Ανατριχίλες προκαλεί το πολυσέλιδο κεντρικό θέμα του Foreign Affairs, για το πώς ο πλανήτης έχει εισέλθει στην «εποχή των αιώνιων πολέμων». Το δοκίμιο σχεδόν 5.500 λέξεων υπογράφει ένα «βαρύ κεφάλι» της γεωστρατηγικής ανάλυσης, ο ακαδημαϊκός, ιστορικός και  συγγραφέας Λόρενς Φρίντμαν, ομότιμος καθηγητής Πολεμικών Σπουδών στο Κings College του Λονδίνου.

Σύμφωνα με την προσέγγιση του Φρίντμαν, οι πόλεμοι της εποχής μας πιο εύκολα αρχίζουν παρά τελειώνουν και η γραμμή μεταξύ νίκης και ήττας γίνεται όλο και πιο θολή.

Οι σύγχρονες στρατιωτικές συγκρούσεις μετατρέπονται όλο και πιο συχνά σε παρατεταμένους «αιώνιους πολέμους», διαψεύδοντας τους στρατιωτικούς και πολιτικούς ηγέτες που υπόσχονται γρήγορες και αποφασιστικές νίκες.

Ο καθηγητής, που αποκαλείται τιμητικά «πρύτανης των βρετανικών στρατηγικών σπουδών», δίνει παραδείγματα από την πρόσφατη και παλαιότερη ιστορία των πολέμων του 21ου και του 20ού αιώνα, ξεκινώντας από τις συνεχιζόμενες πολεμικές συγκρούσεις σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή.

O ιστορικός, συγγραφέας και ακαδημαϊκός «Πολεμικών Σπουδών» Λόρενς Φρίντμαν

Τρία χρόνια πόλεμος

Τον Φεβρουάριο του 2022, η Ρωσία εξαπέλυσε μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, η οποία θεωρητικά θα κατατρόπωνε το καθεστώς του Ζελένσκι σε λίγες ημέρες. Γι’αυτό και δεν ονομαζόταν πόλεμος αλλά «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Τώρα, ακόμη και αν επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός, ο πόλεμος θα έχει διαρκέσει πάνω από τρία χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων κυριαρχούσαν οι επίμονες μάχες φθορά, και όχι οι τολμηρές και εντυπωσιακές ενέργειες.

Αντίστοιχα, όταν το Ισραήλ ξεκίνησε την εισβολή του στη Γάζα στις 7 Οκτωβρίου 2023, σε αντίποινα για την επίθεση της Χαμάς και κυρίως για την αρπαγή ομήρων, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προέτρεψε τους ισραηλινούς για μια «ταχεία, αποφασιστική και συντριπτική» απάντηση. Αντί γι’ αυτό ο ανελέητος βομβαρδισμός της Γάζας συνεχίστηκε για 15 μήνες, επεκτάθηκε σε άλλα μέτωπα, στον Λίβανο, τη Συρία και την Υεμένη, πριν επιτευχθεί μια εύθραυστη κατάπαυση του πυρός τον Ιανουάριο του 2025. Μέχρι τα μέσα Μαρτίου, ο πόλεμος αναζωπυρώθηκε.

Αυτά είναι μόνο τα δύο πιο γνωστά παραδείγματα σύγχρονων πολέμων, που ξεκίνησαν δήθεν για να τελειώσουν «μια κι έξω» και ακόμα συνεχίζονται. Για να μη μιλήσουμε  για τις πολυάριθμες στρατιωτικές συγκρούσεις στην Αφρική, μεταξύ άλλων στο Σουδάν και στη ζώνη του Σαχέλ, που δεν έχουν ορατό τέλος.

Οι στρατιωτικοί εγκέφαλοι συνεχίζουν να σχεδιάζουν – στα χαρτιά – γρήγορες νίκες μέσω του αιφνιδιασμού, της ταχύτητας και της συντριπτικής δύναμης.

Η πλάνη των στρατηγών

Ο αναλυτής του Foreign Affairs υποστηρίζει ότι σε όλη την ιστορία των σύγχρονων συγκρούσεων η υπόσχεση για «σύντομους πολέμους» σπάνια υλοποιείται, αφήνοντας τα έθνη απροετοίμαστα για την πραγματικότητα των παρατεταμένων μαχών.

Παρ’όλα αυτά το πάθημα δεν γίνεται μάθημα. Οι στρατιωτικοί εγκέφαλοι συνεχίζουν να σχεδιάζουν – στα χαρτιά – γρήγορες νίκες μέσω του αιφνιδιασμού, της ταχύτητας και της συντριπτικής δύναμης.

H νοοτροπία του «σύντομου πολέμου» ενισχύθηκε από την επιτυχία της Αμερικής στον Πόλεμο του Κόλπου το 1991. Όπως υπονοεί η κωδική ονομασία του «Καταιγίδα της Ερήμου», ο πόλεμος του Κόλπου είχε περιγραφεί ως μια «επανάσταση στις στρατιωτικές υποθέσεις», όπου οι εχθροί θα ηττούνταν γρήγορα, μέσω τεχνολογικά προηγμένων οπλικών συστημάτων. Ήταν ένας πόλεμος που παρακολούθησαν εκατομμύρια τηλεθεατές από τον καναπέ, λες και ήταν βιντεο-γκέιμ.

Ένας πόλεμος με στημένες ειδήσεις και σκηνοθετημένα πλάνα (θυμάται κανείς τον «Κορμοράνο του κόλπου»;), με «ενσωματωμένους δημοσιογράφους», που μετέδιδαν υπαγορευμένα ρεπορτάζ, για τα «έξυπνα όπλα» και τα «χειρουργικά χτυπήματα» – που όταν σκότωναν εκατόμβες αμάχων επρόκειτο απλώς για «παράπλευρες απώλειες».

Πόλεμοι χωρίς όρια

Το μοντέλο του πολέμου των λίγων ημερών ήταν βραχύβιο. Η εκστρατεία των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν έγινε ο μακροβιότερος πόλεμος στην ιστορία τους – αφού διήρκεσε περισσότερο και από τον πόλεμο του Βιετνάμ. Έληξε άδοξα αν όχι ντροπιαστικά για τις ΗΠΑ, με την επιστροφή των Ταλιμπάν. Ο δεύτερος πόλεμος του Κόλπου το 2003, μπορεί να οδήγησε τυπικά σε μια γρήγορη νίκη των δυτικών – με την  ανατροπή του Σαντάμ Χουσέιν, αλλά οι αιματοχυσίες συνεχίστηκαν για χρόνια, λαμβάνοντας και τη μορφή εμφύλιων συρράξεων.

O αναλυτής του Foreign Affairs επιχειρεί να μας εξοικειώσει με την ιδέα ότι οι πόλεμοι που διεξάγονται στον πλανήτη όχι μόνο δεν θα έχουν σύντομο τέλος, αλλά καμιά φορά δεν θα έχουν καν αρχή και τέλος, αφού τα όριά τους θα είναι «συγκεχυμένα». Διαψεύδοντας το ρητό ότι «η ειρήνη είναι το μεσοδιάστημα μεταξύ δύο πολέμων», η εποχή μας θα χαρακτηρίζεται από «αιώνιους πολέμους» – έστω όχι κατά  μέτωπο αλλά δι’αντιπροσώπων.

Όταν ξεκίνησε ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δήλωναν ότι «θα έχει τελειώσει μέχρι τα Χριστούγεννα»

«Θα έχει τελειώσει μέχρι τα Χριστούγεννα»

Όταν ξεκίνησε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος το καλοκαίρι του 2014, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δήλωναν με αυτοπεποίθηση ότι «θα έχει τελειώσει μέχρι τα Χριστούγεννα». Πρόκειται για μια φράση που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, όταν οι στρατηγοί είναι υπερβολικά αισιόδοξοι. Τελικά ο πόλεμος κράτησε τέσσερα χρόνια, με τις απώλειες στρατιωτών και αμάχων να αγγίζουν αθροιστικά τα 66 εκατομμύρια.

Σε μια σύντομη νίκη έλπιζε και ο Χίτλερ το 1940, όταν τα ναζιστικά στρατεύματα κατέλαβαν μεγάλο μέρος της Δυτικής Ευρώπης μέσα σε λίγες εβδομάδες με την αιφνιδιαστική πολεμική τακτική του blitzkrieg («κεραυνοβόλος πόλεμος») συνδυάζοντας τεθωρακισμένη και αεροπορική δύναμη. «Όμως δεν κατάφερε να τελειώσει τη δουλειά. Μετά τις αρχικές ταχείες προόδους εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης το 1941, παρασύρθηκε σε έναν σκληρό πόλεμο, με μεγάλες απώλειες και για τις δύο πλευρές, που θα τελείωνε σχεδόν τέσσερα χρόνια αργότερα με την πλήρη κατάρρευση του Τρίτου Ράιχ», σημειώνει ο συγγραφέας.

Βέβαια  εδώ δεν είναι και τόσο αντικειμενικός, αφού οι απώλειες των Σοβιετικών – 27 εκατομμύρια νεκροί στρατιώτες και άμαχοι – είναι υπερ-πολλαπλάσιες από εκείνες των Γερμανών στρατιωτών (1,1 εκατ. στο Ανατολικό μέτωπο). Εννοείται ότι δεν γίνεται καν λόγος για τα έξι εκατομμύρια Εβραίους που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα και τα επίσης εκατομμύρια των μη Εβραίων θυμάτων των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Γενικά η ανάλυση του Foreign Affairs αποφεύγει λέξεις όπως «θάνατος», «πείνα», «αρρώστια», «νεκροί». Ανατέμνει τον πόλεμο σαν παιχνίδι στρατηγικής ή σαν οικονομική συναλλαγή, με λογική κόστους-οφέλους.

Αν οι στρατιωτικοί ηγέτες δεν είναι σίγουροι ότι ένας πόλεμος θα είναι σύντομος, το πιο συνετό θα ήταν να μην τον ξεκινήσουν καν.

Μην ξεκινάς κάτι που δεν μπορείς να τελειώσεις

Οι σύντομοι πόλεμοι «αστραπή», όπως ο πόλεμος των Έξι Ημερών του 1967, που έληξε με νίκη του Ισραήλ επί των αραβικών κρατών, είναι οι εξαιρέσεις και όχι ο κανόνας, υποστηρίζει το Foreign Affairs. Γι’αυτό  συστήνει στους στρατηγούς και τους πολιτικούς να μην δίνουν υποσχέσεις που δεν μπορούν να κρατήσουν και να μην υποπίπτουν στην «πλάνη του σύντομου πολέμου».

Κανένας δεν ξεκινάει έναν πόλεμο με τη συνειδητή παραδοχή ότι μπορεί να κρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν το πει ανοιχτά μπορεί να φανεί ότι έχει αμφιβολίες για την ικανότητα του στρατού να θριαμβεύσει επί του αντιπάλου.

Σε αυτή την περίπτωση, αν οι στρατιωτικοί ηγέτες δεν είναι καθόλου σίγουροι ότι ένας μελλοντικός πόλεμος θα είναι σύντομος, το πιο συνετό θα ήταν να μην τον ξεκινήσουν καν, τονίζει ο συγγραφέας. Αναγνωρίζει όμως ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα σύγκρουσης μιας μεγάλης χώρας, όπως οι ΗΠΑ, με μια άλλη υπερδύναμη, ακόμα και αν η γρήγορη νίκη δεν είναι εξασφαλισμένη.

Η «μη ήττα» δεν είναι νίκη

Το άρθρο κάνει διάκριση μεταξύ «νίκης» και «μη ήττας». Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία μπορούν να ισχυριστούν ότι «δεν χάνουν», ενώ καμία από τις δύο δεν έχει επιτύχει αποφασιστική νίκη. Αυτό το αδιέξοδο περιγράφει πολλές σύγχρονες συγκρούσεις, όπου οι εκεχειρίες συχνά χρησιμεύουν ως απλές παύσεις παρά ως λύσεις.

Όσοι χαράσσουν τη στρατηγική των πολέμων πρέπει να λάβουν υπόψιν πώς θα διαχειριστούν παρατεταμένες συγκρούσεις, με τον ίδιο τρόπο που προσεγγίζουν τα σενάρια ενδεχόμενης πυρηνικής κλιμάκωσης. Αυτό απαιτεί επαρκή αποθέματα εξοπλισμού και πυρομαχικών για τη διατήρηση παρατεταμένων μαχών και την ικανότητα ταχείας αύξησης της παραγωγής, αν χρειαστεί, γράφει ο «πρύτανης της στρατηγικής». Με άλλα λόγια, «Rearm Europe» και Rearm τον πλανήτη ολόκληρο στο διηνεκές.

Η ρεάλ-πολιτίκ του πολέμου

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, το πρωταρχικό μάθημα είναι ότι οι παρατεταμένοι πόλεμοι πρέπει να αποφεύγονται. Μια παρατεταμένη σύγκρουση μεγάλων δυνάμεων θα απαιτούσε να τεθεί ολόκληρη η οικονομία σε πολεμική βάση, αφήνοντας ενδεχομένως τον πληθυσμό διαλυμένο και τους κρατικούς πόρους εξαντλημένους.

Επιπλέον, σε συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται πυρηνικές δυνάμεις όπως η Ρωσία ή η Κίνα, ο παρατεταμένος συμβατικός πόλεμος θα μπορούσε τελικά να βάλει σε πειρασμό τη χρήση πυρηνικών – ένα σενάριο χωρίς νικητές.

Το Foreign Affairs καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι πόλεμοι ξεκινούν με πολιτικές αποφάσεις που προϋποθέτουν σύντομες συγκρούσεις, αλλά τελειώνουν με πολιτικές αποφάσεις που αντανακλούν το κόστος των παρατεταμένων  συγκρούσεων.

Η γοητεία της στρατιωτικής ισχύος έγκειται στην υπόσχεση για γρήγορη, αποφασιστική επίλυση, αλλά στην πράξη σπάνια την τηρεί. Αντίθετα, οι στρατιωτικοί και πολιτικοί στόχοι πρέπει να θέτουν «ρεαλιστικούς και εφικτούς στόχους», ώστε να αποφεύγεται η εμπλοκή σε δαπανηρές, παρατεταμένες συγκρούσεις.

in.gr