Με τον συριακό στρατό του Χαφέz Αλ Άσαντ και τους Κούρδους Πεσμεργκά να πολεμούν πλέον κατά των ανταρτών που στηρίζει η Τουρκία -ως εμπροσθοφυλακή του στρατού της- να συνεχίζονται, το Politico επιχειρεί να εξηγήσει συνοπτικά την κατάσταση που επικρατεί στη Συρία, απαντώντας σε οκτώ κρίσιμα ερωτήματα.
Από το γιατί υπάρχει η εχθρότητα μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων, μέχρι το ποιος θα είναι ο αντίκτυπος από το εμπάργκο όπλων των ευρωπαίων στη Συρία και αν εξαιτίας των στρατιωτικών επιχειρήσεων υπάρχει ο κίνδυνος μιας νέας προσφυγικής κρίσης για την Ευρώπη.
Διαβάστε τα οκτώ ερωτήματα με τις απαντήσεις που ακολουθούν για την στρατιωτική επιχείρηση της Τουρκίας και τις συνέπειές της:
Γιατί υπάρχει εχθρότητα μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων;
Επειτα από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Κούρδοι έμειναν χωρίς πατρίδα και κατέληξαν να διασκορπιστούν στην Τουρκία, τη Συρία, το Ιράκ και το Ιράν. Ως εθνικές μειονότητες σε αυτές τις χώρες, συχνά υπέστησαν καταπίεση. Σε αυτό το υπόβαθρο, μια ένοπλη ομάδα, το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) αναδύθηκε, αναζητώντας ένα κουρδικό κράτος, εντός της Τουρκίας. Τώρα ζητά μεγαλύτερη αυτονομία στη χώρα. Τη δεκαετία του ‘80, υπήρξαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ του τουρκικού κράτους και του PKK, με χιλιάδες νεκρούς. Ακόμη το PKK τακτικά επιτίθεται στις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας. Η Αγκυρα, όπως η ΕΕ και οι ΗΠΑ θεωρούν το PKK τρομοκρατική οργάνωση.
Μετά το ξέσπασμα του εμφυλίου στη Συρία, ένα συριακό παρακλάδι του PKK, οι Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG) πήγαν τον έλεγχο περιοχής στη βορειοανατολική Συρία, δημιουργώντας ένα ημιαυτόνομο κρατίδιο που συνοδεύει με την Τουρκία. Το YPG πήρε στη συνέχεια την ηγεσία των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF), μιας στρατιωτικής συμμαχίας που υποστηρίζει ο υπό τις ΗΠΑ συνασπισμός ενάντια στο ISIS. Το SDF έχασε περίπου 11.000 μαχητές στη μάχη με το Ισλαμικό Κράτος.
Το YPG ισχυρίζεται ότι δεν συνδέεται απευθείας με το PKK, αλλά η Τουρκία- όπως και οι περισσότεροι ειδικοί για την περιοχή- λένε ότι έχουν στενούς δεσμούς. Για αυτό η Αγκυρα είδε μια απειλή στην ασφάλειά της, στη δημιουργία ενός ημιαυτόνομου κουρδικού κράτους στην πόρτα της, χαρακτηρίζοντάς το «τρομοκρατικό διάδρομο», όπου το PKK θα μπορούσε εύκολα να κρυφτεί ή να εξαπολύσει επίθεση από εκεί.
Τι προκάλεσε την εισβολή της Τουρκίας και τι θέλει να πετύχει ο Ερντογάν;
Ο στόχος της Τουρκίας είναι διπλός: να απωθήσει τουλάχιστον 30 χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορά της τους μαχητές του YPG και να δημιουργήσει μια λεγόμενη ζώνη ασφαλείας σε τμήμα της Συρίας που θα καταλάβει, όπου σχεδιάζει να επανεγκαταστήσει πρόσφυγες. Η Τουρκία αυτή τη στιγμή φιλοξενεί περίπου 3,5 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες, περισσότερους από κάθε άλλη χώρα και είναι σε άνοδο το εχθρικό αίσθημα απέναντί τους, μεταξύ του τουρκικού λαού. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιοι από την αντιπολίτευση αλλά και πολλοί Τούρκοι, όχι μόνο υποστηρικτές του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, υποστηρίζουν τη στρατιωτική επιχείρηση.
Η εισβολή, που τροφοδοτήθηκε από τους φόβους για την ασφάλεια αλλά και το εθνικιστικό αίσθημα, είναι η τρίτη επιχείρηση της Τουρκίας στη Συρία. Ο Ερντογάν εδώ και καιρό μιλούσε για τα σχέδιά του για τη ζώνη ασφαλείας και την απώθηση του YPG. Ομως, ήταν οι ΗΠΑ που πυροδότησαν αυτή την επίθεση, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε ότι τα αμερικανικά στρατεύματα αποσύρονται από τη βορειοανατολική Συρία, ανάβοντας ουσιαστικά το πράσινο φως για τη σχεδιαζόμενη εισβολή της Τουρκίας. Η Αγκυρα ξεκίνησε την επιχείρηση στις 9 Οκτωβρίου, όταν στρατεύματά της μπήκαν σε περιοχές που ήταν υπό τον έλεγχο Κούρδων, μαζί με τους Σύρους αντάρτες που στηρίζει η Τουρκία.
Η ΕΕ καταδίκασε την εισβολή. Σε μια κοινή δήλωση τη Δευτέρα, η Ενωση κάλεσε τις χώρες- μέλη να σταματήσουν τις εξαγωγές όπλων προς την Τουρκία.
Τι έχει συμβεί στη Συρία;
Η βορειοανατολική Συρία, που ως τώρα ήταν μια από τις πιο σταθερές περιοχές στη διαλυμένη από τον πόλεμο χώρα, μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Καθώς η Τουρκία ξεκίνησε να καταλαμβάνει την περιοχή, οι Κούρδοι της Συρίας δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να κάνουν συμφωνία με το καθεστώς του Μπασάρ αλ Ασαντ- το οποίο στηρίζει η Μόσχα- για να σταματήσουν την τουρκική προέλαση, πιθανότατα βάζοντας τέλος στην πολύτιμη ημιαυτονομία τους
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περισσότεροι από 130.000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από την έναρξη της επιχείρησης. Η Τουρκία λέει ότι έχει σκοτώσει σχεδόν 600 τρομοκράτες, μέχρι την Τρίτη. Το Συριακό Παρατηρητήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αναφέρει ότι δεκάδες πολίτες έχουν σκοτωθεί. Την ίδια ώρα, εκατοντάδες υποστηρικτές του Ισλαμικού Κράτους έχουν αποδράσει από τους χώρους που τους κρατούσαν οι Κούρδοι, εν μέσω της προέλασης της Τουρκίας.
Ερχεται νέο κύμα προσφύγων στην Ευρώπη;
Πιθανότατα όχι. Δεκάδες χιλιάδες προσπαθούν να ξεφύγουν από τις μάχες, αλλά δύο παράγοντες καθιστούν απίθανο να καταλήξει ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων στην Ευρώπη, αντί να εκτοπιστεί εντός της χώρας. Ο πρώτος λόγος είναι γεωγραφικός. Η Τουρκία προελαύνει στη Συρία από τον βορρά, κάτι που σημαίνει ότι οι περισσότεροι θα διαφύγουν στα νότια, αντί για τα βόρεια για να περάσουν στην Τουρκία και από εκεί στην Ελλάδα.
Δεύτερον, έχει γίνει πιο δύσκολο να περάσουν οι πρόσφυγες τα σύνορα Τουρκίας- Συρίας, ακόμη και με τη βοήθεια λαθροδιακινητών, καθώς η Τουρκία έχει αυξήσει την ασφάλεια. Προηγούμενα κύματα εκτοπισμένων- την άνοιξη όταν εξαιτίας μαχών στη βορειοανατολική Συρία έφυγαν από εκεί 400.000 άνθρωποι- δεν προκάλεσαν προσφυγική κρίση σαν εκείνη του 2015.
Η Ευρώπη βασίζεται στη συνεργασία της Τουρκίας για τη διαχείριση του μεταναστευτικού, μεταξύ άλλων με περιπολίες στο Αιγαίο, οπότε η απειλή του Ερντογάν να στείλει στην Ευρώπη όλους τους πρόσφυγες που φιλοξενούνται στη χώρα του, αν συνεχιστούν οι ευρωπαϊκές επικρίσεις για την επιχείρηση, έχουν προκαλέσει κάποιες ανησυχίες. Είναι αμφίβολο όμως το αν ο Ερντογάν θα το κάνει αυτό. Εχει διατυπώσει αυτή την απειλή πολλές φορές στο παρελθόν.
Πώς απάντησε η ΕΕ στην εισβολή της Τουρκίας;
Η ΕΕ έχει καταδικάσει την εισβολή. Στην κοινή δήλωση της Δευτέρας, η ΕΕ κάλεσε όλα τα μέλη της να σταματήσουν τις εξαγωγές όπλων στην Τουρκία. Μέχρι την Τρίτη, οι χώρες που είχαν ανακοινώσει το εμπάργκο ήταν μεταξύ άλλων οι Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Βρετανία, Ολλανδία, Φινλανδία και Σουηδία. Την ίδια ημέρα συμφωνήθηκε να προετοιμαστεί λίστα πιθανών κυρώσεων- που θα επιβληθούν όταν και αν το αποφασίσει η ΕΕ- σε βάρος ατόμων και εταιρειών για τις γεωτρήσεις της Τουρκίας στην Κύπρο.
Η Τουρκία δεν πήρε καλά την ανακοίνωση και κατηγόρησε την ΕΕ ότι υιοθετεί μια προστατευτική προσέγγιση απέναντι σε τρομοκρατικά στοιχεία στη Συρία, ενώ ανέφερε ότι «θα εξετάσουμε σοβαρά τη συνεργασία μας με την ΕΕ σε συγκεκριμένους τομείς εξαιτίας της παράνομης και μεροληπτικής στάσης της».
Στο μεταξύ, η Ουγγαγία φάνηκε να υποστηρίζει την εισβολή της Τουρκίας στη Συρία, σε αντίθεση με την ομόφωνη απόφαση των χωρών- μελών της ΕΕ, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το σχέδιο για τη μετεγκατάσταση προσφύγων. Ανθρωπιστικοί οργανισμοί έχουν προειδοποιήσει ενάντια στη λεγόμενη ζώνη ασφαλείας, ενώ ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ έχει ήδη πει στην Τουρκία να μην περιμένει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για αυτό το σχέδιο.
Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος από το εμπάργκο όπλων;
Πιθανότατα θα είναι πολύ περιορισμένος. Η Τουρκία, που έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο ΝΑΤΟ σε όρους προσωπικού, αύξηση τις αμυντικές δαπάνες της κατά 65% την τελευταία δεκαετία. Η Αγκυρα καλύπτει αυτή τη στιγμή το 70% των αμυντικών αναγκών της με εγχώρια παραγωγή, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, που συμπλήρωσε: «Ακόμη κι αν επιβληθεί ένα εμπάργκο, η μάχη μας είναι ενάντια σε μια τρομοκρατική οργάνωση και δεν θα κάνουμε πίσω σε αυτή τη μάχη για κανέναν λόγο».
Σύμφωνα με την Κομισιόν, η αξία των εξαγωγών όπλων και πυρομαχικών στην Τουρκία ήταν 45 εκατ. ευρώ το 2018, αν και αυτός ο αριθμός φαίνεται πολύ χαμηλός τώρα. Η Γερμανία μόνο εξήγαγε όπλα αξίας 243 εκατ. ευρώ στην Τουρκία πέρυσι, σύμφωνα με τα γερμανικά ΜΜΕ. Σύμφωνα με το SIPRI, το 60% των εισαγωγών όπλων της Τουρκίας το διάστημα 2014-2018 ήταν από τις ΗΠΑ, ενώ η Ισπανία και η Ιταλία ακολουθούν με 17% και 15% αντίστοιχα.
Ποια ήταν η απάντηση των ΗΠΑ στην εισβολή της Τουρκίας;
Αντιφατική. Ο Ντόναλντ Τραμπ αρχικά φάνηκε να ανάβει το πράσινο φως για τις ενέργειες της Τουρκίας και μετά απείλησε να καταστρέψει την οικονομία της χώρας αν δεν έδειχνε αυτοσυγκράτηση. Μετά είπε «αφήστε τους» να πολεμήσουν στη βορειοανατολική Συρία, προτού τελικά δώσει εντολή για κυρώσεις σε βάρος της Αγκυρας. Τα μέτρα που ανακοίνωσε περιλαμβάνουν διπλασιασμό των δασμών του χάλυβα και πάγωμα των διαπραγματεύσεων για μια εμπορική συμφωνία με την Τουρκία, όπως και κυρώσεις στους υπουργούς Αμυνας και Ενέργειες και τα υπουργεία Αμυνας, Ενέργειας και Εσωτερικών, ενώ δεν είναι ξεκάθαρο αν η προγραμματισμένη για τον Νοέμβριο επίσκεψη του Ερντογάν στον Λευκό Οίκο θα γίνει κανονικά.
Μπορεί να συρθεί το ΝΑΤΟ σε όλο αυτό;
Εν συντομία: Είναι εξαιρετικά απίθανο. Αλλά αυτό δεν έχει εμποδίσει κάποιους να υποθέτουν ότι η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, μπορεί να εμπλέξει τη Συμμαχία και να επικαλεστεί το Αρθρο 5-για συλλογική άμυνα- αν δεχθεί επίθεση εξαιτίας της εισβολής της στη Συρία. Για παράδειγμα, ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου, Ζαν Ασελμπορν, είπε: «Φανταστείτε αν η Συρία ή οι σύμμαχοι της Συρίας ανταποδώσουν και επιτεθούν στην Τουρκία. Εξαιτίας του άρθρου 5, αν η Τουρκία δεχθεί η επίθεση, όλες οι χώρες του ΝΑΤΟ θα πρέπει να τη βοηθήσουν».
Ειδικοί επί των αμυντικών ζητημάτων διαφωνούν. Ο Ούρλικε Φράνκε, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, δήλωσε ότι είναι εξαιρετικά απίθανο να επικαλεστεί η Τουρκία το άρθρο 5 σε αυτή την κατάσταση. Το να ζητήσει βοήθεια θα ήταν μια ντροπιαστική παραδοχή αποτυχίας από πλευράς της Αγκυρας. Και ακόμη κι αν το έκανε η Τουρκία, το άρθρο 5 δεν εξουσιοδοτεί τα μέλη του ΝΑΤΟ να μπουν στον πόλεμο στη Συρία, στο πλευρό της Τουρκίας. «Απλά απαιτεί από όλους τους συμμάχους να βοηθήσουν με τις ενέργειες που κρίνονται απαραίτητες». «Είναι μια θεμελιώδης παρανόηση ότι αν ένα μέλος του ΝΑΤΟ κηρύξει ότι είναι υπό επίθεση, τότε όλα τα μέλη πρέπει να βοηθήσουν με τανκς και τάγματα. Είναι ακατανόητος αυτός ο φόβος που υποδαυλίζεται, ιδιαίτερα στη Γερμανία, ότι θα συρθεί στον πόλεμο της Συρίας αν η Τουρκία επικαλεστεί το άρθρο 5», τόνισε ο Φράνκε.
Αυτό δεν σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ δεν παρακολουθεί με ανησυχία την εισβολή της Τουρκίας στη Συρία. Ο γ.γ. της Συμμαχίας, Γενς Στόλτενμπεργκ έχει καλέσει την Αγκυρα να ενεργήσει με αυτοσυγκράτηση.