“Πώς την πάτησε η Ελλάδα” αυτός είναι ο ιντριγκαδόρικος τίτλος στο μακροσκελές άρθρο του John Cassidy στο περιοδικό New Yorker που εξηγεί όσα συνέβησαν αυτές τις μέρες στις Βρυξέλλες.
“Χωρίς να εκπλαγεί κανείς, εκτός από μερικούς κινδυνολόγους, οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέληξαν σε συμφωνία με την Ελλάδα την Παρασκευή (20/2), επεκτείνοντας το υφιστάμενο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού.Η νέα αριστερή κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έλεγε σε όλους για εβδομάδες ότι δεν θα συμφωνήσει στην παράταση του προγράμματος, και ότι ήθελε μια νέα δανειακή σύμβαση που θα της έλυνε τα χέρια, πράγμα που σηματοδοτεί την συμφωνία ως συνθηκολόγηση από πλευράς του ΣΥΡΙΖΑ και ως νίκη για την Γερμανία και το υπόλοιπο κατεστημένο της ΕΕ.
Εκ των υστέρων, είναι σαφές ότι οι Αλήξης Τσίπρας και Γιάνης Βαρουφάκης πόνταραν πολλά ενώ δεν έπρεπε. Δεδομένου ότι ο Βαρουφάκης είναι ακαδημαϊκός γνώστης της θεωρίας παιγνίων, το ότι … έπαιξαν τόσο λάθος μοιάζει λίγο περίεργο, αλλά ίσως δεν είναι απολύτως έτσι.
Για να κυριολεκτήσουμε, όμως, το παιχνίδι δεν έχει τελειώσει. Η συμφωνία που επιτεύχθηκε στις Βρυξέλλες είναι απλώς μια ενδιάμεση συμφωνία, η οποία θα κρατήσει την Ελλάδα μακριά από τη χρεοκοπία και τις τράπεζες της στη ζωή, ενόσω μια ευρύτερη συμφωνία για τα τεράστια χρέη της χώρας θα αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών, έχει προτείνει μερικές ενδιαφέρουσες ιδέες για το πώς να προχωρήσουμε, για παράδειγμα, την έκδοση νέων τύπων ομολόγων σε αντικατάσταση των παλαιών, αλλά όποια διαπραγματευτική δύναμη είχε φαίνεται να έχει υπονομευθεί.
Τις τελευταίες ημέρες, σύμφωνα με τις αναφορές από την Αθήνα, οι Έλληνες κάνουν αναλήψεις μετρητών από τις τράπεζες της χώρας σε ύψος περίπου 500 εκατομμύρια Ευρώ την ημέρα. Με το πρόγραμμα διάσωσης της Ε.Ε να λήγει σε μια εβδομάδα, η Ελληνική Κυβέρνηση αντιμετώπιζε την προοπτική της πλήρους οικονομικής κατάρρευσης, αν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν συμφωνούσε να παράσχει στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα περισσότερα χρήματα.
Ωστόσο η ΕΚΤ έλεγε στην Ελλάδα ότι απαιτείτο να συμφωνήσει με τους όρους που έθεταν οι Βρυξέλλες και το Βερολίνο. Τελικά, αυτό οδήγησε τον Βαρουφάκη και τον Αλέξη Τσίπρα να υποχωρήσει και να συμφωνήσει στην παράταση του προγράμματος.
Τώρα, οι πολιτικές της Κυβέρνησης θα συνεχίσουν να εποπτεύονται από τη μισητή “τρόικα” (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Ευρωπαϊκή Ένωση και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), την οποία πολλοί Έλληνες θεωρούν υπεύθυνη για τη δεινή κατάσταση της χώρας τους.
Επιπλέον, η ελληνική κυβέρνηση έχει συμφωνήσει να προχωρήσει με μια σειρά νέων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, μερικές από τις οποίες θα πρέπει να παρουσιάσει λεπτομερώς αυτό το Σαββατοκύριακο.
Αν η τρόικα δεν είναι ικανοποιημένη με αυτό που θα προτείνει η Ελλάδα, θα μπορεί ακόμη και να παρακρατήσει ένα μέρος των χρημάτων που χρειάζεται η χώρα. Μόλις ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο σκληρός Γερμανός υπουργός Οικονομικών, συνειδητοποίησε ότι ο Βαρουφάκης δεν θα μπορούσε να παίξει το χαρτί του Grexit, ήξερε ότι τον είχε εκεί όπου τον ήθελε.
Εκτός από όλα αυτά, ο Βαρουφάκης φαίνεται να έχει υποσχεθεί να μην ανακαλέσει ορισμένα από τα μέτρα που έχει επιβάλει η τρόικα και ενάντια στα οποία ο ίδιος και ο Τσίπρας είχαν ξιφουλκήσει στην πορεία προς τις εκλογές, όπως την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων.
Το κείμενο της νέας συμφωνίας, λέει: “Οι ελληνικές αρχές δεσμεύονται να απέχουν από οποιαδήποτε κατάργηση μέτρων και από μονομερείς αλλαγές των πολιτικών και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τους δημοσιονομικούς στόχους, την οικονομική ανάκαμψη και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, όπως αξιολογείται από τα θεσμικά όργανα”.
Σε αντάλλαγμα αυτής της αναστροφής πορείας, η ελληνική κυβέρνηση κέρδισε κάποιες παραχωρήσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας κάποιας χαλάρωσης των δημοσιονομικών στόχων που πρέπει να πληροί.
Σύμφωνα με τους όρους του προγράμματος διάσωσης που συμφωνήθηκε το 2012, η Ελλάδα έπρεπε να δημιουργήσει ένα πρωτογενές πλεόνασμα της τάξης του 4,5 τοις εκατό του ΑΕΠ (Το πρωτογενές πλεόνασμα αναφέρεται στα φορολογικά έσοδα μείον τις δαπάνες, μη συμπεριλαμβανομένων των τόκων για το δημόσιο χρέος.).
Η επίσημη δήλωση σχετικά με τη νέα συμφωνία δεν καθορίζει συγκεκριμένο στόχο για το τρέχον έτος. “Οι Ελληνικές αρχές έχουν επίσης δεσμευτεί να διασφαλίσουν τα κατάλληλα πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα … σύμφωνα με τη δήλωση του Eurogroup του Νοεμβρίου 2012”, γράφει, αλλά προσθέτει, «Τα θεσμικά όργανα, για το πρωτογενές πλεόνασμα του 2015, θα λάβουν υπόψη τις οικονομικές συνθήκες του 2015». Αυτό υποδεικνύει κάποια ευελιξία.
Ο Βαρουφάκης έχει επανειλημμένα πει ότι η κυβέρνησή του θα έχει ως στόχο να πετύχει πλεόνασμα 1,5 τοις εκατό του ΑΕΠ. Δεδομένου ότι τα φορολογικά έσοδα έχουν καταρρεύσει κατά τους τελευταίους δύο μήνες, αυτό εξακολουθεί να είναι ένας φιλόδοξος στόχος, και φαίνεται να αποκλείει οποιαδήποτε μεγάλης κλίμακας εφαρμογή μιας κεϋνσιανού τύπου αναπτυξιακής πολιτικής. Αλλά η οποιαδήποτε χαλάρωση των υφιστάμενων πολιτικών λιτότητας θα ήταν ευπρόσδεκτη για τους Έλληνες, και, μετά την επίτευξη της συμφωνίας, αυτό είναι που έλεγαν πως πέτυχαν οι Έλληνες αξιωματούχοι. “Η Ελλάδα σήμερα άλλαξε σελίδα”, είπε ένας αξιωματούχος στο Reuters. “Έχουμε αποφύγει τα υφεσιακά μέτρα”. Αυτό είναι λίγο τραβηγμένο.
Ο ΣΥΡΙΖΑ πράγματι πήρε κάτι σημαντικό από τη συμφωνία, αλλά τίποτα σαν αυτό που ήλπιζαν όταν ανέλαβαν την εξουσία, στις 25 Ιανουαρίου. Τότε, έγινε λόγος για την απελευθέρωση όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά ολόκληρης της ηπείρου από την λαβή των πολιτικών λιτότητας. Μετά από την ανακοίνωση της συμφωνίας της Παρασκευής, κάποιοι Έλληνες δημοσιογράφοι προειδοποίησαν ότι θα είναι πολύ δύσκολο για τους Βαρουφάκη και Τσίπρα να παρουσιάσουν τη συμφωνία στα ριζοσπαστικά στοιχεία του κόμματος, αυτούς που βρέθηκαν έξω στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι για την κακοπιστία της Γερμανίας, των Βρυξελλών και της ΕΚΤ. Εκ των υστέρων, είναι σαφές ότι οι Τσίπρας και Βαρουφάκης πόνταραν πολλά ενώ δεν έπρεπε.
Οι αρχικές καυχησιές τους ενόχλησαν πολύ τους Γερμανούς και αποξένωσαν τους άλλους παράγοντες που χρειαζόταν να πείσουν, όπως την ΕΚΤ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Δεδομένου ότι ο Βαρουφάκης είναι ακαδημαϊκός ειδήμων της θεωρίας παιγνίων, το ότι … έπαιξαν τόσο λάθος μοιάζει λίγο περίεργο, αλλά ίσως δεν είναι απολύτως έτσι. Έχοντας εκτοξευθεί στην εξουσία σχεδόν από το πουθενά, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν ευεξήγητα ζαλισμένη, και ευεξήγητα πρόθυμη να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του λαϊκού κινήματος διαμαρτυρίας που ήταν υπεύθυνο για την άνοδο της.
Οι Τσίπρας και Βαρουφάκης είχαν επίσης και την οικονομική λογική με το μέρος τους. Οι πολιτικές λιτότητας έχουν αποδειχθεί καταστροφικές για τη χώρα εν γένει. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν στην Ελλάδα έχει μειωθεί κατά περίπου το ένα τέταρτο από το 2009, και το ποσοστό ανεργίας ανέρχεται σε περίπου είκοσι πέντε τοις εκατό.
Η λιτότητα δεν έχει ακόμη πετύχει να μειώσει το βάρος του χρέους της χώρας. Επειδή το ΑΕΠ μειώνεται μέχρι στιγμής, η αναλογία χρέους προς ΑΕΠ συνέχισε να αυξάνεται, και τώρα ανέρχεται σε περίπου εκατόν εβδομήντα πέντε τοις εκατό. Σε κάποια άλλα μέρη της Ευρώπης, υπάρχει μεγάλη συμπάθεια για τα δεινά των Ελλήνων, καθώς και για το επιχείρημά τους ότι η λιτότητα έχει αποδειχθεί αντιπαραγωγική. Αλλά το γεγονός είναι ότι οι Τσίπρας και Βαρουφάκης δεν είχαν πολύ διαπραγματευτική ισχύ, και θα έπρεπε να το έχουν αναγνωρίσει αυτό νωρίτερα.
Από την αρχή, υπήρχε μόνο μια απειλή που θα μπορούσαν να έχουν κάνει και η οποία θα τρόμαζε τη Γερμανία και τις άλλες χώρες του πυρήνα (σ.σ. της Ευρωζώνης): ότι η Ελλάδα, αν δεν πάρει τη συμφωνία που ήθελε, θα χρεοκοπούσε, θα αποχωρούσε από τη ζώνη του ευρώ , και θα επέστρεφε στο να τυπώνει το δικό της νόμισμα.
Όμως, η πλειοψηφία του ελληνικού λαού, παρά τα όσα έχει περάσει, θέλουν να κρατήσουν το ευρώ, και, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο ΣΥΡΙΖΑ είπε ότι δεν είχε καμία πρόθεση να φύγει από το κοινό νόμισμα. Από οικονομική άποψη, αυτό ήταν αναμφισβήτητα μια αυτοκαταστροφική πολιτική: η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε τόσο κακή κατάσταση που θα ήταν ίσως καλύτερο να ακολουθήσει το παράδειγμα της Αργεντινής, η οποία, το 2002, αθέτησε τις υποχρεώσεις της σχετικά με τα χρέη της και είπε αντίο στο ΔΝΤ.
Το ότι υποσχέθηκε να κρατήσει το ευρώ ήταν ένα μέρος από το τίμημα που κατέβαλε ο ΣΥΡΙΖΑ για να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως πολιτική δύναμη. Μόλις ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο σκληρός Γερμανός υπουργός Οικονομικών, συνειδητοποίησε ότι ο Βαρουφάκης δεν θα μπορούσε να παίξει το χαρτί του Grexit, ήξερε ότι τον είχε εκεί όπου τον ήθελε.
Η γερμανική κυβέρνηση αρνήθηκε νέτα-σκέτα ακόμη και να εξετάσει ένα ελληνικό αίτημα για τον τερματισμό του προγράμματος διάσωσης και την έκδοση ενός νέου δανείου-γέφυρα και σιωπηρά ενθάρρυνε την ΕΚΤ να εκδώσει μια σειρά από προειδοποιήσεις για τους Έλληνες.
Και μετά, μια-δυο μέρες πριν, αφού ο Βαρουφάκης είχε αλλάξει πορεία και ζήτησε παράταση της τρέχουσας διάσωσης, ο Σόιμπλε απέρριψε και το αίτημα αυτό, αναγκάζοντας τους Έλληνες να κάνουν ακόμα περισσότερες παραχωρήσεις.
Ακόμα και μετά το κλείσιμο της συμφωνίας, ο Σόιμπλε φαινομενικά δεν μπορούσε να αντισταθεί στο να ρίξει μια μπηχτή στον Βαρουφάκη και τους συνεργάτες του. Σύμφωνα με το ανεκτίμητο live blog του Guardian, παρατήρησε: “Οι Έλληνες σίγουρα θα δυσκολευθούν να εξηγήσουν τη συμφωνία στους ψηφοφόρους τους”.
Ο Βαρουφάκης, στα σχόλιά του, ήταν πιο συγκρατημένος. “Τώρα δεν είναι η στιγμή για αγαλλίαση», είπε. «Αυτή η συμφωνία αποτελεί ένα μικρό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση”.
newyorker.com, huffingtonpost.gr