, αφετέρου, όπως είδαμε, η ΕΚΤ είχε γνωστοποιήσει ότι δεν θα κατέβαλε τα κέρδη που είχε υποσχεθεί να επιστρέψει στην Ελλάδα (επρόκειτο για 2 δις ευρώ που έπρεπε να είχαν καταβληθεί το 2015). Και εκεί, επρόκειτο για καθαρά πολιτική απόφαση. Πράγματι, το 2014, η ΕΚΤ είχε καταβάλει ένα μέρος των κερδών στην κυβέρνηση Σαμαρά, παρά το γεγονός ότι παρουσίαζε καθυστέρηση στην εφαρμογή του 2^ου μνημονίου. Πριν ακόμη η κυβέρνηση Τσίπρα βγει από τις κάλπες, οι απεσταλμένοι του Eurogroup και της ΕΚΤ είχαν γνωστοποιήσει ότι τα 2 δις που είχαν υποσχεθεί για το 2015 δεν θα καταβάλλονταν.

Τέλος, αφού η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θεωρεί πως η ποιότητα των τίτλων του Δημοσίου μειώνεται καθώς η κατάσταση των τραπεζών όπως και του Δημοσίου επιδεινώνεται, δηλώνει πως η κατάσταση χειροτερεύει, γεγονός που αυξάνει τις αναλήψεις των καταθέσεων και καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την πρόσβαση του Κράτους στην χρηματοδότηση.

Ας προσθέσουμε μια επιπλέον απόδειξη του επιθετικού πολιτικού χαρακτήρα της απόφασης της ΕΚΤ να κόψει τις κανονικές ρευστότητες για τις ελληνικές τράπεζες. Όπως αναφέραμε παραπάνω, η ΕΚΤ μπορεί να εκτιμήσει ότι οι τράπεζες μιας χώρας είναι σε τόσο κακή κατάσταση που είναι καλό να μην τους δανείσει πλέον χρήματα με την μορφή ρευστότητας και ότι πρέπει να εφαρμοστεί ένα σχέδιο διάσωσης, για παράδειγμα, εισφέροντας κεφάλαιο (πράγμα που είχε γίνει μέσω των μνημονίων). Το πρόβλημα για την ΕΚΤ ήταν ότι τον Ιούνιο του 2014 όλες οι ελληνικές τράπεζες είχαν πετύχει στο τεστ που τις είχε υποβάλλει η ευρωπαϊκή ρυθμιστική αρχή και η ΕΚΤ. Είναι ξεκάθαρο ότι το δελτίο υγείας των ελληνικών τραπεζών είχε ηθελημένα υπερεκτιμηθεί από την ΕΚΤ για να βοηθήσει την κυβέρνηση Σαμαρά που μόλις είχε χάσει τις ευρωεκλογές μπροστά στον Συριζα. Είναι σίγουρο πως η υγεία των τραπεζών ήταν κάκιστη, είτε το 2009, είτε το 2014 είτε το 2015. Είναι όμως επίσης ξεκάθαρο πως η ΕΚΤ έκανε πως το αντιλήφθηκε μόλις μερικές μέρες μετά την ανάληψη καθηκόντων της κυβέρνησης Τσίπρα. Επρόκειτο σαφέστατα για καθαρά πολιτική επιλογή.

Ποια είναι η απάντηση του Βαρουφάκη στις 4 Φεβρουαρίου το πρωί, όταν ανακοινώνεται το πιθανό κλείσιμο της πρόσβασης στις κανονικές ρευστότητες που παρουσιάζει στο βιβλίο του ως πράξη επίθεσης τελείως προμελετημένη; Υιοθετεί ένα πολύ μετριοπαθές ύφος. Είναι σουρεαλιστικό.

Ιδού τι λέει σχετικά: «Απάντησα πως σεβόμουν βαθύτατα την μάχη που έδινε για να υπερασπιστεί το ευρώ, τηρώντας ταυτόχρονα το καταστατικό και τους κανόνες της τράπεζάς του. Είναι μια λεπτή άσκηση ισορροπίας που είχε επιτρέψει στους ευρωπαίους πολιτικούς να συνέλθουν και να αντιδράσουν στην κρίση με διορατικότητα, ξεπερνώντας τους φοβερούς περιορισμούς της ΕΚΤ. (…)- Δυστυχώς, είπα, οι πολιτικοί δεν κατάφεραν να επωφεληθούν του χρόνου που τους είχατε εξασφαλίσει, έτσι δεν είναι;(…)Κάνατε εξαιρετική δουλειά για διατηρήσετε τόσο την συνοχή της ευρωζώνης όσο και για να κρατήσετε την Ελλάδα στην ζώνη αυτή, ειδικά το καλοκαίρι του 2012. Ο λόγος για τον οποίο βρίσκομαι εδώ σήμερα είναι για να σας ζητήσω να συνεχίσετε στην ίδια κατεύθυνση για μερικούς μήνες ακόμη ώστε, εμείς, οι πολιτικοί, να έχουμε τον επαρκή χρόνο και νομισματικό χώρο για να επιτύχουμε μια βιώσιμη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Eurogroup.»⁶⁸

Ούτε μια λέξη για την βίαιη στάση της ΕΚΤ από το 2010. Τίποτε σχετικά με τα σκανδαλώδη κέρδη που πραγματοποίησε η ΕΚΤ με την εξαγορά ελληνικών τίτλων μεταξύ 2010 και 2012. Αντίθετα, ο Βαρουφάκης συγχαίρει την διοίκηση της ΕΚΤ για την εξαιρετική της δουλειά. Συνεχίζει προτείνοντας το σχέδιό του περί ανταλλαγής τίτλων που επιτρέπει να αποφευχθεί η μείωση της αξίας των ελληνικών τίτλων που κατέχει η ΕΚΤ.

Ο Ντράγκι αρνείται την πρόταση αυτή και δεν αφήνει τα λόγια του Βαρουφάκη να τον μαλακώσουν. Τον κατηγορεί ότι αναφέρθηκε επανειλημμένα στην δυνατότητα μονομερούς κουρέματος των ελληνικών τίτλων που κατέχει η ΕΚΤ (εξηγήσαμε τι σήμαινε αυτό, στην αρχή αυτού του μέρους). Ο Βαρουφάκης του απαντά: «– Όχι μόνο δεν θα επιβάλω μονομερές κούρεμα στα ομόλογα αυτά, αλλά ούτε και θα μου περνούσε απ’το μυαλό κάτι τέτοιο – αν δεν κλείσετε τις τράπεζές μας.»⁶⁹

Πώς μπορούσε ο Ντράγκι να το ερμηνεύσει αυτό; Λογικά, μπορούσε να σκεφτεί το ακόλουθο: «Μόλις ανακοίνωσα στον Βαρουφάκη ότι σήμερα το απόγευμα θα αποσύρουμε την πρόσβαση στις κανονικές ρευστότητες, κι αυτός δεν με απειλεί με κάποια αντίδραση. Προσπαθεί να με πείσει να μην πάρω αυτό το μέτρο και μου προτείνει να παρατείνω την διάρκεια του τρέχοντος μνημονίου για να επεξεργαστεί μια συμφωνία περί ανταλλαγής χρεών και τροποποίησης του μνημονίου. Του απάντησα πως δεν ήθελα κάτι τέτοιο. Κι όταν του λέω πως είναι λυπηρό το γεγονός ότι, με κάποιες ευκαιρίες, δήλωσε πως η Ελλάδα μπορούσε να εφαρμόσει μονομερές κούρεμα των ελληνικών τίτλων που κατέχω (και από τους οποίους ο θεσμός αποκομίζει πολύ υψηλά κέρδη), μου απαντά πως δεν σκέφτεται σε καμιά περίπτωση να εφαρμόσει ένα τέτοιο κούρεμα, εκτός αν κλείσω ξεκάθαρα τις ελληνικές τράπεζες. Συμπέρασμα: σήμερα το απόγευμα, μπορούμε να αποφασίσουμε να κλείσουμε την πρόσβαση των ελληνικών τραπεζών στις κανονικές ρευστότητες χωρίς να κινδυνεύουμε από μιαν έντονη αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης. Λαμβάνοντας αυτήν την απόφαση, ενισχύω την πίεση στην κυβέρνηση, αρχίζω να της προκαλώ ασφυξία και αυξάνω τις πιθανότητές μου να την βάλω με την πλάτη στον τοίχο ώστε να την υποχρεώσω να κάνει παραχωρήσεις.»

Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε την παρακάτω κριτική στην πρόταση του Βαρουφάκη προς την ΕΚΤ. Ενώ είχε πολλές φορές καταγγείλει ο ίδιος, πριν γίνει υπουργός οικονομικών, τον απαράδεκτο, καταχρηστικό και σαφώς σκανδαλώδη χαρακτήρα της επιχείρησης της ΕΚΤ σε σχέση με τους ελληνικούς τίτλους που αγόρασε κατά την περίοδο 2010-2012, προτείνει στον Ντράγκι μια επιχείρηση «ξεπλύματος». Αντικαθιστούμε τους παλιούς τίτλους (που είναι, το λιγότερο που μπορούμε να πούμε, επισφαλείς) με νέους τίτλους ίδιας αξίας (αλλά με χαμηλότερο επιτόκιο). Πρέπει να αντιληφθούμε ότι, κάνοντας αυτό, ο Βαρουφάκης καθιστά την εφαρμογή ενός σχεδίου Β (που θα περιλάμβανε μονομερές κούρεμα) σχεδόν αδύνατη: σε περίπτωση αποτυχίας των διαπραγματεύσεων, θα ήταν δύσκολο να εξηγήσει στους δημοσιογράφους και στην κοινή γνώμη ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει το δικαίωμα να προχωρήσει σε μονομερές κούρεμα. Πράγματι, αν η Ελλάδα ήταν έτοιμη να ανταλλάξει τους τίτλους του χρέους της που κατείχε η ΕΚΤ έναντι τίτλων ίδιας αξίας, γιατί το βρίσκει σωστό, στη συνέχεια, να τους κουρέψει; Χρειάζεται συνοχή επιχειρημάτων, αν θέλεις να πείσεις. Έπρεπε, ως κυβέρνηση, να πει δυνατά και ξεκάθαρα την αλήθεια σχετικά με το σκάνδαλο που αποτελούσαν οι ελληνικοί τίτλοι που είχαν αγοραστεί μεταξύ 2010 και 2012. Η συνοχή αυτή έλειπε στον συλλογισμό του Βαρουφάκη.

Επίσης, είναι ξεκάθαρο πως η πρόταση αυτή του Βαρουφάκη δεν είχε απολύτως καμία πιθανότητα να ευοδώσει διότι θα είχε αποτελέσει ένα απαράδεκτο προηγούμενο για τους υποστηρικτές της λιτότητας. Το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό: η πρόταση του Βαρουφάκη δεν έθετε πραγματικό τεχνικό πρόβλημα. Το εμπόδιο ήταν και παραμένει πολιτικό: οι ευρωπαίοι ηγέτες είναι τελείως αντίθετοι με την ιδέα να επιτραπεί στα ευρωπαϊκά κράτη (είτε είναι στην ευρωζώνη είτε όχι) να αμοιβαιοποιήσουν τα χρέη τους, διότι αυτό θα τους αφαιρούσε ένα όπλο πίεσης για να συνεχίσουν την νεοφιλελεύθερη επίθεση. Η πρόταση του Βαρουφάκη πήγαινε σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση σε σχέση με την λογική των πιο πρόσφατων ευρωπαϊκών συνθηκών. Δεν είχε καμιά πιθανότητα να καταλήξει και δεν έπρεπε να βασίσει την στρατηγική της διαπραγμάτευσης πάνω σε αυτήν την χίμαιρα.

Έπρεπε να προβάλλει το αίτημα που περιείχε το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης: την διαγραφή του μεγαλύτερου τμήματος του χρέους, εξηγώντας πως ήταν παράνομο, επονείδιστο, παράνομο και μη βιώσιμο. Βεβαίως, οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούσαν να δεχθούν αυτό το αίτημα αλλά η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε τότε να αναπτύξει μια διεθνή εκστρατεία για να εξηγήσει και να πετύχει ευρεία στήριξη από την κοινή γνώμη. Μπορούσε να ξεκινήσει την διαδικασία λογιστικού ελέγχου και να κηρύξει ένα μορατόριο έως ότου ο έλεγχος ολοκληρωθεί.

Ήταν θεμελιώδες να μην βάλει το δάχτυλο στα γρανάζια των αποπληρωμών. Έπρεπε να χρησιμοποιήσει το διεθνές δίκαιο που επιτρέπει σε ένα κράτος να κηρύξει μορατόριο των πληρωμών δεδομένης της κατάστασης ανάγκης στην οποία βρίσκεται⁷⁰. Η ανθρωπιστική κρίση αποτελούσε την αδιαμφισβήτητη απόδειξη της κατάστασης ανάγκης. Έπρεπε να αναπτύξει τον ακόλουθο συλλογισμό: «Ξεκινούμε λογιστικό έλεγχο (με συμμετοχή των πολιτών) διότι πρέπει να αναλύσουμε το γιατί φθάσαμε σε τέτοιο επίπεδο χρέους – η εθνική και η διεθνής κοινή γνώμη πρέπει να γνωρίζουν. Δεν προκαταβάλουμε τα αποτελέσματα του λογιστικού ελέγχου αλλά είναι φυσιολογικό, κατά την διάρκεια της εξέλιξής του, να παγώσουμε τις αποπληρωμές. Συνεπώς, αναστέλλουμε τις αποπληρωμές κατά την διάρκεια του λογιστικού ελέγχου, με εξαίρεση ό,τι αφορά το βραχυπρόθεσμο χρέος. Έχουμε εκλεγεί για να αντικαταστήσουμε το μνημόνιο με ένα νέο σχέδιο ανασυγκρότησης. Ας δώσουμε χρόνο στην διαπραγμάτευση και, όσο αυτή διαρκεί, θα έχετε να αντιμετωπίσετε το γεγονός ότι αναστέλλουμε τις προβλεπόμενες πληρωμές που αφορούν το μακροπρόθεσμο χρέος.» Αν ξεκινούσε τον λογιστικό έλεγχο, για να ενισχύσει την θέση της απέναντι στην τρόικα, η ελληνική κυβέρνηση έπρεπε να πει: «Εφαρμόζω την παράγραφο 9, του άρθρου 9, του κανονισμού 472 που υιοθέτησε το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο στις 21 Μαΐου 2013⁷¹ και ο οποίος υποχρεώνει τα Κράτη μέλη της ΕΕ που ακολουθούν πρόγραμμα διαρθρωτικών προσαρμογών να πραγματοποιήσουν πλήρη λογιστικό έλεγχο του χρέους τους για να εξηγήσουν το γιατί το χρέος έχει φθάσει σε μη βιώσιμα επίπεδα και για να εντοπιστούν ενδεχόμενα παραπτώματα.»

Η αναστολή της πληρωμής έπρεπε να αποφασιστεί επειγόντως, για παράδειγμα, στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Πράγματι, μεταξύ 12 Φεβρουαρίου και 30 Ιουνίου 2015, η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλει 5 δις € στο ΔΝΤ (βλ. πίνακα).

 Πηγή: http://graphics.wsj.com/greece-debt-timeline/

Αν λάβουμε υπόψη μας τις υπόλοιπες πληρωμές που έπρεπε να γίνουν το 2015 στο ΔΝΤ, πρέπει να προστεθούν 3 επιπλέον δις €. Όσο για την ΕΚΤ, απαιτούσε την αποπληρωμή περισσότερων των 6,5 δις €, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2015.

Πηγή: http://graphics.wsj.com/greece-debt-timeline/

Έπρεπε επίσης να δράσει σχετικά με τις τράπεζες. Στο μέτρο που η ΕΚΤ έπαιρνε την πρωτοβουλία να οξύνει την ελληνική τραπεζική κρίση, έπρεπε να δράσεις και σε αυτό το επίπεδο και να εφαρμόσει το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης που ανακοίνωνε: «Με τον Συριζα στην κυβέρνηση, ο δημόσιος τομέας ανακτά τον έλεγχο του ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ – στα αγγλικά HFSF) και ασκεί όλα του τα δικαιώματα επί των ανακεφαλαιοποιημένων τραπεζών. Αυτό σημαίνει ότι λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με την διοίκησή τους.» Πρέπει να γνωρίζουμε πως το ελληνικό Κράτος, μέσω του Ελληνικού Ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας ήταν, το 2015, ο κύριος μέτοχος των 4 κυρίων τραπεζών της χώρας που εκπροσωπούσαν 85% του ελληνικού τραπεζικού τομέα. Το πρόβλημα είναι πως, λόγω των πολιτικών που είχαν εφαρμόσει οι προηγούμενες κυβερνήσεις, οι μετοχές του δεν είχαν κανένα πραγματικό βάρος στις αποφάσεις των τραπεζών διότι δεν παρείχαν δικαίωμα ψήφου. Έπρεπε συνεπώς το Κοινοβούλιο, σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του Συριζα, να μετατρέψει τις λεγόμενες προνομιούχες μετοχές (που δεν παρέχουν δικαίωμα ψήφου) που κατείχε το Δημόσιο σε κοινές μετοχές που παρέχουν δικαίωμα ψήφου. Στη συνέχεια, απόλυτα φυσιολογικά και νόμιμα, το Δημόσιο θα μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντά του και να παρέχει λύση στην τραπεζική κρίση.

Τέλος, έπρεπε να ληφθούν ακόμη δυο σημαντικά μέτρα. Πρώτον, για να αντιμετωπιστεί η τραπεζική και χρηματοοικονομική κρίση που είχε οξυνθεί από τις δηλώσει Στουρνάρα από τον Δεκέμβρη και από την απόφαση της ΕΚΤ της 4^ης Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση έπρεπε να είχε αποφασίσει τον έλεγχο της κίνησης των κεφαλαίων, ώστε να τεθεί τέλος στην φυγή τους προς το εξωτερικό. Δεύτερον, έπρεπε να θέσει σε λειτουργία ένα παράλληλο σύστημα πληρωμών. Ο Βαρουφάκης λέει πως είχε συγκεκριμένη πρόταση στον τομέα αυτόν αλλά δεν πρότεινε να την εφαρμόσει μετά την επίθεση της ΕΚΤ της 4ης Φεβρουαρίου.

Θα επανέλθουμε στην εναλλακτική στρατηγική που έπρεπε να υιοθετηθεί σε σχέση με το χρέος και την τραπεζική κρίση, σε επόμενο μέρος της σειράς μας.

Όσο για τον Βαρουφάκη, το βράδυ της 4^ης Φεβρουαρίου, αφού έλαβε ένα τηλεφώνημα από τον Μάριο Ντράγκι που του επιβεβαίωνε την διακοπή της παροχής κανονικής ρευστότητας, δημοσιεύει ένα δελτίο Τύπου που αρχίζει έτσι: «Η ΕΚΤ προσπαθεί ουσιαστικά να συμμορφωθεί με τους δικούς της κανόνες, παρακινώντας τόσο εμάς όσο και τους εταίρους μας να επιτύχουμε γρήγορα μια πολιτική και τεχνική συμφωνία, διατηρώντας ταυτόχρονα την ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών.»⁷². Ο ίδιος χαρακτηρίζει την ανακοίνωσή του με τον ακόλουθο τρόπο: «να μακιγιάρεις ένα σοκ σε μη-γεγονός»⁷³

Συμπέρασμα:

Ο Βαρουφάκης μπήκε σε μια διαδικασία άρνησης της πραγματικότητας που θα τον οδηγήσει με τον στενό κύκλο του Τσίπρα να επιβάλει στην υπόλοιπη κυβέρνηση, στον Συριζα και στον ελληνικό λαό μια θλιβερή συμφωνία στις 20 Φεβρουαρίου 2015, λιγότερο από έναν μήνα μετά την εκλογική νίκη. Βεβαίως, οι κύριοι υπεύθυνοι του καταστροφικού περιεχομένου αυτής της συμφωνίας είναι τα μέλη της τρόικας και τους καταγγείλαμε διαρκώς, αλλά οι Βαρουφάκης και Τσίπρας μπορούσαν να είχαν αρνηθεί μια τόσο θλιβερή συμφωνία. Στο επόμενο άρθρο, θα αναλύσουμε την οδό που ακολουθήθηκε προς την πρώτη συνθηκολόγηση με τους πιστωτές και θα περιγράψουμε ποια εναλλακτική οδό θα έπρεπε να είχαν ακολουθήσει με σταθερότητα.

Ευχαριστίες: Ευχαριστώ τους Marie-Laure Coulmin-Koutsaftis, Nathan Legrand και Claude Quémar για την προσεκτική ανάγνωσή τους και τις συμβουλές τους.

Μετάφραση από τα γαλλικά: Christine Cooreman

 Σημειώσεις

contra-xreos.gr