To όμορφο νησί της Γαύδου το νοτιότερο νησί της Ευρώπης βρίσκεται 26 ναυτικά μίλια (48 χιλιόμετρα) νότια της Χώρας Σφακίων και η έκτασή του είναι 29 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού είναι, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, μόλις 98. Επί της ουσίας, λιγότερο από 50 άνθρωποι ζουν στο νησί.
Οι τουριστικές υπηρεσίες στο νησί είναι στοιχειώδεις, παρόλα αυτά το καλοκαίρι, το σύνολο των ανθρώπων στο νησί μπορεί να ξεπεράσει και τους 3.500, οι περισσότεροι των οποίων είναι κατασκηνωτές. Το λιμάνι που δέχεται τα πλοία είναι ο Καραβές, ενώ η πρωτεύουσα του νησιού είναι το Καστρί. Οι οικισμοί του νησιού είναι πέντε συνολικά και το νοτιότερο κατοικημένο χωριό, ονομάζεται Βατσιανά, με συνολικό πληθυσμό 23 κατοίκων.
Στις φωτογραφίες που σας παρουσιάζουμε και τις οποίες αντλήσαμε από τη σελίδα στο facebook Γαύδος, Κρήτη, Χανιά, αναδύεται η Γαύδος όπως ήταν και εν πολλοίς όπως και σήμερα παραμένει, με τις ομορφιές και τους ανθρώπους της στο προσκήνιο.
Τις φωτογραφίες ακολουθεί κείμενο σχετικά με την ιστορία του νησιού αλλά και την καταγραφή του από τον Όμηρο ως “Ωρυγία”, το νησί της Καλυψούς.
Ιστορία
Η Γαύδος ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή. Το νησί έχει ταυτιστεί με την Ωγυγία, όπου η Καλυψώ κρατούσε τον Οδυσσέα αιχμάλωτο. Αρχαιολογικές έρευνες έχουν τεκμηριώσει πως η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε παρουσία στο νησί. Οι Ρωμαίοι έκαναν κατάχρηση της χλωρίδα του νησιού, προκαλώντας έτσι μια διαδικασία αποσάρθρωσης που συνεχίζεται ως σήμερα.
Ο Απόστολος Παύλος πέρασε από την υπήνεμη πλευρά του νησιού, κατά τη διάρκεια του τελικού ταξιδιού του προς τη Ρώμη. Αφού εγκατέλειψε την Κρήτη, μια καταιγίδα, έβγαλε το πλοίο του εκτός πορείας, με αποτέλεσμα να περάσει δίπλα από τη Γαύδο. Το γεγονός αυτό έχει καταγραφεί στις Πράξεις 27:16.
Αργότερα, τον καιρό της Βυζατινής αυτοκρατορίας, το νησί είχε περίπου 8000 κατοίκους (900 – 1000 μ.Χ.), με τρεις επισκόπους και έναν αρχιεπίσκοπο. Τον καιρό της οθωμανικής ηγεμονίας, που κράτησε από το 1665 ως το 1895, η Γαύδος ήταν γνωστή ως Γότζο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο πληθυσμός μειώθηκε σταδιακά στους 500 κατοίκους, το 1882. Αναφορά στους Σαρακηνούς, έχει διασωθεί στο νησί – μια παραλία ονομάζεται Σαρακήνικο.
Τη δεκαετία του 1930 το νησί υπήρξε τόπος εξορίας για τους κομμουνιστές. Περισσότεροι από 250 άνθρωποι εξορίστηκαν στη Γαύδο, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων ηγετικών μελών του Κομμουνιστικού κόμματος, όπως ο Μάρκος Βαφειάδης και ο Άρης Βελουχιώτης. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι συμμαχικές δυνάμεις μετέφεραν μερικά στρατεύματα στη Γαύδο, μετά τη νική των Γερμανών στη Μάχη της Κρήτης[2].
Η αστικοποίηση που έλαβε χώρα τη δεκαετία του ’60 στην υπόλοιπη Ελλάδα, είχε ήδη αρχίσει από τη δεκαετία του ’50 στη Γαύδο. Σε αυτή την περίοδο, οι νησιώτες αντάλλαξαν τη γη τους στη Γαύδο με πρώην τουρκική γη στην Κρήτη, η οποία είχε γίνει διαθέσιμη για ανταλλαγή από το κράτος. Κατά την εποίκησή τους στην Κρήτη, ίδρυσαν μια νέα κοινότητα, τα Γαυδιώτικα.
Ακολουθώντας χρόνια απομόνωσης, το 1996, η Γαύδος αναδείχθηκε μέσω των ΜΜΕ. Σε μια άσκηση του ΝΑΤΟ, η Γαύδος υπήρξε εστία αμφισβήτησης, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Έπειτα από αυτό το γεγονός, ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Κώστας Σημίτης, επισκέφθηκε το νησί και ανακοίνωσε ένα πενταετές σχέδιο ανάπτυξης της Γαύδου, κόστους 1,5 εκατομμυρίων ευρώ.
Στις 30 Ιουλίου του 2001, σε πανηγυρικό κλίμα, ο τότε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος, εγκαινίασε ένα κέντρο τηλεϊατρικής για τη Γαύδο, ένα νησί που δεν είχε ποτέ γιατρό. Το όνειρο για τους κατοίκους κράτησε μόλις μία ημέρα, καθώς την αμέσως επόμενη αφαιρέθηκαν και απομακρύνθηκαν γεννήτριες και εξοπλισμός. Επισήμως, οι κάτοικοι θα μάθαιναν πως οι υποδομές του νησιού δεν μπορούσαν να παρέχουν την απαραίτητη ηλεκτρική ισχύ!
Το 2002, το νησί ξαναήρθε στο προσκήνιο, λόγω των συλλήψεων κάποιων μελών της τρομοκρατικής οργάνωσης 17 Νοέμβρη.
Στη Γαύδο εδώ και 17 χρόνια βρίσκεται και μία ομάδα Σοβιετικών επιστημόνων που εγκαταστάθηκε για να αναζητήσει, στο νοτιότερο σημείο της Ευρώπης, το νόημα της ζωής, μέσω της φιλοσοφίας και του κοινοβιακού τρόπου ζωής. Σήμερα, στο κοινόβιο φιλοξενούνται ένας συγγραφέας από τη Γερμανία, μια δασκάλα από την Ελβετία, μια γεωγράφος και ένας φυσικός από την Ουκρανία, ένας μηχανικός από την Πολωνία.
Στη Γαύδο όμως έχει και το πρόσωπο της κρίσης. Πρωταγωνιστές άνθρωποι της διπλανής πόρτας, θύματα της οικονομικής κρίσης που άφησαν τα αστικά κέντρα της ανεργίας και της ανέχειας και μένουν μόνιμα σε σκηνές στην παραλία του Αγιάννη.
Σήμερα, η Δήμαρχος Ευαγγελία Καλλινίκου, η πρώτη γυναίκα δήμαρχος στην ιστορία της Γαύδου δίνει ένα μεγάλο αγώνα ανάδειξης των προβλημάτων του νησιού αλλά και των προοπτικών.
«Δουλειά και πάλι δουλειά, αυτό είναι το μότο μας για μια καλύτερη Γαύδο», αναφέρει η κ. Καλλινίκου που δε διστάζει να συγκρουσθεί με ισχυρά συμφέροντα για να προασπίσει τους πολίτες και τον τόπο της.
Γαύδος , η Ομηρική «Ωγυγία» το νησί της Καλυψούς
Μέσα απ’ τα βάθη των αιώνων, τους στίχους του Ομήρου και τα ζεστά νερά του Λιβυκού μοιάζει ν’ αναδύεται η Γαύδος. Μυστηριώδης, απόμακρη, γοητευτική, γεμάτη θρύλους και ιστορία. Σ’ αυτήν την Ομηρική «Ωγυγία», έριξαν οι άνεμοι τον θρυλικό θαλασσοπόρο τον Οδυσσέα.
Εφτά χρόνια έμεινε εκεί, αιχμάλωτος στην αγκαλιά της Καλυψούς, μακριά από τους δικούς του.
Ας ανατρέξουμε κι εμείς για λίγο στους στίχους του Ομήρου, μέσα από την θαυμαστή μετάφραση της Οδύσσειας του Γεωργίου Ψυχουντάκη.
Γράφει ο Όμηρος για το νησί της Ωγυγίας και την Καλυψώ:
«Της Ωγυγίας το νησί στα πέλαγα μακριά ναι
κι εκεί μια φοβερή θεά την
κατοικιά της έχει,
δόλους γεμάτη, τα’ Άτλαντα
κόρη που το κατέχει,
η Καλυψώ, που τα μαλλιά
πλέκει όμορφα κι αφήνει
κι ουδ’ άνθρωπος, ουδέ
θεός πικοινωνιά μ’ εκείνη…
Διηγείται τις περιπέτειές του ο Οδυσσέας, από το νησί της Ωγυγίας…
«Κι είκοσι μέρες, ως τα ψες,
στο πέλαγος το μαύρο
πάλευα με τα κύματα,
στεριά να δω και να’ βρω
και με τα’ αέρες τσι σφοδρούς
που συνεχώς με σέρναν
απ’ τs Ωγυγίας το νησί κι
αλάργο μ’ επηγαίναν»
Δεν παραλείπει ο Όμηρος ν’ αναφερθεί στους χαρακτηριστικούς κέδρους του νησιού:
«Βγήκε κι επάτησε στη γη
και μέσα σγ’ άντρο εμπήκε
της πλεξουδάτης της καλής
της νύφης , και τη βρήκε,
που θυές σκισμένες στη
γωνιά και κέδρους η φωτιά
τους μοσκοβολούσε το νησίν
από τη μυρωδιά τους.»
Εκεί λοιπόν στην τοποθεσία «Ερρικιάς» του Σαρακήνικου, όπου παλαιότερα υπήρχαν ερειπωμένες μαρμάρινες κολώνες, τοποθετούν οι Γαυδιώτες το σπήλαιο της νύφης.
Η πανούργα κόρη του Άτλαντα, αγάπησε τον Οδυσσέα και θέλησε να τον κρατήσει για πάντα εκεί, σύντροφο στη μοναξιά του ερημικού νησιού της.
Επιτέλους όμως λυπήθηκαν οι Θεοί τον χιλιοβασανισμένο Οδυσσέα κι έστειλαν τον μαντατοφόρο Ερμή, να πει στην Καλυψώ να τον αφήσει.
Να πως το περιγράφει ο Όμηρος:
«Στης Ωγυγίας το νησί να
πέψουμε να πηαίνει
τον αργοφόνο τον Ερμή, μ’
όλων τη θέλησή μας,
τση καλοπλεξουδης να πει
την καθαρή βουλή μας.
Να πει τση νύφης καθαρά
Πως πρέπει να πασκίσει
Και πως τον καρτερόψυχο
Δυσσέα πια ν’ αφήσει.»
Είναι στ’ αλήθεια όμως η Γαύδος το Νησί της Καλυψούς;
Είναι αυτή η θρυλική Ομηρική Ωγυγία;
Αυτό αναφέρει ο μεγάλος ποιητής και γραμματικός Καλλίμαχος ο Κυρρηναίος, που έζησε από το 310 ως το 240 π.χ. και συνδέει την Γαύδο με την αρχαία Ωγυγία.
Ο Πτολεμαίος Κλαύδιος, ο μεγαλύτερος γεωγράφος της αρχαιότητας, ονομάζει το νησί «Καύδο».
Ο Ιεροκλής την αναφέρει ως «Κλαύδο» και ο Λατίνος συγγραφέας Πλίνιος στην «Φυσική Ιστορία» του (Nat. Hist. IV, 61) αναφέρει το νησί με το όνομα «Gaydos».
Υπάρχουν βέβαια και πολλοί που αμφισβητούν την ακρίβεια των περιγραφών και των γεωγραφικών θέσεων του Ομήρου και τοποθετούν τη Γαύδο είτε στη Μάλτα είτε στη Σικελία ή ακόμη και στο Γιβραλτάρ, με το σκεπτικό, ότι τα ομηρικά έπη παρεμβάλλουν μύθους και παραδόσεις.
Ας δούμε όμως μερικά ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα.
Στην Δυτική Κρήτη κατ’ αρχήν παρουσιάζονται οι μεγαλύτερες τρικυμίες απ’ όλη την Μεσόγειο, και εκεί έχουν συμβεί τα περισσότερα ναυάγια από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα.
Και ο Όμηρος άλλωστε τοποθετεί το ναυάγιο του στόλου του Μενελάου ανατολικά της Γαύδου προς τον κάβο Λύτινα.
Στην Γαύδο ναυάγησε το 64 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος καθώς και οι 99 ΄Αγιοι Πατέρες.
Οι Φοίνικες που όργωναν με τα καράβια τους τη Μεσόγειο, είχαν αποκτήσει πολλές εμπειρίες από τις θυελλώδεις τρικυμίες αυτού του τόπου. Γι’ αυτό και ίδρυσαν αποικία στην Δυτική Κρήτη, στην Αράδενα Σφακίων, όπου κατάφευγαν ασφαλώς σε ώρες κινδύνου.
Τις ορμητικές θύελλες στο νησί της Ωγυγίας περιγράφει ο Όμηρος στην ραψωδία ζ, 172 «κραιπναί τε θύελλες νήσου απ’ Ωγυγίης».
Είναι επίσης εξακριβωμένο, ότι η πιο βαθιά θάλασσα της Μεσογείου είναι στην περιοχή της Γαύδου. Είναι λογικό λοιπόν η Καλυψώ, που συμβόλιζε τη βαθύτητα των θαλασσών, να τοποθετείται εκεί.
Πρέπει τέλος να σημειωθεί, ότι η «Ωγυγία», ως αχαϊκό τοπωνύμιο, θα ήταν αναμφίβολα αποικία των Αχαιών της Κρήτης. Ως αποικία των Αχαιών λοιπόν, δεν έχει καμιά θέση στο Γιβραλτάρ ή στην Ιταλία αλλά στην Δυτική Κρήτη, όπου υπάρχουν και οι περισσότερες αχαϊκές αποικίες.
Ας παρακολουθήσουμε όμως με τη βοήθεια της Γλωσσολογίας την ετυμολογική εξέλιξη του ονόματος.
Το αρχικό όνομα ήταν ΩΓΥΓΙΗ (αχαϊκό) και είχε θέση επιθέτου. Αργότερα έγινε ΩΓΥΓΙΑ (δωρικό). Μια απλή μετάθεση του Ω μετατρέπει το δωρικό όνομα σε ΓΩΥΓΙΑ. Εδώ αμέσως σχηματίζεται η ιωνική δίφθογγος ΩΥ = ΑΥ, οπότε μετατρέπεται σε ΓΑΥΓΙΑ και τέλος σε ΓΑΥΔΙΑ (νήσος).
Η ονοματολογική εξέλιξη λοιπόν φαίνεται να έχει την εξής σειρά : ΩΓΥΓΙΗ/ΩΓΥΓΙΑ/ΓΩΥΓΙΑ/ΓΑΥΓΙΑ/ΓΑΥΔΙΑ/ΓΑΥΔΟΣ.
Αφού λοιπόν διατηρήθηκε το επίθετο ΓΑΥΔΙΑ (νήσος) μέσα από τους αιώνες με διάφορες παραλλαγές (Καυδία, Καύδος, Κλαυδία κλπ.) έφθασε στα νεοελληνικά χρόνια με την μορφή του ουσιαστικού ΓΑΥΔΟΣ.
Κατά την άποψη λοιπόν του φιλόλογου καθηγητή Γεωργίου Μαλεφιτσάκη, όπως αναφέρεται στην ετήσια επιστημονική έκδοση της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΟΥ 1988, «όλες οι παραπάνω παρατητήσεις μαζί με την ετυμολογία του ονόματος, στοιχειοθετούν απόλυτα την απόδειξη, ότι η Ωγυγία του Ομήρου είναι η σημερινή Γαύδος. Εκεί στη Γαύδο έριξαν ναυαγό τον Οδυσσέα οι «κραιπνές θύελλες».
Πηγές κειμένων:
