Θα επιζήσει η ευρωζώνη αν αντιμετωπίσει την επόμενη κρίση όπως την ελληνική;
Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεχίζουν να παίζουν το παιχνίδι της ριψοκίνδυνης διπλωματίας με την ελληνική κυβέρνηση. Η Ελλάδα έχει ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των πιστωτών και με το παραπάνω. Εν τούτοις η Γερμανία και οι υπόλοιποι πιστωτές της Ελλάδαςεξακολουθούν να προβάλουν την απαίτηση η χώρα να υπογράψει μια συμφωνία για ένα πρόγραμμα το οποίο έχει αποδειχθεί λανθασμένο, καθώς λίγοι είναι οι οικονομολόγοι που θεωρούν πως θα έπρεπε, ή θα μπορούσε να εφαρμοστεί.
Η μετάβαση της δημοσιονομικής κατάστασης της Ελλάδας από πρωτογενές έλλειμμα σε πλεόνασμα αποδείχτηκε πρωτοφανής, ωστόσο η απαίτηση η χώρα να επιτύχει πλεόνασμα της τάξης του 4.5% του Α.Ε.Π. της ήταν παράλογη. Δυστυχώς τον καιρό που η Τρόικα – η Κομισιόν, η Ε.Κ.Τ. και το Δ.Ν.Τ.- συμπεριέλαβε αρχικά την παράλογη αυτή απαίτηση στο διεθνές οικονομικό πρόγραμμα για την Ελλάδα, οι αρχές της χώρας δεν είχαν άλλη επιλογή από το να την αποδεχθούν.
Ο παραλογισμός της παρατεταμένης επιδίωξης του συγκεκριμένου προγράμματος γίνεται πιο ξεκάθαρος σήμερα, με δεδομένη την κατά 25% μείωση του Α.Ε.Π. από το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης. Η Τρόικα έκανετραγικά λάθη αψηφώντας τις μακροϊκονομικές επιπτώσεις που προέκυψαν από το πρόγραμμά της. Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα προγνωστικά τους, οι τροϊκανοί θεωρούσαν πως κόβοντας μισθούς και εφαρμόζοντας άλλα μέτρα λιτότητας, οι ελληνικές εξαγωγές θα αυξάνονταν και η οικονομία γρήγορα θα επέστρεφε στην ανάπτυξη. Πίστευαν επίσης πως το αρχικό κούρεμα του χρέους θα οδηγούσε στη βιωσιμότητά του.
Με όλα τα παραπάνω δεδομένα, υπάρχει ακόμα περιθώριο για συμφωνία: Η Ελλάδα έχει κάνει σαφή την επιθυμία της να προβεί σεδιαρκείς μεταρρυθμίσεις, καλωσορίζοντας μάλιστα τη βοήθεια της Ευρώπης στην υλοποίησή τους. Μία δόση ρεαλισμού από την πλευρά των πιστωτών της Ελλάδας – όσον αφορά στην αποδοτικότητα του προγράμματος αλλά και στις μακροοικονομικές συνέπειες διαφορετικών οικονομικών και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων- θα έθετε τις βάσεις μιας συμφωνίας επικερδούςτόσο για την Ελλάδα, όσο και για ολόκληρη την Ευρώπη.
Κάποιοι στην Ευρώπη, ειδικότερα στη Γερμανία, «σφυρίζουν αδιάφορα» για το ενδεχόμενο ενός Grexit. Οι αγορές, ισχυρίζονται, έχουν ήδη «τιμολογήσει» μια περίπτωση ρήξης. Κάποιοι, μάλιστα, θεωρούν ότι μια τέτοια εξέλιξη ίσως αποβεί θετική για τη νομισματική ένωση.
Θεωρώ πως τέτοια δημοσιεύματα υποτιμούν παροντικά αλλά και μελλοντικά ρίσκα. Παρόμοιος βαθμός εφησυχασμού παρατηρήθηκε τελευταία φορά στις Η.Π.Α. λίγο πριν το Σεπτέμβρη του 2008 και την κατάρρευση της Lehman Brothers. Η “εύθραυστη” φύση των αμερικανικών τραπεζών ήταν γνωστή για πολύ καιρό – τουλάχιστον από την εποχή της χρεοκοπίας της Bear Stearns τον προηγούμενο Μάρτη. Κι όμως, με δεδομένη την έλλειψη διαφάνειάς τους (εξαιτίας της χαλαρής νομοθεσίας), τόσο οι αγορές, όσο και οι νομοθέτες δεν εκτίμησαν επαρκώς τις σχέσεις ανάμεσα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Στην πραγματικότητα το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα ακόμα αισθάνεται τους μετασεισμούς από την κατάρρευση της Lehman. Οι τράπεζες παραμένουν αδιαφανείς, οπότε και προβληματικές, ενώ ακόμα δεν γνωρίζουμε την πλήρη έκταση των συνδέσεων μεταξύ των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προκύπτουν από τη μη διαφανή παράγωγα και συμβόλαια πιστωτικής αθέτησης.
Στην Ευρώπη παρατηρούμε ήδη κάποιες απ’ τις επιπτώσεις της ανεπαρκούς ρύθμισης και του ελλιπή σχεδιασμού της ίδιας της ευρωζώνης. Γνωρίζουμε πως η δομή της ευρωζώνης ενθαρρύνει την απόκλιση και όχι τη σύγκλιση: Καθώς κεφάλαια και ταλαντούχοι άνθρωποι εγκαταλείπουν διαλυμένες από την κρίση οικονομίες, αυτές οι χώρες αδυνατούν όλο και περισσότερο να αποπληρώσουν τα χρέη τους. Καθώς οι αγορές αντιλαμβάνονται ότι ένας ο φαύλος υφεσιακός κύκλος είναι δομικά συνδεδεμένος με το ευρώ, οι συνέπειες της επόμενης κρίσης γίνονται όλο και πιο σοβαρές. Και μία νέα κρίση γίνεται αναπόφευκτη, καθώς είναι μέσα στη φύση του καπιταλισμού.
Η κομπίνα του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, με τη μορφή διακήρυξης το 2012, ότι νομισματικές αρχές θα κάνουν “ότι περνά από το χέρι τους” για τη διατήρηση του ευρώ, έχει αποδώσει μέχρι στιγμής. Η γνώση, όμως, ότι το ευρώ δεν συνιστά μια απόλυτη δέσμευση μεταξύ των μελών του, το καθιστά λιγότερο λειτουργικό στην επόμενη κρίση. Οι αποδόσεις των ομολόγων μπορούν εύκολα να εκτιναχθούν στα ύψη, και καμία διαβεβαίωση από την ΕΚΤ, ή τους ευρωπαίους ηγέτες, δεν θα είναι επαρκής να τα επαναφέρει σε φυσιολογικά επίπεδα, γιατί ο κόσμος τώρα γνωρίζει ότι ΔΕΝ θα κάνουν “ότι περνά από το χέρι τους”. Το παράδειγμα της Ελλάδας έδειξε πως θα κάνουν μόνο ότι απαιτεί οκοντόφθαλμος εκλογικός τους σχεδιασμός.
Φοβάμαι πως η πιο σημαντική συνέπεια όλων αυτών είναι ηεξασθένηση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Το ευρώ υποτίθεται ότι θα τη δυνάμωνε, Αντ’ αυτού, είχε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.
Δεν είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης -ή του πλανήτη- να έχει μία χώρα στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια, αποκομμένη από τους γείτονές της, ειδικότερα τώρα, όπου η γεωπολιτική αστάθεια είναι τόσο εμφανής. Η γειτονική Μέση Ανατολή είναι σε κατάσταση έκρηξης, η Δύση προσπαθεί να περιορίσει μία επιθετική Ρωσία ενώ η Κίνα, ήδη η μεγαλύτερη πηγή αποταμίευσης του πλανήτη, η μεγαλύτερη χώρα στο εμπόριο αλλά και η εν γένει μεγαλύτερη οικονομική δύναμη (όσον αφορά στην απόκτηση αγοραστικής δύναμης), αναμετριέται με τη Δύση μέσω νέων οικονομικών και στρατηγικών κινήσεων. Δεν είναι τώρα η ώρα για μια χαλάρωση της ευρωπαϊκής ενότητας.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θεώρησαν τους εαυτούς τους οραματιστέςδημιουργώντας το ευρώ. Πίστεψαν πως κοίταζαν πέρα απ’ τις βραχυπρόθεσμες απαιτήσεις που συνήθως απασχολούν τους πολιτικούς ηγέτες.
Δυστυχώς η γνώση τους στα οικονομικά υπολειπόταν των φιλοδοξιών τους και οι πολιτικές της στιγμής δεν τους επέτρεψαν τη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου που θα μπορούσε να επιτρέψει την ομαλή λειτουργία του ευρώ, όπως το είχαν αρχικά σχεδιάσει. Υποτίθεται ότι το κοινό νόμισμα θα οδηγούσε σε μιαπρωτοφανή ευημερία, όμως είναι δύσκολο να εντοπιστεί έστω μία θετική επίπτωση για την ευρωζώνη ως σύνολο στην προ κρίσεως περίοδο. Αντιθέτως, από τότε κι έπειτα, οι δυσμενείς συνέπειες ήταν τεράστιες.
Το μέλλον της Ευρώπης και του ευρώ πλέον εξαρτάται από το εάν οι πολιτικοί ηγέτες της ευρωζώνης μπορέσουν να συνδυάσουν μια μίνιμουμ οικονομική κατανόηση με ένα όραμα και μια φροντίδα για την Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Είναι πιθανό η απάντηση αυτής της υπαρξιακής ερώτησης να δοθεί μέσα στις επόμενες εβδομάδες.
- Ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτζ είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια και ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομολόγων του προέδρου Κλίντον. Έχει θητεύσει ως αντιπρόεδρος και αρχι-οικονομολόγος της Διεθνούς Τράπεζας και έχει συγγράψει πολλά βιβλία για την οικονομία και την ανάπτυξη.
Μετάφραση toc.gr σε δημοσίευση στο Project Syndicate