Οι ημέρες του παγκόσμιου διαδικτύου όπως το ξέρουμε φαίνεται να τελειώνουν. Η ανοιχτότητα και η διαύγεια του ίντερνετ σύντομα θα είναι παρελθόν. Ο εθνικισμός και οι ανησυχίες για τον ψηφιακό αποικισμό και την ιδιωτικότητα σηκώνουν ολοένα και περισσότερα ψηφιακά σύνορα κι οδηγούν προς ολοταχώς στο splinternet. Κι αυτό το ποτάμι όχι μόνο δεν γυρίζει πίσω, αλλά ρέει με ορμή μπροστά…
Το 2001, ο ιδρυτής της Amazon Jeff Bezos, είχε δηλώσει σε μία συνέντευξη ότι το διαδίκτυο επρόκειτο να ραγίσει. Σήμερα, 18 χρόνια αργότερα, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στο πόσο κατακερματισμένο μπορεί να γίνει το ίντερνετ. Η έννοια του splinternet ή της «βαλκανιοποίησης του διαδικτύου» ή του κατακερματισμού του, αφορά στην κατάτμηση του παγκόσμιου ιστού σε μικρότερους διαδικτυακούς κόσμους, που θα ορίζονται από μία σειρά κανόνων και κανονισμών. Και από θεωρητική συζήτηση μια μελλοντικής δυστοπίας, το splinternet έχει γίνει ήδη πραγματικότητα.
R.I.P. ανοιχτό διαδίκτυο
Το διαδίκτυο αναπτύχθηκε σε συνδυασμό με την άνοδο των Ηνωμένων Πολιτειών ως υπερδύναμης. Όπως σημειώνει το Stratfor, με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, το ίντερνετ έγινε ένας από τους βασικούς μοχλούς της αμερικάνικης κυριαρχίας. Αν και ξεκίνησε να αναπτύσσεται στις στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ, δόθηκε τη δεκαετία του ’90 σε όλο τον κόσμο για να φτάσουμε να μπορούμε σήμερα να «ταξιδεύουμε» στον θαυμαστό κόσμο του παγκόσμιου ιστού. Παρόλο που το ίντερνετ έγινε παγκόσμιο όμως, οι ΗΠΑ κράτησαν τον κυρίαρχο λόγο τους σε αυτό, καθώς διατήρησαν τη σύμβαση με τον ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) , τον παγκόσμιο μη κερδοσκοπικό οργανισμό ο οποίος είναι υπεύθυνος για τον διαμοιρασμό των διευθύνσεων IP σε παρόχους πρόσβασης, την διαχείριση των διακομιστών DNS και την δημιουργία Top Level Domain για χρήση σε ονόματα χώρου. Τον οργανισμό δηλαδή που είναι υπεύθυνος για την ορθή λειτουργία του διαδικτύου.
Η αμερικανική πολιτική ότι η πληροφορία και τα δεδομένα είναι ανθρώπινα δικαιώματα που θα πρέπει να ρέουν ελεύθερα ανάμεσα στις χώρες, τις εταιρείες και τα πρόσωπα, σε συνδυασμό με τον διαχειριστικό ρόλο της χώρας στο διαδίκτυο, ενίσχυσαν τη δεσπόζουσα θέση των ΗΠΑ στον τομέα. Οι μεγαλύτερες αμερικανικές διαδικτυακές επιχειρήσεις – η Amazon, η Google, το Facebook και το Netflix – κατάφεραν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στις περισσότερες από τις χώρες όπου δεν ισχύουν δραστικά διαφορετικοί κανονισμοί ή δεν δραστηριοποιούνται σε αυτές βιώσιμοι τοπικοί ανταγωνιστές. Αυτό σημαίνει ότι αυτές οι εταιρείες και κατά συνέπεια οι ΗΠΑ βρέθηκαν να ελέγχουν αυτό που καλείται το ισοδύναμο του πετρελαίου του 21ου αιώνα: τα δεδομένα.
Και αυτό μπορεί να είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Και μπορούν να το γυρίσουν προς όφελός τους. Η πανταχού παρουσία των ΗΠΑ μέσω των ιντερνετικών εταιριών τους σε ορισμένες χώρες, μοιάζει με ψηφιακή αποικιοκρατία. Επιπλέον, όπως έδειξαν οι αποκαλύψεις του Edward Snowden το 2013, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών και οι θεσμοί επιβολής του νόμου έχουν μεγαλύτερη ελευθερία από άλλες χώρες στην πρόσβαση σε δεδομένα – νομικά ή παράνομα – γιατί πολλοί servers εδράζουν επί αμερικανικού εδάφους.
Αυτές οι πραγματικότητες ήταν που πυροδότησαν την αντίδραση έναντι του ανοιχτού μοντέλου του διαδικτύου.
Το κατακερματισμένο διαδίκτυο ως εργαλείο ολοκληρωτισμού
Την αρχή της διάσπασης του διαδικτύου την έκανε η Κίνα, που εδώ και χρόνια ελέγχει τη ροή των πληροφοριών από τον παγκόσμιο ιστό προς τον εγχώριο κυβερνοχώρο της μέσω του Great Firewall, το οποίο ελέγχει που κάνουν κλικ οι Κινέζοι, ακόμη κι απαγορεύοντας τους συγκεκριμένους ιστότοπους. Η Ρωσία και το Ιράν τώρα πήραν παράδειγμα από την Κίνα και πάνε ένα βήμα παραπέρα, δημιουργώντας έναν καθαρά εγχώριο ιστό, που μπορεί να αποκοπεί από τον παγκόσμιο όταν χρειαστεί παραμένοντας λειτουργικός.
Στην προσπάθεια τους να απελευθερωθούν από την αμερικανική ψηφιακή ηγεμονία, όμως, τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία και το Ιράν κινδυνεύουν να γίνουν μόνο η κορυφή του παγόβουνου μιας σειράς ολοκληρωτικών κυβερνήσεων που θα θελήσουν να ελέγξουν την πληροφορία. Πιθανές υποψήφιες για να ακολουθήσουν αυτό τον δρόμο είναι η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και η Βραζιλία, ενώ ήδη η Ρωσία έχει προτείνει έναν ίντερνετ αποκλειστικά για τις χώρες BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική).
Την ίδια στιγμή η ιδιωτικότητα των δεδομένων, ο εθνικισμός της πληροφορίας και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν σε νέους κανονισμούς και ελέγχους στο διαδίκτυο. Πρόκειται για μια κατάσταση που βλέπουμε να αναπτύσσεται μάλιστα περισσότερο στο σπίτι μας, στην Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη προσπάθησε να δημιουργήσει διαδικτυακές εταιρείες που θα μπορούσαν να κοιτάξουν στα μάτια τις αμερικανικές, δεν κατάφερε να έχει ένα αντίστοιχο Facebook ή μία αντίστοιχη Google και Amazon.
Στο πλαίσιο της προστασίας από τον διαδικτυακό επεκτατισμό, πρόσφατα η Ευρώπη επέβαλε πρόστιμα για το μονοπώλιο της Google και υιοθέτησε νέες οδηγίες για τα προσωπικά δεδομένα, τα οποία όπως έχει αποκαλυφθεί έχουν χρησιμοποιηθεί κατ’ επανάληψη παράνομα από τις μεγάλες εταιρείες για πολιτικούς και οικονομικούς σκοπούς. Τα μέτρα αυτά δεν είναι φαινόμενο που συμβαίνει μόνο στην Ευρώπη αλλά ακόμη και στην ίδια την Αμερική καθώς όλο κι ένα μεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου θέλει να αυξηθεί η προστασία των προσωπικών δεδομένων, προτείνοντας την εισαγωγή μηχανισμών τύπου GDPR σε ορισμένες πολιτείες.
Η σύγκρουση των υπερδυνάμεων στον κυβερνοχώρο
Τα τελευταία δύο χρόνια έχουν διατυπωθεί μια σειρά αντικρουόμενων απόψεων για το πως θα πρέπει να διαμορφωθεί η ψηφιακή διακυβέρνηση του διαδικτύου στα επόμενα χρόνια. Στην Αμερική 5 επιτροπές της κυβέρνησης προσπάθησαν να καταλήξουν σε μία πρόταση, κι αφού απέτυχαν δεν ξαναπροσπάθησαν καν. Τον Νοέμβριο του 2018 ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε την πρωτοβουλία «Πρόσκληση των Παρισίων για την Εμπιστοσύνη και την Ασφάλεια στον Κυβερνοχώρο» για τη θέσπιση διεθνών κανόνων. Η διακήρυξη υπογράφτηκε από 50 χώρες, 90 οργανισμούς και πανεπιστήμια και 130 εταιρείες ανάμεσα στις οποίες η Facebook και η Google.
Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία όμως δεν έβαλαν την υπογραφή τους και σαν να μην έφτανε αυτό μπλόκαραν κι όποια σχετική πρωτοβουλία ανέλαβαν τα Ηνωμένα Έθνη. Από ότι φαίνεται ο ανταγωνισμός ισχύος μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων επεκτείνεται πια και στον κυβερνοχώρο.
Το σίγουρο είναι ότι τα επόμενα 25 χρόνια θα δούμε μεγάλες αλλαγές στους κανόνες που ρυθμίζουν το διαδίκτυο. Ευτυχώς, τουλάχιστον, το ενδεχόμενο κάθε χώρα να φτιάξει τον δικό της κόσμο στον ιστό, υψώνοντας ψηφιακά σύνορα, είναι απίθανο, καθώς οι απαιτήσεις της σύγχρονης οικονομίας απλά δεν επιτρέπουν αυτή την πιθανότητα.