Η μαρτυρία του δασκάλου και ακτιβιστή Κώστα Ντουντουλάκη για τη γέννηση μιας ιστορικής κοινωνικής πρωτοβουλίας, την αντιβασική κινητοποίηση της 23ης Ιουλίου 1990, την ιστορική σε μέγεθος διαδήλωση της επόμενης ημέρας και τη Δίκη των 28 .

Το καλοκαίρι του 1990, ενώ στην Ευρώπη οι ιδεολογίες κατέρρεαν μαζί με τα τείχη, στα μικρά Χανιά ένα μικρό, αποφασισμένο πλήθος ανθρώπων επέμενε να μιλά για ειρήνη, ανεξαρτησία και συλλογική αξιοπρέπεια. Σε μια εποχή που το τέλος της ιστορίας προαναγγελλόταν ως μονόδρομος, μια πρωτοβουλία πολιτών τόλμησε να αντισταθεί, δίνοντας πνοή σε ένα πρωτοπόρο κοινωνικό πείραμα: την ίδρυση της Επιτροπής Φορέων Κατά των Βάσεων και της Εξάρτησης.

Μέσα από τη μαρτυρία του δασκάλου, αθλητή και ακτιβιστή Κώστα Ντουντουλάκη, παρουσιάζεται μια ιστορία συλλογικής διεκδίκησης που σημάδεψε ανεξίτηλα την πολιτική και κοινωνική ιστορία των Χανίων – και όχι μόνο.

Το ιστορικό της ίδρυσης

Η Επιτροπή Φορέων Νομού Χανίων Κατά των Βάσεων και της Εξάρτησης ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Χανίων, σε μια προσπάθεια να αναδειχθούν οι συνέπειες της εξάρτησης από τις ξένες βάσεις αλλά και να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα λαϊκής επιμόρφωσης και αντίστασης.

Όπως σημειώνει ο κ. Ντουντουλάκης, η πρωτοβουλία αυτή στόχευε στη συνειδητοποίηση του κόσμου πως η διεκδίκηση των δικαίων του δεν είναι απλώς δικαίωμα, αλλά ευθύνη.

Η περικύκλωση της Νομαρχίας και η νέα Συμφωνία

Στις 23 Ιουλίου 1990, ο λαός των Χανίων περικύκλωσε τη Νομαρχία. Η αιτία: η ψήφιση νέας Συμφωνίας για τις βάσεις. Η προηγούμενη είχε υπογραφεί από το ΠΑΣΟΚ το 1985 με πενταετή διάρκεια και την υπόσχεση για οριστικό κλείσιμο. Όμως η κυβέρνηση άλλαξε και το 1990 η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ετοιμαζόταν να επεκτείνει τη Συμφωνία.

Η αντίδραση υπήρξε αυθόρμητη, δυναμική και μαζική. Όπως τονίζει ο Κ. Ντουντουλάκης, είχε ήδη προηγηθεί παγκρήτια κινητοποίηση αποκλεισμού της βάσης με συμμετοχή χιλιάδων πολιτών, που δημιούργησε κλίμα νίκης.

Οι πρωτεργάτες της Επιτροπής

Η δράση δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας κομματικής πρωτοβουλίας, αλλά καρπός συλλογικής απόφασης και κοινωνικής κινητοποίησης. Ανάμεσα στους πρωτεργάτες συγκαταλέγονταν προσωπικότητες με κύρος και ιστορική διαδρομή:

• Γιάννης Σταυρακάκης, από τα ενεργά μέλη του ΚΚΕ που συμμετείχε σταθερά.

• Βαγγέλης Χατζηαγγελής, ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς, με αντιστασιακή δράση ήδη από το 1935.

• Σπύρος Ανδρουλάκης, πρώην πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Χανίων, που επέδειξε αξιοσημείωτη στάση ακόμη και στα δικαστήρια.

• Κωστής Νικηφοράκης, άνθρωπος με ενωτικό λόγο και καθοριστικό ρόλο στις κρίσιμες στιγμές.

• Μανώλης Χαριτάκης, πρόεδρος τότε του Εργατικού Κέντρου, παρότι δεν διώχθηκε δικαστικά για λόγους προφανούς σκοπιμότητας.

Μαζί τους και πλήθος ανώνυμων αγωνιστών που κράτησαν θαρραλέα στάση απέναντι στις διώξεις.

Οι αποκαλύψεις που άναψαν τη σπίθα

Η αφορμή για την επανενεργοποίηση του αντιβασικού κινήματος δόθηκε από αποκαλύψεις της Greenpeace για ραδιενεργή μόλυνση σε νατοϊκές βάσεις της Σκωτίας, καθώς και επιστημονικά άρθρα από καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπως ο Γιάννης Φιλαλήθης, που κατέγραφαν σημαντική αύξηση καρκινοπαθειών και λευχαιμιών στα Χανιά και το Ρέθυμνο.

Οι πιέσεις που δέχθηκαν οι ερευνητές ήταν τέτοιες, που τελικά οδηγήθηκαν σε σιωπή. Όμως οι προειδοποιήσεις τους είχαν ήδη φτάσει στον Χανιώτικο λαό, αναδεικνύοντας την αναγκαιότητα μιας πλατιάς συσπείρωσης ενάντια στις βάσεις.

Η Επιτροπή συγκροτήθηκε με πρωτοποριακό τρόπο: δεν βασίστηκε σε κομματικές συμφωνίες, αλλά σε φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Ήταν ανοιχτή σε συνδικάτα, συλλόγους, επιστημονικούς και πολιτιστικούς φορείς, αλλά και σε ομάδες γειτονιάς ή ανεξάρτητους πολίτες.

«Ακόμα και σήμερα είναι σπάνιο αυτό το μοντέλο», τονίζει ο Ντουντουλάκης. «Ήταν ένα πραγματικό πείραμα συμμετοχής».

Όταν η αυτοοργάνωση συγκρούστηκε με τους κομματικούς μηχανισμούς

Η μορφή της Επιτροπής των Φορέων, μακριά από κομματικές χειραγωγήσεις, προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια στους παραδοσιακούς μηχανισμούς εξουσίας. Όπως τονίζει ο Κώστας Ντουντουλάκης, η συνύπαρξη εκπροσώπων από ένα τόσο ευρύ φάσμα – από δεξιούς πατριώτες έως αντεξουσιαστές – ήταν κάτι ριζοσπαστικά νέο για την εποχή:

«Βρήκαμε μια μορφή αυτοοργάνωσης που χωρούσε ο καθένας. Από συντηρητικούς έως αυτόνομους. Η Συντονιστική απαρτιζόταν από εκπροσώπους του Εργατικού Κέντρου, του Συλλόγου Δασκάλων, του Ιατρικού και του Δικηγορικού Συλλόγου, και της Επιτροπής Ειρήνης».

Τα κόμματα συμμετείχαν θεσμικά, όχι όμως ως ηγετικές δυνάμεις. Αυτό ακριβώς ενοχλούσε. Οι κομματικοί μηχανισμοί απέστρεψαν το βλέμμα τους, αγνοώντας ή περιθωριοποιώντας την Επιτροπή. Ωστόσο, πολλά τίμια στελέχη τους έσπασαν τη γραμμή και συμμετείχαν ως πολίτες.

Η Επιτροπή συγκροτήθηκε επίσημα τον Φεβρουάριο του 1990. Ήταν μια πράξη ενάντια στο πνεύμα της εποχής, αφού, όπως λέει χαρακτηριστικά ο Ντουντουλάκης, «τότε φαινόμασταν γραφικοί. Μας έλεγαν:

“…τελείωσαν οι αγώνες”».

Γιατί πέτυχε: μια σπίθα σε σκοτεινή εποχή

Παρά την παγκόσμια απογοήτευση που ακολούθησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, στα Χανιά γεννήθηκε κάτι πραγματικά καινούργιο. Η επιτυχία του εγχειρήματος, σύμφωνα με τον Ντουντουλάκη, οφείλεται στην πολυσυλλεκτικότητα της Επιτροπής:

«Ήταν η πρώτη φορά που έγινε κάτι τόσο μαζικό και σημαντικό στα Χανιά. Επειδή δεν ήταν κομματικό, επειδή μιλούσε σε όλους, επειδή άφηνε φωνή στον καθένα που ήθελε να είναι ενεργός πολίτης. Γι’ αυτό το λόγο φούντωσε: ήταν ελπίδα σε σκοτεινή εποχή».

Οι πορείες του Ιουλίου του 1990, όπως εκείνη της 17ης Ιουλίου με πάνω από 2.000 συμμετέχοντες και εκατοντάδες αυτοκίνητα με σημαίες και συνθήματα, αποτύπωναν έναν αληθινό λαϊκό παλμό. Όλα κορυφώθηκαν στις 23 Ιουλίου, ημέρα ψήφισης της νέας συμφωνίας για τις βάσεις, με τα «Γεγονότα της Νομαρχίας».

Το σχέδιο και οι προετοιμασίες

Η κινητοποίηση είχε σχεδιαστεί μεθοδικά. Ανακοινώσεις, αφίσες, επαφές με χωριά, περιοδείες και συγκεντρώσεις. Το μήνυμα ήταν σαφές: να μη νομιμοποιηθεί αδιαμαρτύρητα η νέα συμφωνία. Κεντρικός στόχος, η παράδοση ψηφίσματος στον Νομάρχη Χανίων, Νάτσικα, διορισμένο από τη Νέα Δημοκρατία.

Το πρωί της 23ης Ιουλίου ωστόσο, μόλις 300 πολίτες βρέθηκαν έξω από τη Νομαρχία. Μια απογοήτευση σκέπασε τους διοργανωτές. Όμως, η ιστορία είχε άλλα σχέδια.

Απόστρατοι αποκαλύπτουν: Η αλήθεια για τους πυραύλους Lance

Μια από τις πιο συγκλονιστικές πλευρές του κινήματος ήταν η συμμετοχή απόστρατων αξιωματικών που με προσωπικό κόστος αποκάλυπταν τις ραδιενεργές απειλές των πυραύλων Lance.

Ο τέως διοικητής της 115 Π.Μ., Κολώνης, παρουσίασε έγγραφο του ΝΑΤΟ που αποδείκνυε ότι οι πύραυλοι έφεραν υδροζίνη – ένα ιδιαίτερα τοξικό καύσιμο:

«Δέκα γραμμάρια υδροζίνης στο υδραγωγείο Χανίων αρκούσαν για να δηλητηριαστεί όλη η πόλη», προειδοποιούσε.

Οι αποκαλύψεις επιβεβαίωναν τα πορίσματα ερευνητών για αύξηση λευχαιμιών και καρκίνων. Στο πλευρό τους στάθηκαν και άλλοι αξιωματικοί, όπως ο Ναξάκης και ο Κριτσωτάκης, ενισχύοντας την αξιοπιστία του κινήματος και τη λαϊκή αποδοχή.

Το ξέσπασμα: ΜΑΤ εναντίον διαδηλωτών

Όταν το πλήθος ζητούσε ειρηνικά να παραδώσει ψήφισμα, οι πόρτες της Νομαρχίας παρέμεναν ερμητικά κλειστές. Ο νομάρχης αντί να ακολουθήσει την πρακτική του Ρεθύμνου – όπου διαδηλωτές έγιναν δεκτοί ειρηνικά – διέταξε επίθεση. Τα ΜΑΤ που βρίσκονταν κρυμμένα μέσα στο κτήριο εξήλθαν αιφνιδιαστικά και επιτέθηκαν με πρωτοφανή βιαιότητα.

Δακρυγόνα, ξυλοδαρμοί, τραυματισμοί. Η πρώην νομάρχης Αλέκα Μαρκογιαννάκη γλίτωσε από θαύμα όταν δακρυγόνο έσπασε το τζάμι του αυτοκινήτου της.

Η είδηση μεταδόθηκε από τον ΚΡΗΤΗ FM 1015, προκαλώντας ένα κύμα λαϊκής αγανάκτησης.

Χιλιάδες πολίτες ξεχύθηκαν στους δρόμους. Οι αρχές απάντησαν με αποστολή νέων διμοιριών ΜΑΤ από Αθήνα.

Η κατάσταση κλιμακώθηκε.

Στα πρόθυρα αιματοχυσίας – και πώς αποτράπηκε

Μαρτυρίες κάνουν λόγο για ενόπλους διαδηλωτές από χωριά. Ο Κ. Ντουντουλάκης, μαζί με στελέχη όπως οι Χαριτάκης, Ντερμανάκης, Σπυριδάκης και Ανδρουλάκης, έδωσαν υπεράνθρωπη μάχη για να αποτρέψουν ένοπλη σύγκρουση:

«Βρήκαμε άτομα με όπλα, ακόμη και με οπλοπολυβόλο. Τους σταματήσαμε. Φωνάζαμε: “Η απάντηση θα είναι μαζικές διαδηλώσεις, όχι αίμα στους δρόμους”».

Παρά τις εκκλήσεις, τα ΜΑΤ πυροβόλησαν με πραγματικά πυρά. Σε ένα από τα σπίτια, ένας διαδηλωτής τραυματίστηκε στο χέρι από σφαίρα.

Παρά τις καταγγελίες, τα στοιχεία εξαφανίστηκαν από τη δικογραφία.

«Μυρίζαμε δακρυγόνο – αλλά και νίκη»

Το απόγευμα και το βράδυ, η κατάσταση ήταν έκρυθμη. Χιλιάδες κόσμου στους δρόμους. Οι συγκρούσεις συνεχίζονταν. Ο καπνός από καμένα λάστιχα – μέσο για να περιοριστεί η δράση των δακρυγόνων – γέμιζε την πόλη.

«Δεκάδες άνθρωποι λιποθύμησαν. Υπήρχε φήμη για νεκρή γυναίκα. Ευτυχώς διαψεύστηκε».

Υπήρξαν και αστυνομικοί τραυματίες, πιθανόν από αεροβόλα ή κυνηγετικά. Οι τοπικοί αστυνομικοί δεν άγγιξαν διαδηλωτές, κάτι που ο Κ. Ντουντουλάκης τονίζει με σεβασμό.

Η πυρκαγιά στο Πρωτοδικείο και οι σκιές προβοκάτσιας

Στο αποκορύφωμα της έντασης, μία πυρκαγιά που ξέσπασε στο Πρωτοδικείο Χανίων προστέθηκε στη δραματική ατμόσφαιρα. Όπως υποστηρίζει ο Κώστας Ντουντουλάκης, οι ενδείξεις για σκόπιμη πρόκληση από τα ΜΑΤ ήταν αδιάσειστες:

«Ακόμη και αστυνομικοί από τα Χανιά, αλλά και απόστρατοι που ήταν αυτόπτες μάρτυρες, μας επιβεβαίωσαν πως η φωτιά ξεκίνησε από μέσα, από τα ΜΑΤ».

Παρά τα καμένα λάστιχα που είχαν πεταχτεί έξω από το κτήριο, τα παράθυρα ήταν φραγμένα και τα υλικά καύσης ακατάλληλα για τέτοια ανάφλεξη. Οι καπνοί και οι φλόγες ξεπήδησαν από μέσα, και η θέση της δεξαμενής πετρελαίου ενίσχυσε την υπόνοια για οργανωμένη προβοκάτσια. Στο δικαστήριο παρουσιάστηκαν στοιχεία που επιβεβαίωναν την εσωτερική προέλευση της πυρκαγιάς.

Ο Κ. Ντουντουλάκης μιλά για σκοπιμότητες συγκάλυψης, συνδέοντας το περιστατικό με υποθέσεις ναρκωτικών και φακέλους που υπήρχαν στο Πρωτοδικείο. Η φωτιά ενδεχομένως εξυπηρέτησε την εξαφάνιση ενοχλητικών στοιχείων.

Η νύχτα της λαϊκής κυριαρχίας

Τη νύχτα της 23ης Ιουλίου, η εικόνα στα Χανιά είχε αλλάξει. Τα ΜΑΤ ήταν αποκλεισμένα μέσα στη Νομαρχία, και οι χιλιάδες διαδηλωτές είχαν τον πλήρη έλεγχο της πόλης.

Το απόγευμα πραγματοποιήθηκε μια θυελλώδης, αλλά συγκλονιστική συνέλευση της Επιτροπής Φορέων, όπου τέθηκε το ερώτημα: θα γίνει διαδήλωση ή θα επικρατήσει η σύνεση λόγω του κινδύνου αιματοχυσίας;

Παρά τις εύλογες ανησυχίες, η απόφαση ελήφθη με συντριπτική πλειοψηφία και την επιμονή του κόσμου: η διαδήλωση θα γίνει.

Η πορεία που έγινε μυσταγωγία

Την επόμενη μέρα, στα Χανιά καταγράφηκε η μεγαλύτερη πολιτική συγκέντρωση στη σύγχρονη ιστορία της πόλης, μέχρι την πρόσφατη μεγαλειώδη συγκέντρωση για τα Τέμπη. Πάνω από 15.000 – ίσως και 20.000 πολίτες κατέβηκαν στο κέντρο, όχι επειδή τους το ζήτησε κάποιο κόμμα, αλλά γιατί κάτι βαθιά μέσα τους το απαιτούσε.

«Ήταν όλοι αποφασισμένοι. Υπήρχαν ακόμη και ένοπλοι με οπλοπολυβόλα. Αν υπήρχε καταστολή, θα ζούσαμε σφαγή και πολιτική οπισθοδρόμηση», δηλώνει ο Ντουντουλάκης.

Η πορεία ξεκίνησε από τη Νομαρχία, πέρασε από την Ηρώων Πολυτεχνείου, τη Βίλα Κούνδουρου και κατέληξε στην Πλατεία της Δημοτικής Αγοράς.

Μια λαοθάλασσα που δεν είχε αρχή και τέλος, ένα κύμα αγανάκτησης, αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης που σάρωσε κάθε έννοια φόβου.

«Χαλάλι ό,τι κι αν πέρασα, για εκείνη τη μέρα μόνο»

«Ήταν η μεγαλύτερη ικανοποίηση της ζωής μου. Για εκείνη τη μέρα και μόνο, χαλάλι όλα: οι συγκρούσεις, οι πικρίες, οι απογοητεύσεις. Ήταν σαν μυστήριο, σαν αρχαία τελετουργία. Ένα δέος».

Το γεγονός ότι όλα αυτά δεν οργανώθηκαν από κόμματα, αλλά από μία αμεσοδημοκρατική διαδικασία πολιτών και φορέων, προσέδωσε στην κινητοποίηση αυθεντικότητα και αντοχή. Όπως σημειώνει:

«Κανένα κόμμα δεν είχε ρόλο. Ο κόσμος δεν πειθάρχησε σε καμία κομματική γραμμή. Άκουσε τη φωνή της καρδιάς του».

Η στρατηγική προετοιμασία που ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά του λαού

Πίσω από την επιτυχία, υπήρχε μια συστηματική προετοιμασία. Επισκέψεις σε χωριά, ενημερωτικές ομιλίες, πρόσωπα κύρους, στρατηγοί και απόστρατοι στις περιοδείες. Ο κόσμος είχε πληροφορηθεί, ευαισθητοποιηθεί, πειστεί.

«Ο σπόρος που είχαμε σπείρει δεν καρποφόρησε αμέσως, αλλά όταν ήρθαν οι συνθήκες. Αυτό είναι το αισιόδοξο μήνυμα».

Από την εξέγερση στο ανεκπλήρωτο πολιτικό όραμα

Το κίνημα εκείνο, σύμφωνα με τον Κ. Ντουντουλάκη, θα μπορούσε να αποτελέσει πρόπλασμα για μία νέα πολιτική παρέμβαση σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Μιας διαπαραταξιακής κίνησης που θα εξέφραζε ενεργούς πολίτες πέρα από κόμματα και μηχανισμούς.

«Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα πανελλαδικό κίνημα χωρίς στόχο τις εκλογές, αλλά τη συνένωση πολιτών σε κοινούς στόχους. Αποδείχτηκε όμως ότι ήμασταν ανώριμοι».

Η εμπειρία του 1990, ωστόσο, δεν χάνεται. Αντίθετα, διατηρεί την αξία της ως ιστορική παρακαταθήκη και, όπως επισημαίνει, δείχνει ότι:

«Μπορούμε να πετύχουμε πλατιά ενότητα με κοινά αιτήματα, αρκεί να υπάρχει βούληση, σεβασμός και συνειδητότητα».

Το μήνυμα της 23ης Ιουλίου 1990: Να μην εκφυλιστεί η εξέγερση

Ο επίλογος της μαρτυρίας του Ντουντουλάκη είναι μια προτροπή:

«Το σύστημα γνωρίζει να εκφυλίζει τις εξεγέρσεις. Δεν φοβάται την αυθόρμητη διαμαρτυρία. Φοβάται τη συνειδητοποιημένη και οργανωμένη αντίσταση. Εμείς, λοιπόν, έχουμε καθήκον να την εμπλουτίσουμε με βάθος, να την κρατήσουμε καθαρή από εκφυλισμό και αφομοίωση».

Η Δίκη των 28

Η μαζική κινητοποίηση του Ιουλίου 1990 έφερε σοβαρό πολιτικό κόστος στην τότε κυβέρνηση Μητσοτάκη. Δεν ήταν απλώς μια διαμαρτυρία, ήταν η έκφραση ενός συλλογικού λαϊκού αιτήματος που συγκρούστηκε μετωπικά με το καθεστώς των βάσεων και της εξάρτησης. Η απάντηση της εξουσίας ήταν σκληρή και παραδειγματική: διώξεις εναντίον 40 πολιτών, που τελικά κατέληξαν σε 28 κατηγορούμενους.

«Η δίκη των 28», τονίζει ο Κώστας Ντουντουλάκης, «ήταν η οργανωμένη εκδίκηση του κράτους για το πολιτικό ράπισμα που υπέστη στις 23 Ιουλίου».

Ο ίδιος βρέθηκε στο εδώλιο με πολλαπλές κατηγορίες, χωρίς κανένα απτό στοιχείο. Η κύρια «ενοχή» του; Το ότι φώναξε σε διαδηλωτές σε καφετέρια να συμμετάσχουν. Μια κίνηση που αξιοποιήθηκε για να του προσάψουν βαριές κατηγορίες, μεταξύ άλλων «υποκίνηση σε στάση» και «συμμετοχή σε ένοπλη αντιπαράθεση».

Δικαιοσύνη με Νόμο του Μεταξά

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατούσε είναι πως ο Ντουντουλάκης είχε ήδη καταδικαστεί πρωτοδίκως σε ένα έτος φυλάκιση με αναστολή, για περιύβριση της δικαιοσύνης – με βάση νόμο του 1938, επί Μεταξά. Το «έγκλημά» του; Ένα άρθρο στον Αγώνα της Κρήτης, στο οποίο εξέφραζε την αγανάκτησή του για τις διακρίσεις της Δικαιοσύνης, συγκρίνοντας την προφυλάκιση αγωνιστών με την αποφυλάκιση εμπόρων ναρκωτικών.

«Αν κάποιος πρέπει να είναι σωματέμπορος για να έχει ευνοϊκή μεταχείριση, τότε κάτι δεν πάει καλά», έγραφε. Αυτά τα λόγια τον οδήγησαν κατηγορούμενο.

Προφυλακίσεις και επιλεκτική καταστολή

Οι αρχές στόχευσαν στους πιο ευάλωτους. Ο οικοδόμος Τζιμαράκης και ο αναρχικός Βαρδής Τσουρής ήταν οι πρώτοι που προφυλακίστηκαν. Άνθρωποι χωρίς κομματική κάλυψη, που θεωρήθηκαν «εύκολα θύματα».

Οι πράξεις αυτές αποκάλυψαν την τακτική ποινικοποίησης της αντίστασης και προκάλεσαν νέο κύμα λαϊκής οργής.

Η δίκη, που ξεκίνησε το 1993 στο Ρέθυμνο, ήταν ένα πολιτικό γεγονός από μόνη της. Η μεταφορά της εκτός Χανίων είχε ως στόχο την αποτροπή νέων κινητοποιήσεων. Δεν τα κατάφεραν.

«Τρεισήμισι μήνες, κάθε μέρα, λεωφορεία και αυτοκίνητα από τα Χανιά κατέφθαναν στο Ρέθυμνο για να στηρίξουν τους 28. Η κάθε μέρα της δίκης ήταν και μία διαδήλωση», περιγράφει ο Ντουντουλάκης.

Παρά τις πιέσεις, το πολιτικό κλίμα είχε αλλάξει. Κυβέρνηση ήταν πλέον το ΠΑΣΟΚ, και, παρότι «μεταλλαγμένο», δεν μπορούσε να επιβάλει καταδίκες με την ίδια αυταρχικότητα. Ο εισαγγελέας, επιδεικνύοντας φανατισμό, ζήτησε την ενοχή όλων. Όμως, το Δικαστήριο διέγνωσε την πολιτική σκοπιμότητα και αθώωσε σχεδόν όλους τους κατηγορούμενους.

Η υπόθεση εξελίχθηκε σε ένα ορόσημο αλληλεγγύης. Βουλευτές, εκπρόσωποι φορέων, απλοί πολίτες συνέδραμαν στη στήριξη των κατηγορουμένων. Και αυτό ξαναφούντωσε το αντιβασικό κίνημα, που συνέχισε τη δράση του στους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας, στον πόλεμο στο Ιράκ και στη Λιβύη.

Από το αποκορύφωμα στη φθορά: Το τέλος μιας εποχής;

Η δίκη τροφοδότησε για λίγο ακόμη το κίνημα. Όμως, όπως παραδέχεται και ο Ντουντουλάκης, η δυναμική δεν μετουσιώθηκε σε κάτι πλατύτερο. Το κίνημα βρέθηκε σε σημείο καμπής:

«Ούτε μπροστά μπορούσε να προχωρήσει, ούτε πίσω να επιστρέψει. Έμεινε μετέωρο».

Το πρόβλημα δεν ήταν η έλλειψη υποστήριξης. Ήταν, κατά τον ίδιο, η αδυναμία υπέρβασης του ιδεολογικού σωβινισμού.

Οι παθογένειες της Αριστεράς: Όλοι “αλάθητοι”

Το μεγάλο πρόβλημα, σημειώνει με οξύτητα ο Ντουντουλάκης, ήταν ότι κάθε ιδεολογικός χώρος θεωρούσε εαυτόν μοναδικό φορέα της αλήθειας. Έλειψε η ενότητα, η ανεκτικότητα και η συνεννόηση:

«Όλοι λέγανε ‘εγώ είμαι ο αλάθητος’. Και ο άλλος έπρεπε ή να πειστεί ή να φύγει. Δε μπορούμε να συνεργαστούμε έτσι».

Η πολυδιάσπαση και η ιδεολογική αυθεντία οδήγησαν σε στασιμότητα. Το πολιτικό δυναμικό της περιόδου χάθηκε μέσα σε εσωτερικές διαμάχες και προσωπικές στρατηγικές.

Το αναγκαίο αίτημα της ενότητας

Ο Ντουντουλάκης απευθύνει μια συγκινητική έκκληση:

«Ο κόσμος δε θα έρθει αν δε δει ότι πραγματικά ανθίζουν όλα τα λουλούδια. Πρέπει να υπάρχουν όλες οι απόψεις – εκτός μισαλλόδοξων – για να στεριώσει ένα πραγματικό κίνημα».

Η ενότητα δεν προκύπτει από επιβολή, αλλά από σεβασμό. Από τη συνείδηση ότι η αλλαγή είναι συλλογική υπόθεση, όχι κτήμα “φωτισμένων καθοδηγητών”.

«Δεν μπορούμε να λέμε πως θέλουμε μια κοινωνία αδερφοσύνης και μετά να διώχνουμε όποιον διαφωνεί μαζί μας. Για να χτιστεί η στρατιά της κοινωνικής αλλαγής, πρέπει να υπάρχει αγκαλιά, όχι καχυποψία».

Το κίνημα κατά των βάσεων στα Χανιά δεν πέτυχε το τελικό του αίτημα – την απομάκρυνση των βάσεων. Όμως πέτυχε κάτι βαθύτερο: έδειξε πως μπορεί να υπάρξει παλλαϊκή ενότητα, ότι η κοινωνία μπορεί να σταθεί απέναντι στην εξουσία.

Ο σπόρος καρπίζει σε απρόβλεπτες στιγμές

«Ο σπόρος που έχει σπαρεί, δεν καρπίζει όποτε το θέλουμε. Καρπίζει όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες. Και τότε, πρέπει να υπάρχουν συλλογικότητες και συνειδητότητες που θα τον φροντίσουν».

Το μήνυμα της εξέγερσης του 1990 και της δίκης των 28 παραμένει ζωντανό. Όχι ως νοσταλγία, αλλά ως υπενθύμιση ότι η ιστορία κινείται όταν η κοινωνία ενώνεται. Όταν η δράση υπερβαίνει κόμματα, προσωπικές φιλοδοξίες και μικροεγωισμούς.

«Αν δεν ενωθούμε πάνω σε συγκεκριμένα αιτήματα, διατηρώντας τις διαφορές μας, θα είμαστε ανάξιοι των καιρών», λέει ο Ντουντουλάκης.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Κ. Ντουντουλάκη στον Γιάννη Αγγελάκη πλαισιωμένη με σπάνια ιστορικά ντοκουμέντα ΕΔΩ.