H Δημοτική μας γλώσσα

Κύριε Διευθυντή,
Τελευταία βλέπω στις εφημερίδες συχνά, άρθρα που είναι σχετικά με την καθιέρωση στο σχολείο της δημοτικής γλώσσας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1917. Εγώ ήμουνα μαθητής στο Δημοτικό Σχολείο Βουβά κατά την δεκαετία του 1930 και είχα παρατηρήσει ότι σε κάπως διαφορετική γλώσσα ήτανε γραμμένα τα αναγνωστικά Α’ και Β’ τάξεων, σε λίγο διαφορετική των Γ’ και Δ’, ενώ των τάξεων Ε’ και ΣΤ’ ήτανε γραμμένα στην καθαρεύουσα.

Στην ορθογραφία, μας έβαζε ο δάσκαλος και αποστηθίζαμε ορισμένη φράση από το μάθημα της ημέρας του αναγνωστικού μας και βγαίναμε και το γράφαμε με κιμωλία στον μαυροπίνακα. Αρκετές από τις ορθογραφίες εκείνες μείνανε στη μνήμη μου μέχρι τώρα και εκεί φωτογραφίζεται καθαρά σε ποια γλώσσα ήτανε γραμμένο το αναγνωστικό μας. Θυμάμαι φράσεις και εκτός ορθογραφίας.

Α) Σε προχωρημένο σχολικό έτος στο αναγνωστικό της Α’ τάξης: «Θύμωσε η Θυμιώ κι όλο λέει με θυμό «θέλω μια φέτα πεπόνι». Ο πατέρας της της είπε: «Πρώτα το φαγητό και μετά το πεπόνι». Μα αφού επέμενε της είπε ο πατέρας της, «Τότε ούτε φαγητό ούτε πεπόνι»»Ακριβώς καθομιλουμένη δημοτική.

Β) Στο αναγνωστικό της Γ’ και Δ’ (που είχαμε κοινό αναγνωστικό), όταν μας παρουσίαζε έναν γιατρό που φροντίζοντας τον ασθενή του, όταν προέκυψε ανάγκη αδιαφόρησε για τον εαυτό του και, ενώ έσωσε τον άρρωστό του, αυτός πέθανε. Είχαμε ορθογραφία και την αρχή μα και το τέλος του κειμένου: «Εις εν δωμάτιο του νοσοκομείου παρατηρείται εξαιρετική κίνηση. Είναι ένας νεαρός γιατρός εικοσιοκταετής μόλις…». Δεν θυμάμαι δυστυχώς όλη τη φράση, όμως στην άλλη ορθογραφία μας γράφονται τα λόγια που ο διοικητής του νοσοκομείου εσυλλυπήθηκε την τραγική μάνα: «Κυρία μου. Συμμερίζομαι βαθύτατα τον πόνο σας, μα δεν σας συλλυπούμαι, σας συγχαίρω: Ο υιός σας έπεσεν ως στρατιώτης επί των επάλξεων του καθήκοντος. Απέθανεν ως ήρως». Εδώ δεν είναι καθαρή δημοτική. Έχει και λόγιες λέξεις.

Γ) Στις τάξεις Ε’ και ΣΤ’ έχομε καθαρεύουσα: Όταν στη Σικελία είχανε τον σκληρό τύραννο Διονύσιο, οι φοιτητής της Πυθαγορείου Σχολής Φιντίας συμμετείχε σε προσπάθεια ανατροπής του, μα ανακαλύφθη, συνελήφθη και καταδικάστηκε εις θάνατο. Εζήτησε άδεια για να πάει να αποχαιρετήσει τους δικούς του και άφησε αντικαταστάτη τον συμφοιτητή και φίλο του Δάμωνα. Αξεπέραστο εμπόδιο ανάγκασε τον Φιντία να καθυστερήσει και έφτασε την τελευταία ώρα όπου εσυνερίστηκαν οι δύο φίλοι όταν καθένας τους ήθελε να εκτελεστεί αυτός για να σωθεί ο φίλος του. Εσυγκινήθηκε ο σκληρός τύραννος και τους χάρισε τη ζωή λέγοντάς τους: «Θα σας παρακαλέσω να με δεχτείτε ως τρίτον κρίκο εις τον ιερό δεσμό της φιλίας σας». Το κείμενο αρχίζει ως ακολούθως, όπου φαίνεται ότι χρησιμοποιείται καθαρεύουσα. «Η Σικελία είναι νήσος κειμένη στο νοτιότατο άκρο της Ιταλίας. Εις αυτήν κατά την αρχαιότητα υπήρχαν πολλαί και μεγάλαι ελληνικαί πόλεις εκ των οποίων η πλουσιοτάτη και πολυανθρωποτάτη εκαλείτο Συρακούσαι. Οι κάτοικοι της πόλεως ταύτης εθεωρούντο ευτυχείς, αλλ’ η ευτυχία τους αύτη δεν ήτο αληθής διότι των έλλειπε το πολυτιμότερο αγαθό, η ελευθερία». Αυτή ήταν τότε η ορθογραφία μας, από το σχετικό κείμενο.

Κανάκης Γερωνυμάκης