Η παράνομη υλοτομία και εκχέρσωση αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια ως η μεγαλύτερη απειλή των περιοχών Natura της Κρήτης. Οπως προκύπτει στη χαρτογράφηση του περιβαλλοντικού εγκλήματος από τους δικηγορικούς συλλόγους Ηρακλείου και Χανίων, οι παράνομες δραστηριότητες στη Δυτική Κρήτη σχετίζονται κυρίως με την παράνομη οικονομική δραστηριότητα –από αυθαίρετα έως απόρριψη αποβλήτων– ενώ στην Ανατολική Κρήτη με τη λαθροθηρία και την παράνομη διάνοιξη οδών.
Ο Δικηγορικός Σύλλογος Ηρακλείου και ο Δικηγορικός Σύλλογος Χανίων είναι οι πρώτοι δικηγορικοί σύλλογοι της χώρας που αναλαμβάνουν τη χαρτογράφηση του περιβαλλοντικού εγκλήματος στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος. Το πρόγραμμα LIFE Natura Themis ξεκίνησε με ανάδοχο το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης τον Οκτώβριο του 2015 από κοινού με το Συντονιστικό Γραφείο Αντιμετώπισης Περιβαλλοντικών Ζημιών του ΥΠΕΝ και την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης να καταγράφει 27 διαφορετικούς τύπους περιβαλλοντικής υποβάθμισης στο νησί.
Τι προκύπτει από τη χαρτογράφηση; Στον γεωπληροφορικό χάρτη του προγράμματος (http://www.lifethemis eu/el/program/deliverables/environmental-crime-map) καταχωρίστηκαν 453 υποθέσεις περιβαλλοντικών παραβάσεων σε περιοχές NATURA 2000. Από αυτές 228 εντοπίζονται στη Δυτική Κρήτη (Χανιά και Ρέθυμνο, 50,33%) και 225 στην Ανατολική Κρήτη (Ηράκλειο και Λασίθι, 49,66%). Τα κυρίως διωκόμενα εγκλήματα στη Δυτική Κρήτη είναι η αυθαίρετη δόμηση με ποσοστό 40%, η υλοτομία/παράνομη εκχέρσωση δασικής έκτασης με ποσοστό 14,28%, η παράνομη οικονομική δραστηριότητα (λατομεία χωρίς άδειες, ξενοδοχεία χωρίς βιολογικό καθαρισμό κ.ά.) με ποσοστό 8,57% και η απόρριψη αποβλήτων με ποσοστό 7,14%.
Τα κυρίως διωκόμενα εγκλήματα στην Ανατολική Κρήτη είναι η υλοτομία με ποσοστό 20%, το παράνομο κυνήγι με ποσοστό 19%, η απόρριψη αποβλήτων με ποσοστό 19% και η παράνομη οδοποιία με ποσοστό 13%.
Εξετάζοντας συνολικά το περιβαλλοντικό έγκλημα στις προστατευόμενες περιοχές του νησιού, τη μεγαλύτερη επίπτωση είχε η παράνομη εκχέρσωση δασικής έκτασης/παράνομη υλοτομία. «Η οικονομική κρίση, οι υψηλές τιμές καυσίμων και η καύση ξύλου σε οικιακές εστίες είναι το πλαίσιο που αιτιολογεί αυτό το αποτέλεσμα. Αφετέρου, η οικοπεδοποίηση της αγροτικής γης και η παράνομη οδοποιία για πρόσβαση σε καλλιέργειες και όψιμα, για πρόσβαση σε απομακρυσμένες μονάδες παραγωγής ενέργειας, συμβάλλουν στην περαιτέρω αποξένωση της χρήσης των δασικών εκτάσεων», εκτιμά ο δικηγόρος Γιώργος Σμπώκος, συντονιστής του προγράμματος για λογαριασμό του Δικηγορικού Συλλόγου Ηρακλείου. «Οι επιπτώσεις της υλοτομίας είναι ιδιαίτερα σημαντικές δεδομένου ότι η Κρήτη απειλείται ταυτόχρονα από τις εκούσιες ή ακούσιες πυρκαγιές και το φαινόμενο της απερήμωσης. Η λαθροθηρία και η ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων συνεχίζουν να βρίσκονται ανάμεσα στις συχνότερα διωκόμενες περιβαλλοντικές παραβάσεις. Η λαθροθηρία πιέζει το εύθραυστο λόγω νησιωτικότητας αριθμό των ειδών της πανίδας. Η διάθεση αποβλήτων συνεχίζει ανεξέλεγκτη παρά τις πολλαπλές καταδίκες της χώρας στο Ευρωδικαστήριο. Η αυθαίρετη δόμηση τέλος, συνεπικουρούμενη από την αυθαίρετη οδοποιία είναι διαρκή εγκλήματα για τα οποία είτε μέσω θετικών ενεργειών είτε λόγω αδράνειας ευθύνεται και το Δημόσιο».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο χρόνος απόδοσης δικαιοσύνης δεν είναι αμελητέος. «Κατά μέσον όρο, το διάστημα από την τέλεση του περιβαλλοντικού εγκλήματος μέχρι την εκδίκασή του (σε πρώτο ή σε δεύτερο βαθμό) ανέρχεται σε σχεδόν πέντε έτη, κάτι που συντείνει στην επί μακρόν διατήρηση της ανομίας. Σε αυτό συντελούν βεβαίως ο μεγάλος όγκος των υποθέσεων καθώς και το μεγάλο ποσοστό αναβολών», εξηγεί η δικηγόρος Μαρία Μανιαδάκη, συντονίστρια του προγράμματος για λογαριασμό του Δικηγορικού Συλλόγου Χανίων. Στόχος του προγράμματος, που θα συνεχιστεί έως το 2020, είναι η εξοικείωση των εισαγγελέων, των προανακριτικών αρχών και των δικηγόρων του νησιού με τις αρμοδιότητες και το καθεστώς προστασίας των περιοχών Natura. Ας δούμε δύο ξεχωριστές ειδικές περιπτώσεις.
Το Παρατηρητήριο Ανατολικής Κρήτης κατέγραψε στο διάστημα 2010- 2015 μόλις μία περίπτωση δηλητηρίασης πτωματοφάγων πτηνών. Καθώς η τοποθέτηση δηλητηριασμένων δολωμάτων (φόλες) είναι δυστυχώς μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική στην Κρήτη, μελετήθηκε περαιτέρω η περίπτωση του συγκεκριμένου τύπου εγκλήματος. Από στοιχεία του άλλου προγράμματος LIFE (Καινοτόμες δράσεις ενάντια στη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων) προέκυψε ότι τo 2012-2015 καταγράφηκαν 78 περιπτώσεις παράνομης χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων στην Κρήτη. Επομένως, οι 78 αυτές περιπτώσεις δεν διώχθηκαν ποτέ ποινικά και κατά συνέπεια «δεν ήταν ορατές» στα υπηρεσιακά αρχεία. Το εύρημα αυτό αποδεικνύει πόσο μεγάλο περιθώριο λάθους μπορεί να υπάρξει μεταξύ της στατιστικής αποτύπωσης και των πραγματικών γεγονότων.
Δυτική Κρήτη: εμπρησμοί
Το Παρατηρητήριο Δυτικής Κρήτης διαπίστωσε μια θεαματική μείωση του αριθμού των πυρκαγιών στα Χανιά για τα έτη 2012 έως 2015 κατά ποσοστό 73%. Η αιτία; Το 2013 η Πυροσβεστική Υπηρεσία διασυνδέθηκε ηλεκτρονικά με το μητρώο του ΟΠΕΚΕΠΕ (Οργανισμός Πληρωμών Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων). Σε κάθε εμπρησμό, η Πυροσβεστική διασταύρωνε τον τόπο με το μητρώο του ΟΠΕΚΕΠΕ, ταυτοποιώντας σε δευτερόλεπτα τους πιθανούς δράστες. Οσοι διώχθηκαν ποινικά για εμπρησμό παύουν να δικαιούνται την επιδότηση από τον ΟΠΕΚΕΠΕ και υποχρεούνται να επιστρέψουν το σύνολο των χρημάτων που έχουν εισπράξει. Υπό την απειλή λοιπόν περικοπής της επιδότησης, πατάχθηκε σχεδόν πλήρως το έγκλημα του εμπρησμού στα Χανιά…