Συνέντευξη: Γιάννης Αγγελάκης
Τα fake news έχουν ταυτιστεί με την εξαπάτηση και την προπαγάνδα. Τι συμβαίνει όμως όταν γίνονται το όχημα για τη διασπορά μηνυμάτων που αλλιώς δύσκολα θα έπαιρναν τη δημοσιότητα που τους αρμόζει;
Πριν λίγες ημέρες και με το παγκόσμιο κύπελλο να έχει μόλις τελειώσει, μία είδηση δημιούργησε αίσθηση στα εθνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης. Με επιστολή τους οι παίκτες καθώς και ο προπονητής και το τεχνικό τιμ της εθνικής Κροατίας έκαναν γνωστή την απόφασή τους να δωρίσουν όλα τα χρήματα που κέρδισαν στο Παγκόσμιο Κύπελλο της Ρωσίας – περίπου 25 εκατ. Ευρώ – σε φιλανθρωπικά ιδρύματα για παιδιά. Στην ίδια επιστολή χαρακτήριζαν τους πολιτικούς αλλά και τις αρχές της χώρας διεφθαρμένους και μέλη εγκληματικής οργάνωσης, τους υποδείκνυαν ως υπεύθυνους για την τραγικη οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Κροατία και τους τόνιζαν ότι δεν είναι δεκτοί στα αποδυτήρια της ομάδας κατά τους εορτασμούς για την επιτυχία της εθνικής ομάδας.
Όπως είναι λογικό, μία τέτοια επιστολή δε θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη. Γρήγορα, η είδηση επεκτάθηκε από την Κροατία σε πρακτορεία του εξωτερικού και από εκεί έφτασε και στην Ελλάδα οπου δημοσιεύτηκε σχεδόν σε όλα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία της χώρας. H είδηση προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, τόσο στο εσωτερικό της Κροατίας όσο και διεθνώς, στη συντριπτική πλειοψηφία τους θετικές. Η επιστολή όμως αποδείχθηκε ψεύτικη.
Δημιουργός της ήταν ο Igor Premujic, ένας 44χρονος Κροάτης δημοσιογράφος και εργαζόμενος σε μέσα ενημέρωσης από το Ζάγκρεμπ.
Ο Igor, ως άνθρωπος των μέσων ενημέρωσης γνώριζε τη δύναμη των fake news. Γνώριζε ότι στην εποχή του facebook και των κοινωνικών μέσων, όπου η είδηση πρέπει να είναι σύντομη, εντυπωσιακή και διασκεδαστική, μία ψεύτικη είδηση είναι πολυ πιο εύκολο να γίνει viral και να διαδοθεί στα πέρατα του κόσμου, παρά ένα κείμενο, μία ανάλυση ή μία έρευνα που περιγράφει τις δυσκολίες της ζωής στην Κροατία. Έτσι, χρησιμοποίησε τη συγκυρία της επιτυχίας της Εθνικής Κροατίας για να μιλήσει για την κατάσταση στη χώρα του.
H επιστολή δεν ήταν παρά το αναγκαίο μέσο, το όχημα για να μπορέσουν να ειπωθούν κάποια πράγματα που αλλιώς δύσκολα θα έπαιρναν τη δημοσιότητα που τους αξίζει.
Μας είπε:
«Ξέρετε, είναι δύσκολο να τραβήξεις την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Όταν αυτο αφορά πραγματικά σημαντικά ζητήματα, είναι σχεδόν αδύνατο. Κάθε τόσο όμως παρουσιάζεται μία ευκαιρία για να ειπωθούν κάποιες αλήθειες. Αυτή η ευκαιρία ήταν τώρα για να μάθει ο κόσμος για μία χώρα που κυβερνάται από ένα κόμμα που έχει χαρακτηριστεί εγκληματική οργάνωση στα δικαστήρια»
O Igor Premujic συνέχισε εξηγώντας μας πως ουσιαστικά αυτό που έκανε ήταν να δημιουργήσει ένα «παράλληλο σύμπαν» σύμφωνα με το οποίο οι παίκτες της Εθνικής Κροατίας κάνουν πράξη αυτά που εύκολα λέγονται στα λόγια.
«Μία τέτοια κίνηση από ποδοσφαιριστές που σε κάθε δήλωσή τους αναφέρουν την αγάπη τους για το έθνος και επιμένουν ότι όσα κάνουν τα κάνουν για τον απλό λαό, δε θα δημιουργούσε έκπληξη. Αφού το γράμμα έρχεται από ένα παράλληλο σύμπαν, αποτυπώνεται και το μήνυμα των ποδοσφαιριστών από αυτό το σύμπαν, ποδοσφαιριστών που θα εφάρμοζαν στην πράξη αυτά που λένε στα λόγια.
Κατ’ ένα τρόπο το γράμμα, η επιστολή αυτή, όταν αποκαλύπτεται το πλαστό της, κατ’ ένα τρόπο αποκαλύπτει και την αλήθεια αυτού που πραγματικά υπάρχει. Δείχνει κατά πόσο λένε την αλήθεια οι ποδοσφαιριστές όταν κάνουν δηλώσεις ή αν οι δηλώσεις τους είναι απλά λόγια για να χαϊδεύουν τα αυτιά του λαού.
Εγώ πάντως, από τα βάθη της καρδιάς μου εύχομαι έστω και τώρα να προχωρήσουν στη δημιουργία ενός είδους ταμείου ώστε τα παιδιά από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας να μπορούν να κάνουν μία φορά στη ζωή τους τις διακοπές τους για μια βδομάδα στην Αδριατική Θάλασσα. Τέτοιου είδους διακοπές έχουν γίνει πολυτέλεια τα τελευταία 27 χρόνια για την πλειοψηφία των κατοίκων αυτής της χώρας, από τότε που αποκτήσαμε «δημοκρατία». Οι γενιές που έρχονται δε θα έχουν ποτέ αυτή την ευκαιρία. Αυτό, με ενοχλεί βαθύτατα»
Στην αποκλειστική συνέντευξη που μας έδωσε ο Igor Premujic, αναφέρεται στους βαθύτερους λόγους για τη δημιουργίας μίας «επιστολής από ένα παράλληλο σύμπαν»:
«Η Κροατία είναι η πιο φτωχή χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πάνω από το 10% του πληθυσμού δραπέτευσε από τη χώρα τα τελευταία χρόνια. Μιας και η κυβέρνηση δίνει τα στοιχεία, το συγκεκριμένο ποσοστό είναι απλά μία εκτίμηση. Υπάρχουν λόγοι που χρησιμοποιώ τη λέξη «δραπέτευσαν» και όχι «μετανάστευσαν». Στην Κροατία υπάρξει τεράστια ανεργία, πείνα ενώ η καταναλωτική ισχύς των κατοίκων έχει καταρρεύσει. Ένας κάτοικος της Κροατίας το 1978 είχε μεγαλύτερη καταναλωτική ισχύς. Οι συντάξεις είναι στο 35% του μέσου μισθού ενώ ένα εκατομμύρια άνθρωποι, περίπου το ¼ του πληθυσμού βρίσκονται υπό κατεστώς πτώχευσης. Η Κροατία κυβερνάται από ένα κόμμα το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως «εγκληματική οργάνωση» για την εμπλοκή σε σειρά σκανδάλων διαφθοράς.
Στην Κροατία δεν υπάρχει ελευθερία του τύπου και όλα τα μέσα επικοινωνίας που ανήκουν στο κράτος ελέγχονται αυστηρά από την κυβέρνηση. Η Κροατία βρίσκεται στην πιο σκοτεινή της περιόδο εδώ και πολλές δεκαετίες, και όμως οι ελίτ χρησιμοποιούν τα αθλήματα με τον ίδιο τρόπο που οι φασιστικές χώρες τα χρησιμοποιούσαν τη δεκαετία του ’30. Ήταν κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Κυπέλλου που τα κόστη για την ηλεκτρική ενέργεια αυξήθηκαν, που προχώρησαν τα σχέδια για την αρπαγή των χρημάτων από τα δημόσια ταμεία για τις συντάξεις. Ας έχετε υπόψη σας ότι το κυβερνών κόμμα, η Κροατική Δημοκρατική Ένωση (HDZ) ήταν το ίδιο που βρισκόταν στη διακυβέρνηση όταν η χώρα επιτέθηκε στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Τώρα χρησιμοποιεί τις μυστικές υπηρεσίες δημιουργώντας συνθήκες μίας εθνικιστικής και σωβινιστικής έξαρσης που χρησιμοποιεί για να παραμείνει στην εξουσία. Γι’ αυτό το σκοπό κινητοποιεί και «προστάτες της πατρίδας», βετεράνους του πολέμου που καταφεύγουν σε τρομοκρατικές απειλές. Υπάρχουν πολλά ακόμα που μπορούν να ειπωθούν, αλλά ας μείνουμε σε αυτά προς το παρόν».
Σύμφωνα με τον Igor Premujic η κατάσταση στην Κροατία είναι απογοητευτική από όποια πλευρά και να την κοιτάξεις.
«Το δικαστικό σύστημα είναι διεφθαρμένο, ο τομέας της δημόσιας υγείας βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Κάποιοι όμως προμηθευτές στο χώρο της υγείας έχουν πλουτίσει σε τεράστιο βαθμό. Η Εκκλησία έχει διαβρωθεί από τον εθνικισμό και έφθασε τόσο χαμηλά ώστε να υμνεί εγκληματίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Εκκλησία έχει τεράστια επιρροή στην κοινωνία της Κροατίας. Στην πραγματικότητα, η Κροατία δεν υπάρχει. Βρίσκεται σε κώμα, υπό μηχανική υποστήριξη από τοκογλυφικά δάνεια που δίνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το τραπεζικό της σύστημα.»
Η επιστολή αν και γράφτηκε στο όνομα των Κροατών παικτών, ουδείς έσπευσε να εκφράσει την αντίδρασή του, είτε θετική είτε αρνητική. Όλοι επέλεξαν να σιωπήσουν.
Ο Igor Premujic δίνει βαρύτητα και στις κατηγορίες που έχουν ακουστεί για την Εθνική Κροατίας για τις διασυνδέσεις της με τον φασισμό. Δεν έχει περάσει άλλωστε πολύ καιρός από τον αγώνα με την Ιταλία για τα προκριματικά του Παγκόσμιου Κυπέλλου όπου στο γήπεδο της εθνικής Κροατίας είχε σχηματιστεί μία σβάστιγγα ενώ και κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Κυπέλλου οι παίκτες γιόρταζαν τις νίκες με εθνικιστικά τραγούδια και φασιστικά συνθήματα για την Ustasha, δίχως η Fifa να επιβάλλει καμία ποινή.
Όπως μας είπε, αυτά που συμβαίνουν στην εθνική ομάδα της Κροατίας αντικατοπτρίζουν μια γενικότερη πραγματικότητα που υπάρχει στη χώρα.
«Ένας τρομακτικός αναθεωρητισμός έχει κυριαρχήσει στη χώρα. Μία από τις πιο σημαντικές εξελίξεις των τελευταίων ετών είναι οι προσπάθειες που γίνονται για να ξεπλύνουν την κίνηση της Ustasha, που ήταν οι υπάκουοι συνεργάτες του Χίτλερ και των ναζί στην περιοχή. Πραγματοποίησαν φρικτά εγκλήματα και μαζικούς φόνους, λειτούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης και οδήγησαν στο θάνατο εκατοντάδες χιλιάδες αθώους ανθρώπους.
Οι προσπάθειες να παρουσιάσουν αυτούς τους εγκληματίες ως «πολεμιστές της ελευθερίας» είναι πολλές και πολλοί εξ αυτών των εγκληματιών πλέον απολαμβάνουν κρατικής σύνταξης από τα ταμεία της χώρας».
Μας εξήγησε ότι ο χαιρετισμός «Za dom spremni” που είναι το αντίστοιχο του “Sieg Heil”, στην Κροατία είναι απόλυτα νόμιμος και μάλιστα χρησιμοποιείται στα επίσημα εμβλήματα των οργανώσεων βετεράνων και άλλων οργανισμών.
O στόχος είναι, όπως λέει, “η ωραιοποίηση της εγκληματικής κλίκας που έδρασε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».
Σύμφωνα με τον Prejovic και ο ύμνος της εθνικής ομάδας έχει σχέση με τη ναζιστική ιδεολογία.
Λέει, πιο συγκεκριμένα:
«Το τραγούδι αποτελεί ένα τρόπο για να τιμάται μία οργάνωση με την επωνυμία «Herceg-Bosna», που δημιουργήθηκε από Κροάτες στην Ερζεγοβίνη υπό την επίβλεψη μίας ακραίας πτέρυγας του κυβερνώντος κόμματος HDZ. Οι ηγέτες αυτής της ομάδας τιμούσαν τα μέλη της Ustasha, σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με όσα ισχύουν στην Κροατία. Ακόμα χειρότερα, το συγκεκριμένο κομμάτι ερμηνεύεται από έναν δηλωμένο οπαδό της ναζιστικής ιδεολογίας, τον Marko Perkovic, που είναι ευρύτερα γνωστός με το καλλιτεχνικό του όνομα Thopmson.”
Σύμφωνα με τον Prejovic, πρόκειται για μία μόλυνση που έχει επέλθει στον πυρήνα της εθνικής ομάδας:
“Η φασιστική συνθηματολογία, τα τραγούδια και οι εκδηλώσεις έχουν διαβρώσει κάθε πτυχή της ομάδας. Υπάρχουν φωτογραφίες του προπονητή αγκαλιά με εγκληματίες. Για να είμαι ξεκάθαρος: Θαυμάζω τις ποδοσφαιρικές ικανότητες αυτών των νέων ανθρώπων. Πάραυτα, αν κάνουμε ένα βήμα πίσω και δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα, δεν έχουμε κανένα λόγο να γιορτάζουμε”.
Ο Igor Premujic, μας είπε ότι αν και το τελευταίο διάστημα οι απειλές προς το πρόσωπό του αυξήθηκαν, αυτό δεν πρόκειται να τον αποτρέψει από το να μιλά για αυτά που έχουν πραγματικά σημασία.
Ένα από αυτά είναι και η κατάσταση στη χώρα του.