Του Αποστόλη Λουλουδάκη
Ο κίνδυνος στο παρελθόν ήταν μήπως οι άνθρωποι γίνουν δούλοι. Ο κίνδυνος στο μέλλον θα είναι μήπως οι άνθρωποι γίνουν ρομπότ.
– Εριχ Φρομ
Το 1978 κυκλοφόρησε μια διαφημιστική αφίσα του ΕΟΤ στην Γαλλία και προέτρεπε τους Γάλλους να την επισκεφθούν. Δεν υπήρχε γωνία και μέσο μεταφοράς που να μην έβρισκες αυτή την αφίσα, πασπαλισμένη με τα εθνικά μας χρώματα, παραλίες, θάλασσα και μνημεία.
Η Ελλάδα αυτή την περίοδο βρισκόταν στον προθάλαμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε λίγο θα ξεκινούσε να κολυμπάει στα άγρια κύματα του ωκεανού, να προσπαθεί να μάθει κολύμπι σύμφωνα με την προτροπή του τότε Έλληνα Πρωθυπουργού που πάρα την ναυτική μας παράδοση και την σχέση μας με την θάλασσα δεν μπορούσαμε να περάσουμε ούτε στους προκριματικούς αγώνες κολύμβησης στις διεθνείς διοργανώσεις.
Και κάποια μετάλλια που ηλθαν στη συνέχεια σε άλλα σπόρ ήταν νοθευμένα (όχι όλα) με ουσίες, μεταγραφές, και σκάνδαλα.
Αυτή η αφίσα από τότε δεν μου γέμιζε το μάτι. Δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω τι ήθελε να πει. Προσπάθησα να την ερμηνεύσω με τους κανόνες, τους όρους τις ιδεοληψίες της εποχής. Ήταν η εποχή που στην Ελλάδα γινόταν σεισμός με το σύνθημα η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες, έξω εδώ και τώρα οι βάσεις του θανάτου, έξω το ΝΑΤΟ και οι Αμερικάνοι και κάποια πιο ακραία όπως στις 18 σοσιαλισμό και τα πιο συντηρητικά οπως το κάλεσμα του ΚΚΕ “να γκρεμίσουμε το φράγμα του εκλογικού νόμου του 17% και να μπούμε στην 2η κατανομή” .
Πέρασαν τέσσερις δεκαετίες, ζήσαμε έντονα το Ευρωπαϊκό μας όνειρο, ως κουτοπόνηροι Βαλκάνιοι και προνομιούχοι αντιπρόσωποι στην γη του ενός μοναδικού και αληθινού Θεού της Αγοράς, ζήσαμε τον μύθο μας τον χαρήκαμε, διασκεδάσαμε, ταξιδέψαμε, τζογάραμε αλλά ξεχάσαμε αυτή την αθώα αφίσα που κυκλοφόρησε πριν τέσσερις δεκαετίες στους σταθμούς του μετρό του Παρισιού….
Αυτά τα σαράντα χρόνια έγιναν πολλά γεγονότα, τείχη έπεσαν, κόσμοι παλιοί γκρεμίστηκαν, στην θέση τους κτίστηκαν νέοι, οι άνθρωποι άλλαξαν τρόπο ζωής, η τεχνολογία σάρωσε τα πάντα, οι ανταλλαγές αγαθών και εμπορευμάτων έφεραν πιο κοντά τα έθνη και τους λαούς (αν και ισχύει και το αντίστροφο όπως είχε αναλύσει ο Σαμίρ Αμίν), τα πάντα έγιναν εμπόρευμα, η διεύρυνση της καπιταλιστικης παραγωγής πήρε τεράστιες διαστάσεις, ο κοινωνικός χαρακτήρας της διευρυμένης καπιταλιστικης παραγωγής όπως γράφει ο Μαρξ στο Κεφάλαιο έστρεψε το ενδιαφέρον του διεθνούς κεφαλαίου στις νέες μεγάλες αγορές που έγιναν τα νέα κέντρα της παγκόσμιας παραγωγής και κατανάλωσης.
Η εικόνα του μεταπολεμικού κόσμου άλλαξε και αλλάζει συνεχώς, νέες παγκόσμιες δυνάμεις αναδύονται με ρόλο καθοριστικό στην παγκόσμια προσφορά και ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Οι παγκόσμιοι συσχετισμοί έχουν μεταβληθεί, η ιστορία ακολουθεί τους νόμους της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού.
Οι πρώην μεγάλοι παίκτες της μεταπολεμικής περιόδου προσπαθούν με δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές να αντιμετωπίσουν μια κρίση που θα κριθεί σε άλλα επίπεδα και ειδικά στον τομέα της παραγωγής και της προσφοράς. Δεν είναι τυχαίο που μια ολόκληρη Ήπειρος όπως την Ευρώπη δεν είχε ένα εργοστάσιο να παράγει έστω μια μάσκα και κάποιοι εθελοντές όπως την εποχή του Αλβανικού μετώπου που έπλεκαν κάλτσες για τους φαντάρους μας ξέθαψαν από τις ντουλάπες τις παλιές ραπτικές μηχανές της Singer για να δείξουν την αλληλεγγύη τους στους θαρραλέους μαχητές των νοσοκομείων που όταν τελειώσει η κρίση του κορωνοιου και θα έχουν ξεχαστεί οι προσωρινοί ήρωες των φοβισμενων εγκλείστων πολιορκημένων θα ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με τα ΜΑΤ και την σημερινή ή την επόμενη μνημονιακή Κυβέρνηση.
Η μικρή μας χώρα βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα τα τελευταία χρόνια, κάποια στιγμή έστρεψε τα μάτια όλου του πλανήτη πάνω της, μια τόσο μικρή και ασήμαντη θεωρητικά οικονομία τρόμαξε τις εύθραυστες ισορροπίες των αγορών και απειλούσε την παγκόσμια οικονομία μια άτακτη χρεοκοπία της Ελλάδας ή μια έξοδος της από το ευρώ.
Θυμάμαι κάποιο Σεπτέμβρη καλοκαίρι της δεκαετίας του 2000 που κάποια στιγμή την ώρα της συνεδρίας παρατηρήθηκε μια σημαντική άνοδος στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Οι αναλυτές εκτίμησαν ότι η άνοδος προήλθε από την εκδήλωση ενδιαφέροντος από την τράπεζα Πειραιώς να εξαγοράσει την Αγροτική Τράπεζα μετά από μια συνέντευξη τύπου του κυρίου Μιχάλη Σάλα….
Αυτό το αναφέρω για να δούμε την αλληλεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στις χρηματαγορές και ότι δεν είναι τα μεγέθη που προκαλούν τα σοκ όσο ο συμβολισμός κάποιων γεγονότων στην οικονομία και ειδικά όταν υποκρυπτουν σκάνδαλα και ύποπτες συναλλαγές.
Δεν έγινε η εξαγορά, έκφραση πρόθεσης ήταν και ένας ελαφρύς βήχας στην Αθήνα μετέδωσε τον ιό στην Νέα Υόρκη.
Η Ελληνική κρίση ανέδειξε τεράστια λειτουργικά ζητήματα της ανικανότητας και των αντιφάσεων του παγκόσμιου συστήματος να διαχειριστεί την κρίση της χρεοκοπίας μιας μικρής χώρας διασυνδεδεμένης όμως με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικο σύστημα και το ετοιμόρροπο Ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Πολλοί οικονομολόγοι είχαν προειδοποιήσει για το μεγάλο τσουνάμι που έρχεται στην παγκόσμια οικονομία και ήδη το είχαν προσδιορίσει εντός του χρόνου που πέρασε ή το 2020. Αυτό που δεν μπόρεσαν να προβλέψουν ήταν την αφορμή για να εκδηλωθεί η οικονομική κρίση. Ο κορωνοϊός είναι απλά ένα τυχαίο γεγονός.
Και να επανέλθουμε στην αφίσα του Μετρό.
Ο κορωνοϊός φαίνεται τελικά ότι δεν ήταν μόνο η αφορμή της οικονομικής κρίσης αλλά επαναφέρει το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Ελλάδας στην αρχική του μορφή.
Προσωρινά η Ελλάδα θα ανήκει στους Έλληνες, θα απολαύσουν πάλι τις παραλίες τους, τα νησιά τους, την όμορφη φύση, θα κάνουν υγιεινή διατροφή με τα ψάρια που τους τα έτρωγαν οι τουρίστες, θα επισκεφθούν με την ησυχία τους τα μνημεία και τα μουσεία να τους θυμίσουν την ιστορία τους, θα βρουν χρόνο να διαβάσουν το βιογραφικό των προγόνων τους που τους εμπορεύονται και βγάζουν το ψωμί τους.
Ο Ελληνικός τουρισμός είναι μια πονεμένη ιστορία.
Από τις ρομαντικές Ελληνικές ταινίες που ανακάλυψαν την ομορφιά της Ελληνικής βουκολικής ζωής του τσοπάνη με την φλογέρα, την ανέμελη ζωή του Έλληνα ψαρά, την σκληρή αλλά συναρπαστική ζωή του σφουγγαρά του Βασιλιά του βυθού της θάλασσας, που εξέπεμπαν μια θεϊκή ομορφιά και μια παθιασμένη σεξουαλικότητα φτάσαμε στην βαριά βιομηχανία των κόκκινων δανείων, στα φτηνά πακέτα των διακοπών του βιομηχανικού προλεταριάτου της Ευρώπης, στις ασχεδίαστες και άναρχες πόλεις των λαθραίων οικοδομών, στα γκέτο των μεγάλων δείπνων με αποξηραμένα αυγά Τουρκίας, λευκό τυρί Δανίας και κέτσαπ Ολλανδίας, στην εξειδίκευση του ψαρά και του αγρότη στα κοκτέιλ και στις φρουτοσαλάτες με φρούτα και ποτά από την Χιλή και την Αργεντινή, στην σεξουαλική και αισθητική μετάλλαξη του ψαρά, του τσοπάνη, του αγρότη σε ένα γκαρσόνι της φάπας και μετόχου του Ευρωπαϊκού τρόπου ζωής που ο νυν Έλληνας επίτροπος πασχίζει να περισώσει από την εισβολή των άπιστων μεταναστών…
Και για την ιστορία της υπόθεσης μια μικρή παρένθεση.
Ο Ευάγγελος Παπανούτσος εμπνευστής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης της Κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου του 1965, πρωτοποριακής για τα δεδομένα της περιόδου, που έβγαλε στα κάγκελα την δεξιά της εποχής κάτι σαν τις ταυτότητες με τον Χριστοδούλο, έγραφε στο Βήμα το 1961.
Το 1936 ο τότε Δήμαρχος της Αθήνας Κωνσταντίνος Κοτζιάς επισκέφθηκε το Βερολίνο και συνάντησε τον Αδόλφο Χίτλερ.
Τότε λοιπόν ο Χίτλερ σύμφωνα με το άρθρο είπε στον Δήμαρχο.
«Δήμαρχε η Ελλάδα μπορεί άριστα να ευημερήσει εάν καλλιεργήσει σε μεγάλη έκταση την άγρια μέντα και τα άλλα αρωματικά βότανα που είναι απαραίτητα στην Γερμανική Βιομηχανία φαρμάκων και καλλυντικών.
Και να οργανωθεί τουριστικά να έρχονται στην χώρα σας οι περιηγητές να βλέπουν τις αρχαιότητες.».
Τα χρόνια πέρασαν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα κατέστρεψαν τις υποδομές, πήραν και το κατοχικό δάνειο έφυγαν και άφησαν πίσω τους χιλιάδες νεκρούς και ερείπια.
Μετά από ένα καταστροφικό εμφύλιο άρχισε η ανοικοδόμηση της χώρας.
Με κακουχίες και πολύ προσπάθεια η χώρα ανέπτυξε ένα δυναμικό αγροτικό τομέα και ένα συνεταιριστικό κίνημα με εκατοντάδες βιώσιμες ισχυρές ενώσεις γεωργικών συνεταιρισμων, οι περισσότερες σήμερα είναι ερείπια.
Θύματα των νεοφιλελεύθερων σοσιαλιστων.
Ανέπτυξε μια βιομηχανία με προοπτική σε κλάδους στρατηγικής σημασίας όπως την ναυπήγηση, την ενέργεια, στις τηλεπικοινωνίες, στην μεταλλουργία κτλ.
Τα χρόνια που ακολούθησαν η γεωργική παραγωγή συρρικνώθηκε, η χώρα αποβιομηχανοποιήθηκε και συνολικά το παραγωγικό μοντέλο της χώρας αποδομήθηκε.
Τα τελευταία χρόνια ανάμεσα στους υπόλοιπους εθνικούς μας μύθους προστέθηκε και αυτός της βαριάς μας βιομηχανίας. Έτσι βάφτισαν τον Ελληνικό Τουρισμό που ξεκίνησε με τα θαλασσοδάνεια της Χούντας και συνέχισε χωρίς χωροταξικό σχεδιασμό της χώρας, χωρίς στρατηγικό σχέδιο, χωρίς ίδια κεφάλαια, με επιδοτήσεις και τραπεζικό δανεισμό.
Χωρίς υποδομές και στοιχειώδη παρέμβαση του κράτους για να θεραπεύσει στρεβλώσεις και αδυναμίες που κυριάρχησαν στην τουριστική αγορά.
Ουσιαστικά το μοντέλο του Ελληνικού τουρισμού ήταν μια επιχειρηματική δραστηριότητα που την προκάλεσε η ισχυρή ζήτηση από το εξωτερικό λόγω της ιδιαιτερότητας της Ελλάδας τόσο σε επίπεδο ιστορίας και πολιτισμού όσο και για το φυσικό της περιβάλλον.
Αλλά ποτέ οι ιδιοκτήτες δεν καθόρισαν την τιμολογιακή πολιτική και τις πληρότητες των ξενοδοχειακών μονάδων.
Η εξειδίκευση της στον μαζικό τουρισμό προήλθε από ισχυρές πιέσεις εξωγενών παραγόντων, μεγάλων Tour operators της Ευρώπης και ειδικά του Γερμανικού κολοσσού της Tui που ουσιαστικά άτυπα εκτελούσε χρέη Υπουργείου του Ελληνικού τουρισμού.
Δεν είναι του παρόντος να αναφερθούμε με στοιχεία και νούμερα για να αναδείξουμε τις παθογένειες και τις αδυναμίες ενός κλάδου προβληματικού που αδυνατεί να σχηματίσει κεφάλαια και να αποκτήσει κερδοφορία.
Παραμένει κρατικοδίαιτος και για να μπορέσει να κρατηθεί και επαφίεται αποκλειστικά στην ευσπλαχνία του Ελληνικού κράτους…
Για την ιστορία και μόνο αυτός ο διάλογος του Αθηναίου Δημάρχου με τον Χίτλερ δεν ήταν αέρας κοπανιστός.
Εκτός από τον τουρισμό ευεξίας που οραματίστηκε ο Φύρερ και τον διαφήμιζε ο Παττακός με το γνωστό του μυστρί που έβαζε τον θεμέλιο λίθο στα ξενοδοχεία των φίλων του, ο Χίτλερ ήθελε και να εκπολιτίσει τους βιομηχανικούς εργάτες της Άριας φυλής του μοντέλου του Εθνικοσοσιαλισμού.
Από την άλλη έχουμε και την οικονομία της λύσης των αλοιφών και των βοτάνων που ενέπνευσε τους μεταμοντέρνους νεοφιλελεύθερους εθνικοσοσιαλιστές……
Όμως η Γερμανική ιδιοφυΐα του Φύρερ είναι εμφανής.
Θα φυτεύετε βότανα και θα σας τα αγοράζουμε για να φτιάχνουμε φάρμακα και καλλυντικά.
Πονηρός ο φίλος, ήξερε ότι η υπεραξία βρίσκεται στην βιομηχανική αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής.
Ο Παπανούτσος δεν γράφει την απάντηση του Δημάρχου, εξάλλου δεν έχει και πολύ σημασία..
Πιστεύω όμως ότι στο τραίνο της επιστροφής θα είχε σχεδιάσει στο μυαλό του πρόχειρα την ακτή του Σαρωνικού, θα χωροθετούσε στο τεφτέρι του τα καζίνο, τους οίκους ανοχής, θα ζωγράφιζε τον κάμπο της Θεσσαλίας με ανθισμένη ρίγανη, ματζουράνα, φασκόμηλο, λεβάντα ,θα ονειρευόταν τα ματζούνια που θα τον αναζογωνοούσαν σεξουαλικά, θα του έσβηναν τις ρυτίδες και θα του παρέτειναν την ζωή.
Τώρα όμως στην 4η βιομηχανική επανάσταση εμείς είμαστε πάλι εδώ, να τελειώσει ο κορωνοϊός και να αρχίσουν οι μπουλντόζες στο Ελληνικό…
Στον θεμέλιο λίθο μονο μην ξεχάσουν να μνημονεψουν τον Παττακό, τον Δήμαρχο και να καλέσουν τον εκπρόσωπο της Ελληνικής Λύσης…