Η Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη * αφηγείται την ιστορία μιας συγκλονιστικής αρχαιολογικής ανακάλυψης στον λόφο Καστέλλι, στην Παλιά Πόλη των Χανίων
Οταν το 2006 ξεκίνησα στο οικόπεδο της οδού Κατρέ 1 τη συστηματική ανασκαφική έρευνα στο λόφο Καστέλλι, στην Παλιά Πόλη των Χανίων, δεν μπορούσα να φανταστώ τι θα ερχόταν στο φως.
Εκεί αποκαλύφθηκε η δραματική θυσία του 1250 π.Χ., η οποία περιελάμβανε –εκτός από 43 αιγοπρόβατα, δύο βόδια και τέσσερα γουρούνια– και μία νέα κοπέλα.
Το πρώτο ανθρώπινο οστό, ο ένας μηρός, ξεπρόβαλε την τελευταία μέρα της ανασκαφής του 2007. Ανεξήγητο γεγονός για την ομάδα μας. Σταδιακά, στις επόμενες ανασκαφικές περιόδους φανερώθηκε η υπόλοιπη απόθεση, με κορύφωση την ανεύρεση, το 2012, του κρανίου της κοπέλας, διανοιγμένου από τις ραφές και περιστοιχισμένου από τα κρανία δύο αιγοπροβάτων και ενός χοίρου.
Μακάβριο θέαμα που για μια εβδομάδα στοίχειωνε τον ύπνο μου. Ποιο ήταν αυτό το ανθρώπινο πλάσμα που τόσο βάναυσα διαμελίστηκε; Πώς αποφαίνομαι έτσι απλά και δηλώνω, ειδικά στον χανιώτικο κόσμο, ότι εδώ γίνονταν ανθρωποθυσίες στην κρητομυκηναϊκή εποχή; Πώς να διαχειριστώ ένα τόσο ευαίσθητο θέμα που εύκολα μπορεί να προκαλέσει το κοινό αίσθημα; Ανθρωποθυσίες στη μυκηναϊκή Κρήτη;
ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΕΣ ΣΤΗ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΚΡΗΤΗ; ΜΑΚΑΒΡΙΟ ΘΕΑΜΑ ΠΟΥ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝΕ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΜΟΥ
Και όμως η ανθρωποθυσία ήταν μπροστά στα μάτια μου. Όφειλα πλέον να το ανακοινώσω. Τα ευρήματα μας μιλούσαν ήδη για το τραγικό μυστικό. Οι μελέτες της ανθρωπολόγου και της ζωοαρχαιολόγου επιβεβαίωσαν τη θυσία. Ο εντοπισμός από τους γεωλόγους του ενεργού ρήγματος που διασχίζει εγκάρσια τον χώρο της ανασκαφής εξηγεί το κατεστραμμένο δάπεδο της εκτεταμένης υπόστυλης αίθουσας, στα ερείπια της οποίας φιλοξενήθηκε η απόθεση της θυσίας.
Τι συνέβη λοιπόν στα μέσα του 13ου αι. π.Χ.; Ένας φοβερός επιφανειακός σεισμός 6,5-7,5 Ρίχτερ γκρέμισε το ανακτορικό κέντρο της Κυδωνίας. Εξαιτίας του ενεργού ρήγματος, καταστράφηκε το ανακτορικό οικοδόμημα, δημιουργώντας τη συγκλονιστική εικόνα μιας τάφρου.
Οι κάτοικοι, έντρομοι από την καταστροφή και το ξεγύμνωμα της καρδιάς του ρήγματος, ωσάν μιας εισόδου προς τον Άδη, προσπάθησαν με θυσία να κατευνάσουν τις χθόνιες δυνάμεις. Παραμερίζοντας τμήμα του δαπέδου απόθεσαν τα σφάγια σε μεγάλα κομμάτια και τα σκέπασαν με πέτρες και πλάκες για να μην τα πειράξει κανείς. Μετασεισμός που ακολούθησε τα σφράγισε μέχρι τις μέρες μας.
Βαριά η ευθύνη της αποκάλυψης μιας θυσίας, όπου τα σφάγια –άνθρωπος και ζώα αδιάκριτα– διαμελίζονται και διασκορπίζονται στο έδαφος. Η νέα που θυσιάστηκε παραπέμπει σε θυσίες παρθένων, τόσο συχνές στις αφηγήσεις της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και στα έργα των τραγικών ποιητών.
Η Ιφιγένεια, η Πολυξένη, οι κόρες του Λεώ, οι Υακινθίδες, η Άγλαυρος, κόρες βασιλιάδων, στην ίδια την Κυδωνία η Ευλιμένη, κόρη του βασιλιά Κύδωνα, θυσιάστηκαν σε δύσκολες στιγμές. Μοιάζει με παραμύθι η ιστορία αυτή, τόσο που καμιά φορά αμφιβάλλω και η ίδια για την ερμηνεία. Όμως όλες οι ενδείξεις οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα.
Με μια μεταφυσική ματιά, στα χρόνια των σταδιακών αποκαλύψεων πολλά συνέβησαν και σ’ εμένα την ίδια – άλλα θαυμάσια, άλλα δραματικά. Η συστηματική ανασκαφή μας ανταμείβει κάθε χρόνο με ανέλπιστα ευρήματα, από συγκλονιστικές εικόνες σεισμών μέχρι γεωμετρικά ειδώλια και θησαυρούς νομισμάτων.
Σήμερα, που κινδυνεύει η κορυφή του λόφου του μινωικού ανακτόρου από επαπειλούμενη μετατροπή της σε ξενοδοχειακή μονάδα, προσπάθεια που βρίσκει απέναντι τον χανιώτικο λαό, μου φαίνεται ωσάν ο λόφος από μόνος του να αντιδρά. Γιατί οι αρχαιότητες, αργά ή γρήγορα, εκδικούνται όσους τις επιβουλεύονται
* Η Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη είναι επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς