Η βία ανηλίκων έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί ένα περιθωριακό ή συγκυριακό φαινόμενο και εξελίσσεται σε έναν από τους πιο ανησυχητικούς κοινωνικούς δείκτες της εποχής. Άλλωστε τα στοιχεία της εικόνας αυτής τα τελευταία τρία χρόνια δεν αφήνει κανένα περιθώριο εφυσυχασμού.
Σύμφωνα με στοιχεία από την αστυνομία και φορέων η σύγκριση των περιόδων Ιανουαρίου–Σεπτεμβρίου των ετών 2023, 2024 και 2025 αποκαλύπτει μια σταθερά ανοδική και πλέον εκρηκτική πορεία, με περισσότερα περιστατικά, αυξημένη αγριότητα και εμπλοκή ολοένα μικρότερων ηλικιών.
Το 2023 αποτέλεσε το πρώτο ηχηρό καμπανάκι. Στους πρώτους εννέα μήνες του 2023 εκτιμάται ότι περίπου 7.300 έως 7.600 ανήλικοι απασχόλησαν τις Αρχές για περιστατικά βίας και παραβατικής συμπεριφοράς. Τα περισσότερα επεισόδια αφορούσαν ξυλοδαρμούς μεταξύ συνομηλίκων, σχολικό εκφοβισμό και μικροπαραβάσεις, κυρίως εντός σχολικών μονάδων. Παρά τη σοβαρότητά τους, η κυρίαρχη αίσθηση τότε ήταν ότι επρόκειτο για μεμονωμένες εξάρσεις, χωρίς σαφή εικόνα γενικευμένης κρίσης.
Η εικόνα αυτή άρχισε να αλλάζει αισθητά το 2024. Στην αντίστοιχη περίοδο Ιανουαρίου–Σεπτεμβρίου, ο αριθμός των ανηλίκων που βρέθηκαν στο μικροσκόπιο των Αρχών αυξήθηκε σε περίπου 8.400 έως 8.800 περιπτώσεις, καταγράφοντας άνοδο που άγγιξε το 15% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η βία άρχισε να αποκτά πιο σύνθετα χαρακτηριστικά, με περισσότερες ομαδικές συμπλοκές, μεταφορά των επεισοδίων εκτός σχολικών αυλών και τις πρώτες αναφορές για χρήση αιχμηρών αντικειμένων. Εκπαιδευτικοί και ειδικοί μιλούσαν ήδη για μια επικίνδυνη «κανονικοποίηση» της επιθετικής συμπεριφοράς, καθώς οι συγκρούσεις μεταφέρονταν σε πλατείες, δρόμους και σημεία συνάντησης ανηλίκων.
Το 2025, ωστόσο, σηματοδότησε την πιο ανησυχητική καμπή. Μέχρι και τον Σεπτέμβριο, περισσότερα από 9.000 παιδιά και έφηβοι είχαν απασχολήσει τις Αρχές για σοβαρά περιστατικά βίας και παραβατικότητας, αριθμός αυξημένος πάνω από 10% σε σχέση με το 2024 και πάνω από 20% σε σύγκριση με το 2023. Η ποιοτική διάσταση της βίας άλλαξε δραματικά: βαριές σωματικές βλάβες, αυξημένες νοσηλείες ανηλίκων, οργανωμένες συμπλοκές με προσυνεννοημένα «ραντεβού» και καταγγελίες για σχολικό εκφοβισμό που ξεπέρασαν τις 1.600 μέσα σε εννέα μήνες. Τελευταίο παράδειγμα το μαχαίρωμα 14χρονης από 16χρονη σε σχολείο στην Κυψέλη. Οι δύο ανήλικες είχαν λεκτική αντιπαράθεση μέσα στο σχολείο, η οποία εξελίχθηκε σε άγριο καβγά με την 16χρονη να τραβάει μαχαίρι τύπου «πεταλούδα» και να επιτίθεται στην 14χρονη τραυματίζοντάς την στα χέρια και στην κοιλιά.
Τα συνολικά στοιχεία που είχαν παρουσιαστεί τον Δεκέμβριο του 2024 επιβεβαιώνουν την ένταση του φαινομένου. Το 2024 καταγράφηκαν 10.968 παράνομες ενέργειες νεαρών έως 18 ετών, έναντι 7.789 το 2023, ενώ οι συλλήψεις ανηλίκων ανήλθαν σε 14.596 από 10.150 την προηγούμενη χρονιά. Ουσιαστικά, η εγκληματικότητα των ανηλίκων παρουσίασε αύξηση της τάξης του 41% σε όλη τη χώρα. Ενδεικτικό της αγριότητας είναι ότι το 2024 σημειώθηκαν 685 ενέργειες που αφορούσαν σωματικές βλάβες από νεαρούς, έναντι 462 το 2023.
Ο γεωγραφικός χάρτης της βίας αποτυπώνει εστίες που παραμένουν σταθερά «κόκκινες». Από την περιοχή της Ακρόπολης μέχρι τις γειτονιές της Κυψέλης, του Γαλατσίου του Αγίου Παντελεήμονα μέχρι και την Καλλιθέα. Στη Δυτική Αττική, τα σοβαρότερα προβλήματα εντοπίζονται στις Αχαρνές και στον Ασπρόπυργο, με το Αιγάλεω και την Ελευσίνα να ακολουθούν. Στη Βορειοανατολική Αττική, το Μαρούσι εξακολουθεί να καταγράφει υψηλή βιαιότητα ανηλίκων, ενώ μείωση παρουσιάζεται στην Κηφισιά. Στα νότια προάστια καταγράφονται βίαιες ενέργειες στη Γλυφάδα, ενώ στον Πειραιά το πρόβλημα εστιάζεται σε περιοχές όπως το Μοσχάτο, το Κερατσίνι και η Δραπετσώνα.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της ΠΟΕΔΗΝ, μόνο στα δύο παιδιατρικά νοσοκομεία της Αττικής, το «Αγία Σοφία» και το «Αγλαΐα Κυριακού», διακομίζονται κάθε χρόνο 800 έως 850 ανήλικοι τραυματισμένοι από συμπλοκές σε σχολεία, πλατείες και δρόμους, με περίπου 200 περιστατικά να προέρχονται από ενδοσχολικές συγκρούσεις. Σε πανελλαδικό επίπεδο, πάνω από 2.000 ανήλικοι προσέρχονται ετησίως στα νοσοκομεία μετά από περιστατικά ξυλοδαρμού, εκ των οποίων περίπου 400 σχετίζονται με βία εντός σχολείων. Ορισμένα παιδιά έχουν νοσηλευτεί σε ΜΕΘ, ενώ, σύμφωνα με την ΠΟΕΔΗΝ, έχουν καταγραφεί ακόμη και θάνατοι μετά από τέτοια περιστατικά.
Ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας, Μιχάλης Γιαννάκος, μιλά για «ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα που παίρνει διαστάσεις», σημειώνοντας ότι «τα στοιχεία που καταγράφουμε κάθε χρόνο σοκάρουν». Όπως τονίζει, η βία μεταξύ ανηλίκων αυξάνεται συνεχώς, χωρίς η Πολιτεία να λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης. Κάνει λόγο για ανάγκη καλύτερης φύλαξης των σχολείων και υπογραμμίζει ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο με πολυπαραγοντικά αίτια, όπου συνυπάρχουν ευθύνες οικογενειών, σχολείων και κράτους κοινωνικής προστασίας. Από την πλευρά του ο ψυχίατρος και πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας, Θάνος Ασκητής, περιγράφει μια πραγματικότητα που, όπως τονίζει, «δεν είναι καινούργια, αλλά σήμερα εμφανίζεται με μεγαλύτερη ένταση, συχνότητα και αγριότητα». Πρόκειται για περιστατικά όπου παιδιά και έφηβοι εμπλέκονται σε βίαιες πράξεις, συχνά μέσα στο σχολικό περιβάλλον αλλά και εκτός αυτού, σε χώρους όπου άλλοτε κυριαρχούσε η κοινωνική συναναστροφή και το παιχνίδι.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η επιθετικότητα των ανηλίκων δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τον τρόπο που μεγαλώνουν τα παιδιά τα τελευταία χρόνια. «Η πρώιμη και υπερβολική έκθεση στις οθόνες επηρεάζει άμεσα τον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο», επισημαίνει, εξηγώντας ότι πολλά παιδιά εμφανίζουν έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων, δυσκολία συγκέντρωσης και έντονη κοινωνική ανωριμότητα. Η τεχνολογία, ενώ προσφέρει πληθώρα ερεθισμάτων, συχνά υποκαθιστά τη βιωματική επικοινωνία, με αποτέλεσμα οι νέοι να δυσκολεύονται να διαχειριστούν συγκρούσεις, ματαιώσεις και συναισθήματα, ειδικά στη μετάβαση προς την ενήλικη ζωή.
Καθοριστικό ρόλο, σύμφωνα με τον Θάνο Ασκητή, παίζουν και οι οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες. Όπως αναφέρει, «η απουσία συναισθηματικής επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια και η έλλειψη ουσιαστικών δεσμών αποσταθεροποιούν το παιδί». Τα ψηφιακά μέσα, αντί να λειτουργούν συμπληρωματικά, συχνά εντείνουν την απομόνωση, ενώ τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς σταθερά όρια και χωρίς αίσθηση ασφάλειας τείνουν να μιμούνται βίαιες συμπεριφορές που βλέπουν είτε στο διαδίκτυο είτε στο άμεσο περιβάλλον τους. Τα ερευνητικά δεδομένα ενισχύουν αυτή την εικόνα. Όπως επισημαίνει ο κ. Ασκητής, οι έφηβοι που εμπλέκονται σε βίαιες πράξεις εμφανίζουν συχνά χαμηλή υποστήριξη από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, έχουν εμπειρίες ενδοοικογενειακής βίας και αντιμετωπίζουν παράλληλα προβλήματα όπως η χρήση ουσιών, η έλλειψη ύπνου και το έντονο άγχος. «Δεν μιλάμε για “κακά παιδιά”, αλλά για παιδιά που κουβαλούν φορτία τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει και στις νευρολογικές συνέπειες της έκθεσης στη βία κατά την παιδική ηλικία. Όπως εξηγεί, η παραμέληση και η κακοποίηση επηρεάζουν τον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, περιορίζοντας την κριτική σκέψη και τη συναισθηματική ρύθμιση, ενώ η υπερδραστηριότητα της αμυγδαλής οδηγεί σε παρορμητικές και συχνά ανεξέλεγκτες αντιδράσεις. «Το παιδί μαθαίνει να αντιδρά πριν σκεφτεί», τονίζει, περιγράφοντας έναν μηχανισμό που ευνοεί την έκρηξη βίας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Θάνος Ασκητής υπογραμμίζει ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου δεν μπορεί να είναι αποσπασματική. «Η πρόληψη της βίας απαιτεί στενή συνεργασία γονέων, σχολείου και νομικού συστήματος», αναφέρει, επισημαίνοντας την ανάγκη καλλιέργειας της ενσυναίσθησης, της ουσιαστικής συναισθηματικής επικοινωνίας και της σωστής διαχείρισης των ορίων. Όπως λέει, «τα παιδιά χρειάζονται κανόνες, αλλά και παρουσία, όχι απουσία με τιμωρητικό λόγο».
Καταλήγοντας, ο κ. Ασκητής συνδέει τη βία ανηλίκων με τη γενικότερη κοινωνική αβεβαιότητα της εποχής. «Η βία των παιδιών είναι καθρέφτης της κοινωνίας μας», τονίζει, επισημαίνοντας ότι η οικογένεια και το σχολείο οφείλουν να αποτελέσουν πυλώνες ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Παρά τη ζοφερή εικόνα, εκφράζει την πεποίθηση ότι μέσα από συλλογική προσπάθεια και έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να υπάρξει αλλαγή πορείας, με στόχο όχι απλώς τη μείωση των περιστατικών, αλλά τη διαμόρφωση μιας πιο υγιούς και ισορροπημένης νέας γενιάς.
Τον περασμένο Μάιο παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μαξίμου παρουσία του πρωθυπουργού η Εθνική Στρατηγική κατά της Βίας και Παραβατικότητας Ανηλίκων για την περίοδο 2025-2030, που εισήγαγε νέα μέτρα για την προστασία και υποστήριξη των παιδιών. Στόχος της είναι η πρόληψη και αντιμετώπιση των βασικών μορφών βίας – ενδοοικογενειακής, ενδοσχολικής, διαδικτυακής, εξτρεμιστικής, ρατσιστικής και οπαδικής – μέσα από μια ολοκληρωμένη, παιδοκεντρική προσέγγιση που συνδέει δέκα υπουργεία και πολλούς φορείς. Η στρατηγική περιλαμβάνει 29 πολιτικές και 69 δράσεις με 38 δείκτες παρακολούθησης. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, με καινοτομίες όπως η πιλοτική λειτουργία τεχνικών γυμνασίων στα πρότυπα των ΕΠΑΛ, η αποβολή εντός σχολείου με συμμετοχή του μαθητή σε πρόγραμμα κοινωνικής εργασίας και η ενίσχυση της διαμεσολάβησης μεταξύ μαθητών. Η στρατηγική επιδιώκει να διατηρήσει τα παιδιά ενταγμένα στη σχολική κοινότητα, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την εκπαίδευση, την υποστήριξη και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που διαχειρίζονται περιστατικά βίας. Η πρόληψη της διαδικτυακής βίας ενισχύεται μέσα από την εφαρμογή Kids Wallet, η οποία επιτρέπει στους γονείς να θέτουν όρια ή να μπλοκάρουν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, να δημιουργούν εξατομικευμένα προγράμματα και να πιστοποιούν την ηλικία των παιδιών τους. Η εφαρμογή συμβάλλει στην ασφαλή πλοήγηση των παιδιών στο διαδίκτυο και στον έλεγχο αγορών προϊόντων που απαγορεύονται για ανηλίκους, ενώ παρέχει αναλυτικά στατιστικά για τον χρόνο χρήσης κάθε μέσου.
Στο πλαίσιο της φιλικής προς τα παιδιά Δικαιοσύνης, προβλέπεται η ανασυγκρότηση και η γεωγραφική εξάπλωση των Σπιτιών του Παιδιού για την υποστήριξη θυμάτων, με στόχο την αποτροπή δευτερογενούς θυματοποίησης, ενώ για τους παραβάτες δημιουργείται διαλειτουργική μονάδα με πρωτόκολλα ενεργειών και εργαλεία αξιολόγησης παραγόντων κινδύνου. Παράλληλα, ενισχύεται η θετική γονεϊκότητα μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και συμβουλευτικής.
Η στρατηγική περιλαμβάνει ακόμη την αύξηση ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και συμβούλων εκπαίδευσης στα σχολεία, την παροχή αυξημένης νομικής προστασίας σε εκπαιδευτικούς που καταγγέλλουν περιστατικά βίας, και την καθιέρωση της 11ης Δεκεμβρίου ως ημέρας συνεκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για τον σχολικό εκφοβισμό, συνοδευόμενη από εκδηλώσεις στην έναρξη κάθε σχολικής χρονιάς. Στόχος είναι η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου που συνδυάζει πρόληψη, προστασία και εκπαίδευση, ενισχύοντας την ασφάλεια και την ευημερία των παιδιών σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς τους. Κι όμως παρά τα μέτρα της κυβέρνησης τα στοιχεία της βίας ανηλίκων είναι αμείλικτα όσον αφορά την αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια.
topontiki.gr
