Φωτογραφίες: Γιάννης Αγγελακης
Ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας κάθε χρονο, όχι όμως τα τελευταία δύο χρόνια λόγω πανδημίας, πραγματοποιούνται τα «Αποκριγιώματα στο Ρούβα», στη Γέργερη.
Τα Αποκριγιώματα αποτελούν ένα θεσμό χαρακτηριστικό της ταυτότητας της κουλτούρας της περιοχής, μια πραγματική λαϊκή γιορτή στην οποία συμμετέχουν οι κάτοικοι του χωριού αλλά και χιλιάδες επισκέπτες από κάθε γωνιά του νησιού.
Οι ρίζες του είναι πολύ παλιές και μόλις τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια αναβίωσης του εθίμου σε ένα οργανωμένο πλαίσιο και ενταγμένο σε έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό τόσο για τη διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής, όσο και για την αύξηση της επισκεψιμότητας, με πρωτοβουλία των τοπικών συλλόγων.
Η λέξη αποκριγιώματα προέρχεται από το ρήμα αποκριγιώνω που σημαίνει κόβω το κρέας, σταματώ την κατανάλωση κρέατος. Και έτσι είναι, αφού η Καθαρή Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής και μαζί και της νηστείας που φέρει την αποχή από το κρέας.
Την ημέρα εκείνη αναβιώνουν στον κεντρικό δρόμο του χωριού μοναδικά σε ομορφιά και σε πολιτισμική αξία έθιμα και πολλά από αυτά διεκδικούν μοναδικότητα σε όλη την Ελλάδα.
Σε μορφή παρέλασης περνούν δίπλα από τα πλήθη που κάθε χρόνο συρρέουν στη Γέργερη διαφορετικά άρματα και μεταμφιεσμένοι με παραδοσιακές στολές χορευτές και ομάδες οι οποίες αναβιώνουν διονυσιακά έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα.
Ταυτόχρονα με τα διάφορα δρώμενα υπάρχουν παντού σε κάθε σημείο του χωριού πάγκοι και τραπεζάκια με σαρακοστιανούς μεζέδες και μινωική κουζίνα που οι φιλόξενοι ντόπιοι κερνάνε μαζί με άφθονη ρακή και κρασί ενώ παραδοσιακοί οργανοπαίκτες αναλαμβάνουν το έργο της ψυχαγωγίας του κόσμου με πολλή μουσική και χορό.
Κάποια από τα πιο σημαντικά δρώμενα-αναπαραστάσεις του κύκλου της ζωής είναι η κηδεία, ο γαμπρός με τη νύφη, ο γάιδαρος, το όργωμα και η σπορά, τα μουτζουρώματα και ο αρκουδίστικος χορός.
Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν και “αράπηδες” και “αρκούδες” από το Βόλακα της Δράμας, περιοχή με την οποία έχει αδελφοποιηθεί η Γέργερη, άνθρωποι με ζωόμορφες μεταμφιέσεις, με προβιές ή υποκατάστατά τους και μαζί με αυτές κουδούνια, με την πρωτογενή εδώ σημασία που έχουν ως ηχητικά αντικείμενα για το διώξιμο του κακού.
Επίσης συμμετέχουν και κάτοικοι από το χωριό Σίβα φορώντας τις χαρακτηριστικές Σιβιανές μάσκες.
Η Σιβιανή μάσκα που έγινε πασίγνωστη στις δεκαετίες του 1960-70, δημιουργήθηκε το 1958 από τον Οδυσσέα Μεσσαριτάκη. Φτιάχνεται από ρίζα αθάνατου, στολισμένη με κάθε λογής κέρατο και αντικείμενα, και προκαλούσε τον τρόμο τον μικρών παιδιών σε τέτοιο βαθμό που οι μανάδες τις επικαλούνταν για να πιουν το γάλα τους.
Και φέτος τα Αποκριγιώματα δε θα πραγματοποιηθούν, λόγω της πανδημίας. Όμως οι εικονες από προηγούμενες γιορτές μας θα μας συντροφέψουν ελπίζοντας ότι η επόμενη χρονιά θα είναι διαφορετική και ότι από του χρόνου οι άνθρωποι πάλι θα μπορούν να γιορτάζουν ο ένας δίπλα στον άλλο.
Λίγα λογια τα για έθιμα που ξεδιπλώνονται στα “αποκριγιώματα”:
Η «κηδεία»
Αποτελεί μια παρωδία της εκφοράς του νεκρού, ο οποίος είναι ξαπλωμένος πάνω σε μια σκάλα ξύλινη συνήθως και σέβεται μέχρι τέλους το ρόλο του: δεν ανοίγει τα μάτια του, δε μιλάει ούτε γελάει παρά τα απίστευτα δίστιχα και μοιρολόγια που ακούει. Στόχος της πομπής είναι η ανάσταση του νεκρού κάνοντάς τον να γελάει και να θριαμβεύσει πάλι η χαρά και το γέλιο. Η πομπή αυτή τα έχει όλα: παπά, ψάλτη, χήρα που λέει εντυπωσιακά μοιρολόγια, συγγενείς που τον συνοδεύουν μέχρι τη στιγμή που θα συμβεί η ανατροπή και ο νεκρός μη μπορώντας να αντισταθεί στη μυρωδιά του κρασιού και των πειραγμάτων ανασταίνεται, γεγονός που συνοδεύεται από ξέφρενους χορούς όλου του θιάσου.
Το «όργωμα-σπορά»
Το αλέτρι, το σύμβολο του μόχθου του ανθρώπου και της προσπάθειάς του για επιβίωση, μετατρέπεται σε ένα αποκριάτικο εργαλείο όπου αντί για βόδια ή άλογα υπάρχουν δύο μεταμφιεσμένοι. Πίσω από αυτή την εικονική αροτρίαση που τα έχει όλα: το ζευγά, τα ζώα, το σπορέα, υποκρύπτεται ένα γόνιμο υπόβαθρο, καθώς ο θαμμένος στη γη σπόρος τώρα έχει αρχίσει να βλασταίνει!
Ο «γάμος»
Πρόκειται για αναπαράσταση-παρωδία του μυστηρίου της εκκλησίας μας συμβολίζοντας την ένωση των στοιχείων της φύσης, τη γονιμότητα, την αρμονική συνύπαρξη αντίθετων δυνάμεων. Η αμφισβήτηση της καθημερινής τάξης εκφράζεται με αυτοσχεδιαστική διάθεση μέσα σε ένα πλαίσιο παραδοσιακών αξιών.
Τα «μουτζουρώματα» – Οι Αράπηδες
Οι Αράπηδες είναι μια ομάδα ατόμων, το λεγόμενο καρναβάλι, όπου οι κύριοι πρωταγωνιστές είναι ο τσαούσης (άντρας ντυμένος παραδοσιακά) και η νύφη (άντρας επίσης ντυμένος με τη γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά). Όλο το καρναβάλι είναι βαμμένο με φούμο, φορά κάπα από δέρμα και καμπούρα στην πλάτη με κουδούνια και στην μέση τους έχουν κρεμασμένο ρόπαλο. Η αμφίεση και η κίνηση των αράπηδων παραπέμπουν σε διονυσιακά δρώμενα, αφού η λατρεία του Διονύσου ήταν έντονη στις περιοχές αυτές. Αυτά πήραν χριστιανικό συμβολισμό στο πέρασμα του χρόνου. Η κάπα από δέρμα συμβολίζει τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, το βαμμένο πρόσωπο το ηλιοκαμένο πρόσωπό του, η καμπούρα την καμήλα όπου βάδιζε στην έρημο ενώ το ξύλινο σπαθί το όργανο αποκεφαλισμού. Τέλος τα κουδούνια και το χτύπημά τους την αναστάτωση και τον ξεσηκωμό που προκαλούσε στο πέρασμά του.
Ο «αρκουδίστικος χορός»
Οι αρκουδιάρηδες βγαίνουν στους δρόμους δημιουργώντας πανδαιμόνιο με τους ήχους των κουδουνιών και χορεύοντας το δικό τους ξέφρενο ρυθμό. Ο σατυρικός αυτός όμιλος έχει τους δικούς του κανόνες και συνήθως απροσδόκητη εξέλιξη. Οι χορευτές είναι τραγόμορφοι κουδουνοφόροι οι οποίοι είναι δεμένοι με σχοινιά μεταξύ τους και ο επικεφαλής της ομάδας προσπαθεί μάταια να τους οδηγεί.
Καλές γιορτές σε όλους!