Μελπομένη Μαραγκίδου | Όταν η συζήτηση φτάνει στα απόβλητα είναι είτε γιατί ολόκληρα βουνά από σκουπιδομάνι γεμίζουν κάθε τρεις και λίγο τις γειτονιές μας είτε γιατί κάποιος θέλει να μετατρέψει την πόλη μας σε χωματερή. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να μας πιάσει και η περιβαλλοντική μας ευαισθησία σχετικά με τα τοξικά λύματα όταν μας βγάλει ο δρόμος προς τον Ασωπό ή τη Λίμνη Κορώνεια ή όταν ακουστεί κάποια είδηση όπως για παράδειγμα πριν λίγες μέρες που 56 τόνοι επικίνδυνων αποβλήτων υδραργύρου βρέθηκαν παράνομα σε αποθήκη στον Ασπρόπυργο. Τότε θυμόμαστε ότι υπάρχει και μία υπόθεση που λέγεται επικίνδυνα απόβλητα, που όμως μπροστά στις συζητήσεις για τις χωματερές, φαντάζει υψηλά μαθηματικά.
Όπως μάλλον θα θυμάσαι από τότε που αναγκαστήκαμε να αποχωρηστούμε αυτά τα τέλεια θερμόμετρα υδραργύρου και να τα αντικαταστήσουμε με τα ηλεκτρονικά που όποτε θέλουν δουλεύουν, ο υδράργυρος είναι ένα υλικό που έχει απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω επικινδυνότητας. Παρόλα αυτά, οι ελεγκτές περιβάλλοντος μετά από σήμα των Γερμανικών αρχών εντόπισαν σε αποθήκες μεταφορικής εταιρείας τις συγκεκριμένες ποσότητες, οι οποίες είχαν εξαχθεί στην Ελλάδα με σκοπό την προώθησή τους προς τρίτες χώρες. Ο υδράργυρος αυτή τη στιγμή βρίσκεται ακόμα στη χώρα μας και σύμφωνα με τον Παναγιώτη Μέρκο, Γενικό Επιθεωρητή Περιβάλλοντος: «Αυτή τη στιγμή είμαστε σε συνεννόηση με τις γερμανικές αρχές ώστε να γίνει η επαναπροώθηση, η μεταφορά πίσω στη Γερμανία, με βάση τους κανονισμούς που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αποθήκευση του υλικού έχει γίνει με τις πιο ασφαλείς διαδικασίες, ενώ δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος ανησυχίας».
Όσο μπαινοβγαίνουν 56 τόνοι υδράργυρου από τα σύνορα με τόση άνεση, αναρωτιέμαι άραγε τι να συμβαίνει με τα δικά μας επικίνδυνα και τοξικά απόβλητα που παράγουν οι εγχώριες βιομηχανίες. Ποια είναι η διαδρομή τους και που καταλήγουν; Με βάση τα στοιχεία που έχουν δώσει οι ίδιες στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, κάθε χρόνο παράγονται περίπου 330.000 τόνοι επικίνδυνων και τοξικών αποβλήτων. Από αυτά μόνο 1.550 τόνοι αποστέλλονται στο εξωτερικό για επεξεργασία. Οι υπόλοιπες ποσότητες αποθηκεύονται «προσωρινά» σε αποθήκες που όλως τυχαίως ποτέ δεν φρακάρουν. Και, όπως μας είπαν οι αρμόδιοι στην έρευνά μας για αυτό το θέμα, δεν φρακάρουν γιατί καταλήγουν είτε θαμμένα στο έδαφος, είτε βυθισμένα σε πλοία, είτε σε ποτάμια και θάλασσες είτε σε απλούς ΧΥΤΑ, δίπλα στη σακουλίτσα με τα σκουπίδια του σπιτιού μας.
Σύμφωνα με την Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής πολιτικής WWF Ελλάς: «Ενώ στην Ελλάδα παράγονται ετησίως περίπου 300.000 τόνοι επικίνδυνων, τοξικών αποβλήτων (291.773 τόνοι το 2010, με βάση τα στοιχεία της Eurostat), για τα οποία η κοινοτική νομοθεσία επιτάσσει την ασφαλή και περιβαλλοντικά ορθή διάθεση και διαχείριση, η χώρα μας στην πράξη ακόμα δεν διαθέτει τις απαραίτητες εγκαταστάσεις. Έτσι, μια βιομηχανία π.χ. που θέλει να λειτουργεί νόμιμα και με περιβαλλοντική ασφάλεια πρέπει να πληρώνει τεράστια ποσά για να στέλνει τα επικίνδυνα απόβλητά της σε ειδικές μονάδες στη Γερμανία. Άλλες επιχειρήσεις τα αποθηκεύουν προσωρινά, όπως προβλέπει η σχετική νομοθεσία, οπότε σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Όμως πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν απλά να τα πετάξουν σε κάποιο ρέμα ή ποτάμι, όπως συμβαίνει με τον Ασωπό, προκαλώντας βέβαια ανυπολόγιστη ζημιά τόσο στα οικοσυστήματα όσο βέβαια και στην ανθρώπινη υγεία».
«Το θέμα με τα τοξικά λύματα στην Ελλάδα είναι πολύ πικραμένη και δύσκολη υπόθεση», μου λέει χαρακτηριστικά ο Νίκος Χαραλαμπίδης από την Greenpeace. Και μάλιστα το πρόβλημα ξεκινάει από το τι έχουμε ονομάσει τοξικά λύματα και τι όχι: «Από τα στοιχεία που παρουσιάζονται επίσημα απουσιάζουν τεράστιες ποσότητες τοξικών αποβλήτων τα οποία για κάποιο λόγο δεν χαρακτηριζόντουσαν τοξικά ή δεν έμπαιναν στην σωστή κατηγορία. Το βασικότερο είναι να υπάρξει θέληση να καταγράψουμε το πρόβλημα. Ο καλύτερος τρόπος να μην έχεις πρόβλημα είναι να μη το καταγράψεις».
Στην Κρήτη αυτές τις μέρες φαίνεται πως υπάρχει μία αρκετή καλή πρωτοβουλία να καταγραφεί αυτό το πρόβλημα. Το 4ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «CRETE 2014» με θέμα τη Διαχείριση Βιομηχανικών και Επικίνδυνων Αποβλήτων, που διοργανώνεται από τη Σχολή Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης φιλοξενεί 400 άτομα από 47 χώρες. Ο πρόεδρος του Συνεδρίου και καθηγητής Ευάγγελος Γιδαράκος μου αναφέρει πως: «Το συνέδριο είναι το μόνο για τα τοξικά απόβλητα που διοργανώνεται σε διεθνή κλίμακα. Έχουμε γύρω στις 330 ομιλίες, μέσα στις οποίες θίγουμε και το ελληνικό ζήτημα. Φέτος όμως το συνέδριο αποκτά και μία επιπλέον ιδιαιτερότητα λόγω και των χημικών της Συρίας που καταστράφηκαν εν πλω στη Μεσόγειο, ένα γεγονός που υπενθυμίζει ακόμα και σε εμάς τους επιστήμονες το ζήτημα με τα απόβλητα των πολέμων».
Ο Δημήτρης Βαγενάς είναι χημικός μηχανικός, καθηγητής Περιβαλλοντικών Συστημάτων στο Τμήμα διαχείρισης περιβάλλοντος και φυσικών πόρων στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας. Όπως μου εξηγεί: «Σε σχέση με τα απόβλητα υπάρχει ένα δίκτυο το οποίο δεν μπορεί κανείς να το παρακολουθήσει επίσημα και το κλασσικό παράδειγμα είναι εκείνο με τη καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας που τελικά δεν ξέρουμε τι έγινε. Ό, τι παράγεται από εργοστάσια και βιομηχανίες, δεν ξέρει κανείς που πηγαίνει. Όσα στέλνονται νόμιμα στο εξωτερικό, κατά κανόνα πηγαίνουν στην Γερμανία όμως όπως είδατε με την περίπτωση του υδραργύρου οι Γερμανοί τα στέλνουν πίσω ή τα πηγαίνουν σε άλλες χώρες. Δυστυχώς η χώρα δεν έχει μηχανισμούς ελέγχου και εποπτείας. Οι άνθρωποι που είναι υπεύθυνοι είναι αρκετά λίγοι και βάσεις δεδομένων δεν υπάρχουν».
Σύμφωνα με τον Φίλιππο Κυρκίτση, Πρόεδρο της Οικολογικής Εταιρείας: «Η εξαγωγή είναι μία πολύ ακριβή διαδικασία, γι’ αυτό και οι ποσότητες που πηγαίνουν στο εξωτερικό είναι πολύ λίγες. Οι αποθηκευμένες ποσότητες είναι μεγάλες, άλλα άμα κάνεις ένα ισοζύγιο μάζας παραγωγής τόσες δεκαετίες, βγαίνει αβίαστο το συμπέρασμα ότι όλοι ξεφορτωνόντουσαν σε πολύ μεγάλο ποσοστό τις επικίνδυνες ουσίες, όπου έβρισκαν».
Η Polyeco είναι ελληνική εταιρία διαχείρησης αποβλήτων με θυγατρικές σε διάφορες χώρες των Βαλκανίων. Σύμφωνα με τον Λευτέρη Χαλαράκη, γενικό διευθυντή το κύριο πρόβλημα σχετίζεται με την ελλειπή στελέχωση των εγλεκτικών αρχών: «Εμείς επεξεργαζόμαστε βιομηχανικά απόβλητα. Δηλαδή απόβλητα που έχουν προκύψει από βιομηχανικές παραγωγές. Εξαγωγή αποβλήτων κάνουμε από την Ελλάδα στη Γερμανία, στην Ολλανδία, στο Βέλγιο, στη Ρουμανία, στη Σουηδία, στη Γαλλία, στην Ιταλία. Το ζήτημα είναι να γίνεται η διαχείριση των τοξικών αποβλήτων με τον σωστό τρόπο. Γιατί; Για να μην υπάρχουνε στη μέση όλοι εκείνοι οι οποίοι δεν θέλουν να τηρούν τις διαδικασίες και να τα πετάνε δεξιά και αριστερά. Η Polyeco διαχειρίζεται κάθε χρόνο περίπου 5.000 τόνους επικίνδυνα και μη επικίνδυνα απόβλητα. Μπορεί να διαχειριστεί πάνω από 70 χιλιάδες, δηλαδή μας λείπουν απόβλητα για να δουλέψουμε. Που πάνε; Αυτό αναρωτιόμαστε και εμείς. Κι επειδή υπάρχει δραστηριότητα, η λύση θα είναι να βοηθήσουμε και να στελεχώσουμε τις ελεγκτικές αρχές για να μην κάνουμε κι εμείς 3 μήνες να πάρουμε ένα χαρτί για να κάνουμε τη δουλειά μας».