Του Γεώργιου Σγουρδου *
Κάθε μέρα που περνά, νέα δεδομένα εμπλουτίζουν τις γνώσεις της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τον νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2. Υπάρχουν όμως ακόμα αρκετά ζητήματα για τα οποία δεν έχουμε σαφείς απαντήσεις. Μάλιστα, καθώς η κοινή γνώμη εστιάζει την προσοχή της στο πρόβλημα των νέων λοιμώξεων και στη μεγάλη πίεση που υφίστανται τα εθνικά συστήματα υγείας, ασχολούμαστε λιγότερο με το τί απόγιναν όσοι «πέρασαν» τον κορωνοϊό. Πώς είναι η ζωή τους «μετά»;
Ας μιλήσουμε λοιπόν για μια εν πολλοίς άγνωστη παράμετρο του COVID-19, που αναφέρεται τον τελευταίο καιρό στη βιβλιογραφία ως long covid. Ο όρος αφορά σε συμπτώματα που επιμένουν ακόμα και μήνες μετά τη νόσηση από κορωνοϊό. Γνωρίζουμε βεβαίως ότι μετά από κάθε ιογενή λοίμωξη είναι δυνατό να επιμείνουν κάποια συμπτώματα, π.χ. ξηρός βήχας, ακόμα και για αρκετές εβδομάδες. Όμως φαίνεται πως στην περίπτωση του COVID-19 υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες. Θα τις αναφέρουμε εδώ συνοπτικά.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι αυτά τα μετά-COVID συμπτώματα φαίνεται πως δεν σχετίζονται με τη βαρύτητα της αρχικής λοίμωξης (δηλαδή δεν παρατηρούνται μόνο σε όσους νόσησαν βαριά), ούτε με την ηλικία, καθώς παρατηρούνται και σε νεαρά άτομα χωρίς υποκείμενα νοσήματα. Επίσης, ενώ οι περισσότεροι αναμένεται να παρουσιάσουν σταδιακή βελτίωση, δεν έχουμε ιδέα πόσον καιρό θα διαρκέσουν τα συμπτώματα σε άλλους, αφού δεν έχει περάσει ακόμα επαρκής χρονική περίοδος από την αρχή της πανδημίας.
Σύμφωνα με τις πρώτες σχετικές έρευνες, τουλάχιστον 1 στους 3 ασθενείς εμφανίζει συμπτώματα αρκετό καιρό μετά τη φαινομενική «ίαση». Μάλιστα, μια μελέτη με Ιταλούς ασθενείς που χρειάστηκαν νοσηλεία, έδειξε ότι σχεδόν 9 στους 10 εμφάνιζαν τουλάχιστον ένα σύμπτωμα 2 μήνες μετά το εξιτήριο. Τα συμπτώματα αυτά είναι κυρίως τα εξής:
έντονη κόπωση
δυσχέρεια στην αναπνοή
πόνος στο στήθος
βήχας
αγευσία
πονοκέφαλος, κ.ά.
Αναφέρονται μάλιστα και αρκετά περιστατικά που πέρασαν ελαφρά COVID-19, όμως 6 μήνες μετά εξακολουθούσαν να παρουσιάζουν έντονη κόπωση και ήταν αδύνατο να εργαστούν.
Θα αναφερθούμε συγκεκριμένα σε δύο πρόσφατα περιστατικά -που είναι ουσιαστικά οι αφορμές για το παρόν κείμενο. Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι εργάζομαι σε διαγνωστικό κέντρο στην πόλη της Λωζάννης. Η Ελβετία είναι αυτό τον καιρό μια από τις πιο επιβαρυμένες περιοχές της Ευρώπης σε αριθμό νέων κρουσμάτων κορωνοϊού, ενώ ειδικά τα γαλλόφωνα καντόνια καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις στον σχετικό κατάλογο. Ενώ τα οξέα περιστατικά COVID-19 παραπέμπονται στα νοσοκομεία αναφοράς της περιοχής μας, εμείς συναντούμε καθημερινά συμπολίτες μας που «πέρασαν» παλαιότερα λοίμωξη από κορωνοϊό (Μάρτιο/Απρίλιο ή πιο πρόσφατα, Αύγ./Σεπτέμβριο), αλλά εμφανίζουν ακόμα και τώρα συμπτώματα που επιμένουν.
Πριν από λίγες μέρες παραπέμφθηκε για αξονική τομογραφία (CT) θώρακος μια 23χρονη -μέχρι πρότινος υγιέστατη- κοπέλα. Πριν από 3 μήνες νόσησε ελαφρά με COVID-19 και δε χρειάστηκε νοσηλεία. Είχε μόνο βήχα και πόνο στο στήθος, χωρίς πυρετό. Έκτοτε η νεαρή κοπέλα παρουσιάζει έντονη αναπνευστική δυσχέρεια και κόπωση, χωρίς να έχει ανακαλυφθεί κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας. Μάλιστα, την ημέρα της επίσκεψής της, μου εκμυστηρεύθηκε ότι πλέον δυσκολεύεται πολύ να ανέβει με τις σκάλες δύο ορόφους στην οικία της -κάτι που έκανε άνετα από παιδί μέχρι πριν από 3 μήνες. Δυσκολεύτηκε ακόμα και να φθάσει -λαχανιασμένη- ως το διαγνωστικό μας κέντρο, καθώς χρειάστηκε να περάσει από μια ανηφόρα μόλις 100 μέτρων! Υπεβλήθη σε αξονική τομογραφία με πολύ χαμηλή δόση ακτινοβολίας (ultra-low dose CT), εφάμιλλη δύο ακτινογραφιών θώρακος. Σε τέτοιες περιπτώσεις βρίσκουμε συχνά κάποιες λεπτές ινώδεις αλλοιώσεις/ουλές στους πνεύμονες, όμως σε αυτή την κοπέλα η αξονική τομογραφία ήταν απολύτως φυσιολογική. Άραγε τί «κουσούρια» αφήνει σε μικροσκοπικό επίπεδο ο κορωνοϊός, που δεν βλέπουμε εμείς, ακόμα και σε λεπτές τομές, μικρότερες του ενός χιλιοστού (0,6 mm); Το ερώτημα αυτό παραμένει προς το παρόν αναπάντητο.
Το δεύτερο περιστατικό προσήλθε στο διαγνωστικό μας κέντρο μόλις χθες. Άνδρας 56 ετών με υπέρταση, κατά τα άλλα σε άριστη γενική κατάσταση, νόσησε από κορωνοϊό τον περασμένο Σεπτέμβριο. Νοσηλεύθηκε για 2 εβδομάδες χωρίς να χρειαστεί ΜΕΘ ή διασωλήνωση. Πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο πριν από έναν μήνα, εμφανίζει όμως ακόμα έντονη δυσχέρεια στην αναπνοή. Τον είδα στην αίθουσα αναμονής, εξουθενωμένο. Ακόμα και μετά το πέρας της εξέτασης, μου ζήτησε να καθίσει πάλι στην αίθουσα αναμονής διότι δυσπνοούσε. Στην περίπτωσή του η αξονική τομογραφία -αντίθετα από την 23χρονη κοπέλα- έδειξε εκτεταμένες πνευμονικές αλλοιώσεις τις οποίες ακόμα και μη ειδικός μπορεί να διαπιστώσει στις φωτογραφίες που παραθέτουμε ενδεικτικά. Κανείς μας δε γνωρίζει ποιες αλλοιώσεις θα υποχωρήσουν και ποιες θα αφήσουν μόνιμες ουλές (και, συνεπακόλουθα, ίσως μια μόνιμη αναπνευστική δυσχέρεια στον ασθενή). Ακούγεται κάπως τρομακτικό, όμως αυτή είναι η πικρή αλήθεια.
Ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος αποφυγής των παραπάνω συμπτωμάτων είναι η πρόληψη: Να μη νοσήσουμε! Ακολουθούμε τις οδηγίες των ειδικών, φοράμε τη μάσκα μας όπου και όταν απαιτείται.
Διαπιστώνουμε όλοι μας πως η Επιστήμη δεν έχει ακόμη πλήρη κατανόηση της ασθένειας, ενώ δεν υπάρχει ειδική θεραπεία ή αποτελεσματικό εμβόλιο. Ας είμαστε λοιπόν προσεκτικοί για να προφυλάξουμε τους συμπολίτες μας και τον εαυτό μας.
Ο Γεώργιος Σγούρδος είναι ιατρός ακτινοδιαγνώστης, ειδικός πνευμονικών παθήσεων – Διευθυντής διαγνωστικού κέντρου στη Λωζάννη, Ελβετία
_____________
Προτεινόμενα άρθρα:
Long-term effects of COVID-19. Centers for Disease Control and Prevention (CDC), Nov. 10, 2020.
Carfi A et al. Persistent Symptoms in Patients After Acute COVID-19. Journal of the American Medical Association (JAMA) 2020; 324(6):603-605.
The lasting misery of coronavirus long-haulers. Nature 585, 339-341 (2020).
‘Long Covid’: Why are some people not recovering? BBC, Oct. 05, 2020.
Salehi S et al. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Systematic Review of Imaging Findings in 919 Patients. Am. J. Roentgenol. 215, 87–93 (2020).