Με δύο φωτογραφίες ο εκ Κισσάμου δημοσιογράφος Ιωάννης Παπαδάκης μας υπενθύμισε μία σπουδαία ανακάλυψη που έγινε περίπου το 2002. Τα αποτυπώματα του Τράχηλου ή Trekilos Trekker.

Τα αποτυπώματα του Τράχηλου είναι πιθανώς αποτυπώματα τετραπόδου που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά όμοια με εκείνα των πρώτων ανθρωπίνων, και χρονολογούνται από την ύστερη Μειόκαινο περίοδο, στη δυτική Κρήτη, κοντά στο χωριό Τράχηλος, δυτικά της Κισσάμου, στον Νομό Χανίων. Οι ερευνητές περιγράφουν τα ίχνη ως ενδεχόμενα κατάλοιπα ενός εμφανώς δίποδου όντος, πιθανώς ενός πρώιμου ανθρωποειδούς ή ενός άγνωστου πρωτεύοντος. Η γεωλογική στρώση στην οποία εντοπίστηκαν τα αποτυπώματα χρονολογείται περίπου στα 5,7 εκατομμύρια χρόνια πριν, δηλαδή δύο εκατομμύρια χρόνια παλαιότερα από τα μέχρι πρότινος αρχαιότερα γνωστά ανθρωπινά αποτυπώματα. Αργότερες μελέτες δείχνουν ότι τα αποτυπώματα μπορεί να είναι και άνω των 6 εκατομμυρίων ετών. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα ευρήματα ενδέχεται να υποδεικνύουν πως η εξέλιξη των ανθρωπίνων δεν περιορίστηκε μόνο στην Αφρική, αντίθετα με τη μέχρι σήμερα κρατούσα θεωρία. Ωστόσο, δεν υπάρχει επιστημονική συναίνεση ότι οι εν λόγω αποτυπώσεις είναι αρκετά διακριτές ώστε να αποδοθούν με βεβαιότητα σε κάποιο πρωτεύον ή ακόμα και σε σπονδυλωτό οργανισμό, ή ότι αποτελούν πράγματι αποτυπώματα.

Ανακάλυψη

Τα ίχνη ανακαλύφθηκαν αρχικά το 2002 από τον Gerard D. Gierliński, του Πολωνικού Ινστιτούτου Έρευνας στη Βαρσοβία. Κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στον Τράχηλο Κρήτης, ο Gierliński εντόπισε τα αποτυπώματα και, παρότι δεν σκόπευε να παραμείνει στην περιοχή, τα κατέγραψε για μελλοντική έρευνα. Το 2012 έλαβε άδεια από την Ελληνική Πολιτεία να διεξαγάγει ανασκαφές, επιστρέφοντας με ομάδα ερευνητών για να μελετήσουν τα ίχνη με λεπτομέρεια. Χρησιμοποίησαν μεθόδους όπως τρισδιάστατη απεικόνιση και λέιζερ σάρωση, και τα συνέκριναν με ίχνη πιθήκων, αρκούδων και ανθρώπων.

Χρονολόγηση

Η χρονολόγηση των αποτυπωμάτων έγινε με βάση το υποκείμενο ιζηματογενές πέτρωμα και την παρουσία φορκαμινιφερών (μικροαπολιθώματα). Η μελέτη εξηγεί ότι οι παράκτιοι βράχοι στον Τράχηλο βρίσκονται εντός της λεκάνης του Πλατάνου και παρουσιάζουν διαδοχή ρηχών θαλάσσιων ιζημάτων της ύστερης Μειόκαινου. Αυτή η θαλάσσια διαδοχή τερματίζεται ξαφνικά με τα χονδρόκοκκα, ηπειρωτικής προέλευσης ιζήματα του σχηματισμού Ελληνικόν. Τα ιζήματα αυτά χρονολογούνται γύρω στα 5,6 εκατομμύρια χρόνια, στην εποχή της κρίσης αλατότητας του Μεσσηνίου. Τα δείγματα φορκαμινιφερών δείχνουν ηλικίες από 8,5 έως 3,5 εκατομμύρια έτη, προσδιορίζοντας ένα χρονικό παράθυρο μεταξύ 8,5 και 5,6 εκατομμυρίων ετών. Το στρώμα που περιέχει τα αποτυπώματα, λόγω ομοιότητας με τα πετρώματα του σχηματισμού Ελληνικόν, εκτιμάται στα 5,7 εκατομμύρια έτη.

Το 2021, νέα μελέτη από τους Kirscher et al., βασισμένη σε κυκλοστρωματογραφικά δεδομένα και μαγνητική επιδεκτικότητα, προσδιόρισε την ηλικία των αποτυπωμάτων στα 6,05 εκατομμύρια χρόνια, δηλαδή 350.000 χρόνια παλαιότερα από προηγούμενες εκτιμήσεις. Αυτό τοποθετεί τα ίχνη στον ίδιο χρονικό ορίζοντα με τα απολιθώματα του Orrorin tugenensis από την Κένυα.

Χαρακτηριστικά

Τα αποτυπώματα κυμαίνονται σε μήκος από 94 έως 223 χιλιοστά και κατευθύνονται προς νοτιοδυτική κατεύθυνση. Παρουσιάζουν σαφείς ενδείξεις πίεσης, που θυμίζουν την πελματιαία δομή του σύγχρονου Homo sapiens. Διακρίνονται πέντε δάχτυλα (πενταδάκτυλα αποτυπώματα), χωρίς νύχια, ενώ δεν υπάρχουν ενδείξεις για εμπρόσθια άκρα, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για δίποδη βάδιση.

Οι τρεις διαστάσεις και η λέιζερ σάρωση ανέδειξαν σημεία όπως:

• Τον μετατάρσιο βολβό (μπάλα του ποδιού)

• Την κίνηση έλξης προς τα πάνω

• Τον μέγα δάκτυλο (hallux)

• Πιθανές μεσοδακτυλικές αποστάσεις

Ο αντίχειρας έχει στενό αυχένα και ασύμμετρο απομακρυσμένο τμήμα, ένδειξη ενταξονικής δομής. Η μορφομετρική ανάλυση κατέδειξε ότι τα αποτυπώματα διαφέρουν σαφώς από αυτά των σύγχρονων μη ανθρωπίνων πρωτευόντων και μοιάζουν με εκείνα των πρώτων ανθρωπίνων.

Παρόλο που τα αποτυπώματα είναι νεότερα από απολιθώματα όπως του Sahelanthropus (7 εκατομμύρια έτη), η ανακάλυψή τους αμφισβητεί την κυρίαρχη θεωρία που τοποθετεί την εξέλιξη των πρώτων ανθρωπίνων αποκλειστικά στην Αφρική. Η μορφολογία των αποτυπωμάτων υποδεικνύει ότι ίσως ανήκουν σε πρώιμο μέλος της φυλογενετικής γραμμής των Hominini, ή σε άγνωστο πρωτεύον της ύστερης Μειόκαινου περιόδου, που ανέπτυξε ανθρωπόμορφη ανατομία ποδιού μέσω εξελικτικής σύγκλισης.

Η ανακάλυψη που διάψευσε τη γενικά αποδεκτή θεωρία και η έντονη κριτική

Όταν ο Gierliński και η ομάδα του προσπάθησαν να δημοσιεύσουν τη μελέτη, δέχτηκαν έντονη κριτική, καθώς τα ευρήματα έρχονταν σε αντίθεση με τη γενικά αποδεκτή θεωρία ότι οι πρώιμοι άνθρωποι εξελίχθηκαν αποκλειστικά στην Αφρική. Σύμφωνα με τη μελέτη, τα αποτυπώματα του Τράχηλου ενδέχεται να ανήκουν σε ένα πρώιμο ανθρωποειδές ή σε είδος πρωτεύοντος που ενδέχεται να ανέπτυξε πόδια με χαρακτηριστικά ανθρώπινου τύπου ανεξάρτητα, εκτός Αφρικής. Η μελέτη προτείνει επίσης το ενδεχόμενο συγκλίνουσας εξέλιξης, δηλαδή διαφορετικά είδη να εξελίσσουν παρόμοια χαρακτηριστικά χωρίς να είναι συγγενικά μεταξύ τους. Αν και η συγκλίνουσα εξέλιξη δεν θεωρείται απίθανη εξήγηση για τα αποτυπώματα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, απαιτούνται ισχυρές αποδείξεις για να υποστηριχθεί αυτή η ερμηνεία. Υπήρχαν επίσης αμφιβολίες για το αν τα ίχνη ήταν αποτυπώματα ποδιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλές επιστημονικές επιθεωρήσεις να απορρίψουν τη δημοσίευση της μελέτης.

Σε συνέντευξή τους στο CBC News, οι ερευνητές δήλωσαν ότι ενώ προσπαθούσαν να δημοσιεύσουν τη μελέτη τους σε κορυφαία επιστημονικά περιοδικά, δέχτηκαν “εξαιρετικά επιθετικές αντιδράσεις”, έντονη κριτική και απορρίψεις από αξιολογητές και εκδότες. Σύμφωνα με τους ίδιους, «στην ουσία, δεν ήταν μια πραγματική διαδικασία επιστημονικής αξιολόγησης», και όπως είπαν χαρακτηριστικά: «Προσπαθούσαν απλώς να μας φιμώσουν». Μετά από επανειλημμένες απορρίψεις, η μελέτη τελικά δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό “Proceedings of the Geologists’ Association”.

Κλοπή αποτυπωμάτων

Λίγο μετά τη δημοσίευση της μελέτης, οκτώ αποτυπώματα αποσπάστηκαν με καλέμι από το πέτρωμα και εκλάπησαν. Σύμφωνα με την εφημερίδα Πρώτο Θέμα, ο δράστης ήταν καθηγητής Λυκείου, ο οποίος συνελήφθη από τις αρχές στην Κρήτη, στο Καστέλι Χανίων. Τα αποτυπώματα βρέθηκαν στο σπίτι του και σε αγρόκτημα.

Αμφισβητήσεις από την επιστημονική κοινότητα

Ο David Begun, παλαιοανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο (Καναδάς), υποστήριξε ότι τα αποτυπώματα δεν ανήκουν απαραίτητα σε ανθρώπινο πρόγονο, παρά την εξωτερική ομοιότητα. Αντίστοιχα, ο Robin Crompton, βιολογικός ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ (Αγγλία), δήλωσε ότι παρότι τα ίχνη προέρχονται από δίποδο οργανισμό, ενδέχεται να μην ανήκουν σε πρόγονο του ανθρώπου, αλλά σε «μέλος του κλάδου των μεγάλων πιθήκων». Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι απαιτείται η ανεύρεση και άλλων αποτυπωμάτων για να είναι δυνατή η ασφαλής ταξινόμηση των ιχνών κατά είδος.

Οι Meldrum και Sarmiento (2018), που επίσης μελέτησαν τα ίχνη του Τράχηλου, διαφώνησαν με τους Gierliński et al. (2017), καθώς δεν πείστηκαν ότι τα ίχνη δημιουργήθηκαν από πρωτεύον ή ακόμη και από σπονδυλωτό οργανισμό. Υποστήριξαν ότι οι Gierliński et al. δεν παρουσίασαν αντικειμενικά κριτήρια για να ταυτοποιήσουν τα αποτυπώματα ως αποτυπώματα πρωτεύοντος. Δεν υπήρχε συνεκτική και επαναλαμβανόμενη δομή στα ίχνη ώστε να υποδηλώνει προέλευση από οργανισμό με αμφιπλευρική συμμετρία. Επίσης, δεν εξετάστηκαν εναλλακτικές αιτίες δημιουργίας των ιχνών, και δεν δόθηκε επαρκής εξήγηση για το πώς αντιμετωπίστηκαν τα ελλιπή δεδομένα και οι μη ομόλογες συγκρίσεις στα περιγράμματα των αποτυπωμάτων. Κατέληξαν στο ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να υποστηριχθεί ότι τα ίχνη προέρχονται από οργανισμό με συμμετρική δομή – θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί από μη σπονδυλωτά ή και από ανόργανες διαδικασίες.

Εναλλακτική χρονολόγηση και γεωγραφικός αποκλεισμός

Οι Willem Jan Zachariasse και Lucas J. Lourens επανεκτίμησαν τα ίχνη και τα τοποθέτησαν χρονικά στην ύστερη Πλειόκαινο περίοδο (περίπου 3 εκατομμύρια χρόνια πριν), εκφράζοντας αμφιβολίες ως προς το αν δημιουργήθηκαν από ανθρωποειδή ή αν είναι καν αποτυπώματα. Επισημαίνουν ότι το ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον δεν θα μπορούσε να έχει διασχιστεί από δίποδους προανθρώπους, εκτός κι αν τα ίχνη δημιουργήθηκαν στην παραλία, κατά την άμπωτη σε περίοδο χαμηλής στάθμης της θάλασσας λόγω παγετώδους φάσης (που συνέβαινε κάθε 41.000 χρόνια εκείνη την εποχή).

Επιπλέον, αναφέρουν ότι η Κρήτη ήταν ήδη νησί από την ύστερη Τορτονική, και η σημερινή γεωγραφική της μορφή διαμορφώθηκε στην ύστερη Πλειόκαινο, περιβαλλόμενη από τη Βυθισμένη Λεκάνη του Λεβάντε στα νότια και τη Νότια Αιγαιακή Λεκάνη (SAB) στα βόρεια. Η τελευταία είχε βάθος περίπου 1.000 μέτρα βόρεια της Κρήτης, γεγονός που, σύμφωνα με τους ερευνητές, αποκλείει την ύπαρξη φυσικών γεφυρών με την ηπειρωτική Ελλάδα ή την Τουρκία. Τα βαθιά θαλάσσια ιζήματα που έχουν βρεθεί στα νησιά Κύθηρα και Κάρπαθος ενισχύουν το επιχείρημα ότι δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως ενδιάμεσοι σταθμοί για τη διάσχιση δίποδων οργανισμών.

Ολόκληρη η έρευνα εδώ: nature.com