Στην Ελλάδα, τη δεκαετία 2007 – 2018 το πρόγραμμα Δημοσιονομικής Προσαρμογής έθετε ως αρχικό στόχο δημόσιας δαπάνης υγείας το 6% του ΑΕΠ (κατά μέγιστο), μειώνοντας έτσι τη συνολική χρηματοδότηση για την υγεία από τα €23 δις το 2009 στα €14,4 δις το 2015 και τη δημόσια δαπάνη υγείας αντίστοιχα από €16 δις στα €8,7 δις.
Επίσης, η θεσμοθετημένη συμμετοχή των ασθενών αυξήθηκε στο 26,4% το 2014, από 14,8% το 2012 και η ιδιωτική συμμετοχή ανήλθε στο 29,3% το 2014, από 20% το 2009.
Συγχρόνως, οι κοινωνικές δαπάνες υγείας παρουσίαζαν μέση ετήσια μείωση κατά τα πρώτα έξι χρόνια της κρίσης της τάξης του 6,6%, μετατοπίζοντας έτσι στα –ήδη επιβαρυμένα– νοικοκυριά σημαντικό βάρος της δαπάνης για νοσοκομειακή και φαρμακευτική περίθαλψη.
Κι ενώ, η ζήτηση υπηρεσιών υγείας από δημόσιες δομές αυξήθηκε, εξαιτίας του “βασανισμού” της λιτότητας – όπως χαρακτήρισε τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα ο Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, η δημόσια χρηματοδότηση των νοσοκομείων μειώθηκε από τα €6,9 δις το 2009 σε €4 δις το 2015.
Την ίδια στιγμή, η αντιμετώπιση της πανδημίας γίνεται πιο δύσκολη από τα συστήματα υγείας γιατί ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι φτωχοποιημένο. Το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών κατάρρευσε έως και 35%, ο πληθυσμός της Ελλάδας που βρίσκεται στο όριο της φτώχειας πλησιάζει το 70% σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.
Η φτώχια δεν είναι ασύνδετη με την υγεία. Έχει αποδειχθεί σε σειρά ερευνών σε πολλές διαφορετικές χώρες του κόσμου ότι ο φτωχός αρρωσταίνει περισσότερο, αντιμετωπίζει χρόνιες ασθένειες πολλά χρόνια νωρίτερα σε σχέση με ανθρώπους που είναι καλά οικονομικά και ως εκ τούτου είναι λιγότερο παραγωγικός.
Η φτώχια δημιουργεί επιπλέον βάρος στη λειτουργία του συστήματος υγείας γιατί οι φτωχοί… αρρωσταίνουν περισσότερο και δεν έχουν χρήματα να πάνε σε… ιδιώτες!
Την ίδια στιγμή η γιγάντωση της ανεργίας και η μεγέθυνση του φαινομένου της μερικής απασχόλησης δημιουργεί πρόβλημα στη χρηματοδότηση του δημόσιου συστήματος υγείας που βασίζεται στις ασφαλιστικές εισφορές.
Η μείωση της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας οδηγεί σε περιορισμένες δυνατότητες στελέχωσης των σχετικών δομών.
Ήδη από το 2010 τα εισοδήματα των δημοσίων υπαλλήλων δέχονται οριζόντιες περικοπές, οι προσλήψεις «παγώνουν» ή ελαχιστοποιούνται, τα όρια συνταξιοδότησης αυξάνονται ενώ άλλοι επιλέγουν την πρόωρη συνταξιοδότηση.
Οι γιατροί και οι νοσηλευτές που εργάζονται σε νοσοκομεία έχουν μειωθεί από το 2009 κατά 3831 και 1532 άτομα, σε 23,5 χιλ. και 38,4 χιλ. αντιστοίχως, το 2017, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΒ.
Πάνω από 18.000 είναι οι γιατροί που έχουν φύγει στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια της κρίσης.
Οι γιατροί φεύγουν γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει προοπτική.
Στην Ελλάδα οι προσλήψεις μόνιμων γιατρών στο ΕΣΥ είχαν επί τουλάχιστον μία δεκαετία «παγώσει» και η μόνη τροφοδότηση των νοσοκομείων και των κέντρων υγείας με ιατρικό δυναμικό γινόταν με μονοετείς συμβάσεις (επικουρικοί γιατροί), οι οποίες στην καλύτερη περίπτωση ανανεώνονται, αλλά χωρίς καμία προοπτική εξέλιξης και με μόνιμη την ανασφάλεια για το τι θα γίνει στο μέλλον για τους γιατρούς. Γιατί λοιπόν να μείνουν στην Ελλάδα;
Χαρακτηριστικό της κατάστασης στην Ελλάδα είναι και το εξής:
Το ποσοστό δαπανών στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι 79% και 15% αντίστοιχα, στη Γερμανία είναι 84,5% και 12,5% αντίστοιχα και στην Πορτογαλία 66% και 28% αντίστοιχα, όμως στην φτωχοποιημένη Ελλάδα είναι 59% και 35% αντίστοιχα.
Παρουσιάζουμε λοιπόν την χαμηλότερη δαπάνη από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες ακόμα και από χώρες της Μεσογείου όπως η Πορτογαλία, με ιδιωτικό τομέα απαγορευτικά υπερτροφικό (35% της ετήσιας δαπάνης) που παραπέμπει σε σύστημα υγείας μη δυνάμενο να ελεγχθεί, τη στιγμή όπου η Ελλάδα είναι η πιο φτωχοποιημένη χώρα.
Με απλά λόγια, στην Ελλάδα όπου ο ιδιωτικός τομέας είναι τεράστιος, υπερδιπλάσιος σε σχέση με αυτό που ισχύει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η εξάρτηση του πληθυσμού έχει γιγαντωθεί από τον δημόσιο τομέα λόγω της μεγάλης φτωχοποίησης μεγάλης μερίδας συμπολιτών μας ενώ την ίδια στιγμή το δημόσιο σύστημα υγείας έχει υποβαθμιστεί, υποχρηματοδοτείται, είναι υποστελεχωμένο και δεν έχει τον κατάλληλο εξοπλισμό.
Ο κίνδυνος της πανδημίας στην Ελλάδα είναι τόσο μεγάλος και για έναν ακόμα λόγο: επειδή η Ελλάδα είναι η τρίτη πιο γερασμένη χώρα στον αναπτυγμένο κόσμο, με το ποσοστό του πληθυσμού άνω των 65 και 80 ετών να διαμορφώνεται σε 21,7% και 6,8% αντιστοίχως σήμερα.
Σημειώνεται, τέλος, ότι η κατά κεφαλή δαπάνη υγείας στην Ελλάδα το 2018 (€1.470 σε τιμές 2010) βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μαζί με τις πρώην χώρες του Ανατολικού μπλοκ ως επί το πλείστον.
Έχοντας μειωθεί κατά 9,4% κατά μέσο όρο ετησίως από το 2008 έως το 2013 και παραμένοντας σχεδόν αμετάβλητη έκτοτε, λόγω δημοσιονομικών περικοπών και της κάμψης του διαθέσιμου εισοδήματος, που έφερε η κρίση, σήμερα βρίσκεται στα 2/3 περίπου του επιπέδου του 2009 (€2.071 σε τιμές 2010).
Σε κάθε περίπτωση, οι δημόσιες τρέχουσες δαπάνες υγείας διαμορφώνονται στο 4,7% του ΑΕΠ το 2018, έναντι 6,6% του ΑΕΠ στον ΟΟΣΑ, και 6,5% του ΑΕΠ το 2009.
Το σημερινό επίπεδο δημόσιων δαπανών υγείας (στην τελευταία θέση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης) αξιολογείται ως ανεπαρκέστατο …οι συνολικές επενδύσεις που γίνονται στον τομέα της υγείας (0,25% του ΑΕΠ ετησίως τη στιγμή όπου είμαστε η δεύτερη χώρα του ΝΑΤΟ παγκοσμίως σε στραριωτικές δαπάνες) είναι στο χαμηλότερο επίπεδο των χωρών του ΟΟΣΑ, με τον δημόσιο τομέα ιδίως να έχει τεράστιες ανάγκες σύγχρονων νοσοκομειακών υποδομών, ώστε να αντικατασταθούν δομές που δεν περιποιούν τιμή σε ένα σύγχρονο αναπτυγμένο κράτος.
Τα παραπάνω δεν τα λέμε εμείς, τα λέει ο ΣΕΒ, ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων…
Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, οι ευάλωτες κυρίως κοινωνικές ομάδες (άνεργοι, ηλικιωμένοι, μετανάστες κ.λπ.) που αδυνατούν να καλύψουν ιδιωτικά το κόστος που αφορά στην υγεία τους, απευθύνονται κυρίως στις δημόσιες δομές και πρωτίστως στα νοσοκομεία, μειώνοντας κατ’ επέκταση τις επισκέψεις σε απογευματινά ιατρεία των νοσοκομείων και στον υπερτροφικό ιδιωτικό τομέα που υπάρχει στην Ελλάδα.
Πιο συγκεκριμένα, μέσα σε μια πενταετία από την εκδήλωση της κρίσης το ποσοστό των ατόμων με χαμηλά εισοδήματα που ανέφερε αδυναμία να καλύψει κάποια ιατρική ανάγκη διπλασιάστηκε (από 7% το 2008 σε 13,9% το 2013).
Παράλληλα, οι δημόσιες νοσοκομειακές δομές συγχωνεύονται,γεγονός το οποίο, σε συνδυασμό με τη μειωμένη δημόσια χρηματοδότηση των νοσοκομείων, φαίνεται ότι δυσχέρανε τη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, αφού αφενός περιόρισε τα σημεία παροχής τους και αφετέρου την ποιότητά τους, δεδομένης της μεγάλης ζήτησης και των ελλείψεων που επικρατούν.
Δεν είναι πυρηνική φυσική, είναι απλή κοινή λογική από αυτή που έχει χαθεί τα τελευταία χρόνια στον δυτικό κόσμο της απόλυτης κυριαρχίας της μοναδικής “αλήθειας” του νεοφιλελεύθερου δόγματος.
Η πανδημία μπορεί να έχει συντριπτικές συνέπειες σε μία Ελλάδα που εξήλθε 10 χρόνια μέτρων λιτότητας.
Το γεγονός ότι δεν βιώσαμε μία καταστροφή κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας οφείλεται στην καθαρή τύχη της Ελλάδας να έχουμε δίπλα μας το κακό παράδειγμα της Ιταλίας. Τίποτ’ άλλο.
Τώρα όμως, οι αποφάσεις δε λήφθηκαν εγκαίρως, τα μέτρα θωράκισης του συστήματος υγείας δεν λήφθηκαν στο χρονικο διάστημα που κερδήθηκε. Η κοινωνία, κυρίως τα φτωχότερα τμήματα αυτής της κοινωνίας, τα πιο ευάλωτα, έχουν αφεθεί απροστάτευτα.
Και βρισκόμαστε ξανά στο σημείο όπου πρέπει να ληφθούν ακραια περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης της πανδημίας.
Είναι ακραία λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της πραγματικότητας στην Ελλάδα όπου βασίζεται σε ένα σύστημα υγείας υποχρηματοδοτημένο και υποστελεχωμένο, δίχως επαρκή εξοπλισμό που εξαιτίας αυτών των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του βρίσκεται αντιμέτωπο με μεγάλη πίεση από την έκρηξη κρουσμάτων.
Και δεν έπρεπε να υπάρχει αμφιβολία για το τι θα γινόταν αν θα είχαμε μία έκρηξη κρουσμάτων στην Ελλάδα. Γιατί οι συνθήκες στην Ελλάδα είναι τέτοιες ώστε η πλειοψηφία των πολιτών να εξαρτώνται από ένα υποστελεχωμένο, υποχρηματοδοτημένο δημόσιο σύστημα υγείας. Εξαρτώνται τόσο βαθιά εξαιτίας της φτωχοποίησης τους, τη στιγμή όπου η φτώχια και ο γερασμένος πληθυσμός εγγυώνταν ότι τα σοβαρά κρούσματα θα είναι αυξημένα. Αυξημένοι θα είναι και οι θάνατοι.
Αυτά τα γνώριζαν στην κυβέρνηση. Γνώριζαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής πραγματικότητας και καθυστέρησαν. Επί μήνες δεν έκαναν αυτά που έπρεπε.
Τώρα, και υπό αυτές τις συνθήκες, το να ισιώσουμε την επιδημική καμπύλη γίνεται πιο δύσκολο. Τα περιθώρια ελιγμών στην Ελλάδα είναι πολύ πιο στενά.
Με ένα ισχυρό δημόσιο σύστημα υγείας θα υπήρχε πολύ μεγαλύτερη ευελιξία κινήσεων, που θα διασφάλιζαν τη γρηγορότερη επιστροφή σε μία κανονικότητα, με μικρότερο οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο.
Δεν το έχουμε.
Σήμερα αποδεικνύεται ότι το κόστος αυτών των περικοπών στη δημόσια υγεία είναι τρομερό κοστοβόρο για την οικονομία. Σχεδόν καταστροφικό. Όμως το μεγαλύτερο μέρος του κόστους θα κληθούν να το πληρώσουν πάλι οι φτωχοί. Θα το πληρώσουν σε θανάτους αλλά και σε συνέπειες στη ζωή τους, με περαιτέρω φτωχοποίηση, μεγέθυνση της ανεργίας, μείωση μισθών.
Αυτό λοιπόν που βιώνουμε σήμερα δεν είναι ένας πόλεμος. Είναι η συσσωρευμένη αποτυχία πολιτικών που παρουσιάζονται ως μονόδρομος και εφαρμόζονται σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα με εξαιρετικά μεγάλη ένταση τα τελευταία 15 χρόνια.
Και είναι τραγικό ότι ως φάρμακο στο συσσωρευμένο κακό που έχουν προκαλέσει αυτές οι πολιτικές προτείνεται να λάβουμε περισσότερο από το ίδιο δηλητήριο. Γιατί, τι άλλο παρά συνέχιση των ίδιων καταστροφικών πολιτικών είναι η προώθηση νομοθετημάτων εν μέσω πανδημίας από την νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση Μητσοτάκη που θα οδηγήσουν σε έξωση από το ίδιο τους το σπίτι εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων πολιτών;