Εκτιμάται ότι το 25 % έως 42 % των κοριτσιών προέρχονται από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM) διατρέχει κίνδυνο ακρωτηριασμού και στην Ελλάδα
Εκτιμάται ότι το 25 % έως 42 % των κοριτσιών διατρέχει κίνδυνο ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων (FGM) στην Ελλάδα, επί συνολικού πληθυσμού 1.787 κοριτσιών ηλικίας 0-18 ετών από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Τα κορίτσια που διατρέχουν κίνδυνο ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην Ελλάδα κατάγονται κυρίως από την Αίγυπτο, την Αιθιοπία και τη Νιγηρία. Αυτά είναι τα ευρήματα από την τελευταία έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων σχετικά με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην ΕΕ (1).
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων αποτελεί μια σοβαρή μορφή έμφυλης βίας, η οποία αφήνει βαθιά σωματικά και ψυχικά τραύματα στα θύματά της σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι μια βίαιη μορφή υποταγής των γυναικών και κοριτσιών και συνιστά κατάφωρη παραβίαση των αρχών της ισότητας των φύλων. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, ως ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων νοείται κάθε διαδικασία που συνεπάγεται τη μερική ή ολική αφαίρεση των εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων ή άλλον τραυματισμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων για μη ιατρικούς λόγους (2).
Σχετικά με τη μελέτη και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων
Η μελέτη «Estimation of girls at risk of female genital mutilation in the European Union — Belgium, Greece, France, Italy, Cyprus and Malta» εκπονήθηκε κατά την περίοδο 2017-2018. Υποστηρίζει το έργο των θεσμικών οργάνων και των κρατών μελών της ΕΕ παρέχοντας ακριβέστερες πληροφορίες σχετικά με το FGM και τους κινδύνους που αυτό ενέχει για τα κορίτσια στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) είναι το κέντρο γνώσεων της ΕΕ για την ισότητα των φύλων. Στηρίζει τις/τους υπεύθυνες/-ους χάραξης πολιτικής και όλα τα αρμόδια θεσμικά όργανα στις προσπάθειές τους να καταστήσουν πραγματικότητα την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρέχοντας ειδική εμπειρογνωμοσύνη, καθώς και συγκρίσιμα και αξιόπιστα στοιχεία για την ισότητα των φύλων στην Ευρώπη.
Ποιες είναι οι τάσεις διαχρονικά;
Το ποσοστό των κοριτσιών που κινδυνεύουν με βάση το σενάριο υψηλού κινδύνου (3) μειώθηκε από 54% το 2011 σε 42% το 2016. Μειώθηκε επίσης ο απόλυτος αριθμός των κοριτσιών που κινδυνεύουν. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, ο συνολικός πληθυσμός των κοριτσιών μεταναστριών που ζουν στην Ελλάδα από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική του FGM μειώθηκε από 1.896 σε 1.787.
Η αντιμετώπιση του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην Ελλάδα
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων προβλέπεται στα άρθρα: 308 περί Σωματικής Βλάβης, 309 περί Επικίνδυνης Σωματικής Βλάβης και 310 περί Βαριάς σωματικής βλάβης του Ποινικού Κώδικααπό το 2006. Από το 2018 για το FGM διαλαμβάνει πλέον ρητά ο Νόμος 4531/5-4-2018, ο οποίος κυρώνει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης(4). Εφαρμόζεται η αρχή της εξωεδαφικότητας, η οποία ποινικοποιεί το FGM όταν τελείται στο εξωτερικό. 
Σε περιπτώσεις FGM μπορούν να εφαρμοστούν οι γενικές διατάξεις περίπροστασίας των παιδιών, είναι δε δυνατόν οι γονείς να κληθούν να λογοδοτήσουν εάν έχει τελεστεί ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων στο παιδί τους. Οι προβλέψεις επαγγελματικού απορρήτου εφαρμόζονται σε περιπτώσεις ΑΓΓΟ (άρθρο 371 του Ποινικού Κώδικα και άρθρα 57, 914 και 932 του Αστικού Κώδικα).
Σε γυναίκες και κορίτσια που έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν να υποστούν ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων μπορεί να χορηγηθεί άσυλο βάσει του άρθρου 11 του νόμου 3907/2001 για το άσυλο. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των φύλων (ΕΣΔΙΦ) 2016-2020 προβλέπει την παροχή ολιστικών υπηρεσιών υποστήριξης των θυμάτων FGM και τη διεξαγωγή εκστρατειών ενημέρωσης του ευρύτερου κοινού σε συνεργασία με τις κοινότητες.
Οι απόψεις των κοινοτήτων
Για να αποκτηθεί ουσιαστική γνώση και κατανόηση στα μέλη της διασποράς που ζουν στην Ελλάδα σχετικά με την πρακτική του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων, διοργανώθηκαν συζητήσεις σε ομάδες εστίασης με άνδρες και γυναίκες από την Αίγυπτο, το Ιράκ, τη Νιγηρία, τη Σομαλία και το Σουδάν.
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων φαίνεται να απασχολεί περισσότερο τη σομαλική και τη σουδανική κοινότητα και λιγότερο την αιγυπτιακή, την ιρακινή ή τη νιγηριανή κοινότητα. Η σομαλική και η σουδανική κοινότητα επέδειξαν επίσης μεγαλύτερη προθυμία να συζητήσουν δημοσίως το πρόβλημα του FGM, σε αντίθεση με όσες και όσους συμμετείχαν με χώρες καταγωγής την Αίγυπτο και τη Νιγηρία, οι οποίες/-οι το αντιμετώπισαν ως ζήτημα ιδιωτικής φύσεως.
Όσες και όσοι συμμετείχαν διατύπωσαν την εκτίμηση ότι το FGM δεν εφαρμόζεται ευρέως στην Ελλάδα. Εντούτοις, από τις αφηγήσεις στο πλαίσιο των συζητήσεων προέκυψε ότι ο επαναπατρισμός κοριτσιών με σκοπό να υποστούν ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων αναδεικνύεται σε σημαντικό παράγοντα κινδύνου. Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι η μυστικότητα που επικρατεί εντός της οικογένειας σχετικά με το FGM, η πίεση για συμμόρφωση προς τα πρότυπα της αγνότητας και της αγαμίας που ασκείται στη χώρα καταγωγής, οι παραδοσιακές αντιλήψεις για τη σεξουαλικότητα των κοριτσιών και η απουσία εκστρατείας κατά του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην Ελλάδα και στις χώρες καταγωγής.
Η διευκόλυνση της διεξαγωγής δημόσιων συζητήσεων σχετικά με τον FGM και τις επιπτώσεις του στην υγεία, ιδίως με τη συμμετοχή ανδρών, συμβάλλει στην αποθάρρυνση της πρακτικής. Άλλοι αποτρεπτικοί παράγοντες είναι η εξάλειψη των στερεοτύπων σχετικά με τη σεξουαλικότητα των γυναικών, η προώθηση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης για όλες τις μορφές της πρακτικής και η κατάρριψη των αντιλήψεων που την ανάγουν σε θρησκευτικό πρόταγμα.
Αντιμετώπιση του φαινομένου του FGM στο πλαίσιο της μετανάστευσης
Η Ελλάδα ένιωσε έντονα τον αντίκτυπο των πρόσφατων μεταναστευτικών ροών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με τον ακριβή αριθμό των γυναικών που διέσχισαν τα σύνορα προερχόμενες από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική του FGM. Ωστόσο, από τα γενικά στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας προκύπτει ότι από το 2011 έχουν συλληφθεί στην Ελλάδα 163.950 άτομα από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική. Επρόκειτο για γυναίκες από το Ιράκ, τη Σομαλία, την Ερυθραία, την Αίγυπτο, τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Ακτή Ελεφαντοστού.
Από την εξέταση του αριθμού των αιτούντων άσυλο κοριτσιών (πέραν των νόμιμων μεταναστών/-τριών, καθώς οι αιτίες μετανάστευσης είναι διαφορετικές στην περίπτωση αυτή), εκτιμάται ότι το 5% των αιτούντων άσυλο κοριτσιών διατρέχει κίνδυνο ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων στην Ελλάδα (2016), επί συνολικού πληθυσμού 1.123 αιτούντων άσυλο κοριτσιών ηλικίας 0-18 ετών από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Συστάσεις προς την Ελλάδα
- Ενίσχυση του διωκτικού μηχανισμού. Με την εφαρμογή της νέας ελληνικής νομοθεσίας, θα διευκολυνθεί η δίωξη του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η παρακολούθηση του αντικτύπου της νομοθεσίας και των δικαστικών υποθέσεων θα επιτρέψει τη συλλογή προσφορότερων στοιχείων και γνώσεων σχετικά με την πρακτική στην Ελλάδα.
- Θέσπιση ενός συστήματος ασύλου ευαίσθητου σε θέματα φύλου. Η εξέταση των αιτήσεων ασύλου που επικαλούνται κίνδυνο FGM πρέπει να διευκολύνεται μέσω της προστασίας των θυμάτων σε δομές υποδοχής, της ευαίσθητης ως προς το φύλο εκτίμησης κινδύνου κατά την άφιξη και, εν συνεχεία, της εξειδικευμένης παραπομπής και φροντίδας. Ακόμη και όταν εγκαθίστανται συστήματα ταχέως συνοριακού ελέγχου, πρέπει να διασφαλίζεται η εφαρμογή ευαίσθητων ως προς το φύλο διαδικασιών ασύλου.
- Εφαρμογή εθνικής στρατηγικής πρόληψης. Το ειδικό σχέδιο δράσης θα υποστηρίξει την πρόληψη. Τα εμπλεκόμενα μέρη από τους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της μετανάστευσης, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των εκπροσώπων των μεταναστών/-τριών πρέπει να συμβάλουν στην από κοινού αντιμετώπιση του προβλήματος του FGM σε διεπιστημονική βάση.
- Κατάρτιση και εφαρμογή πολιτικών σε συνεργασία με τις κοινότητες. Η συμμετοχή των κοινοτήτων που πλήττονται από το φαινόμενο του FGM και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας για την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες των κυρίως ωφελούμενων προσώπων. Κατά την προσέγγιση των κοινοτήτων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ετερογένειά τους και να θεσπίζονται στοχευμένες στρατηγικές με γνώμονα τη διευκόλυνση της προσέγγισης.
- Παροχή διεπιστημονικών υπηρεσιών υποστήριξης. Τα κράτη μέλη καλούνται να θεσπίσουν ελάχιστα πρότυπα για τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία των θυμάτων εγκληματικών πράξεων, ακόμη και όταν αυτές τελούνται στο εξωτερικό, όπως ορίζεται στην οδηγία 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα δικαιώματα των θυμάτων. Δημιουργία, ενίσχυση και προώθηση της πρόσβασης σε διεπιστημονικές υπηρεσίες παροχής φροντίδας και συνδρομής. Οι εν λόγω υπηρεσίες θα μπορούσαν να παρέχονται, μεταξύ άλλων, από γενικούς ιατρούς, γυναικολόγους, μαίες και μαιευτές, σεξολόγους, ψυχολόγους, πολιτιστικούς διαμεσολαβητές και διερμηνείς.
- Ενημέρωση σχετικά με τις έννομες και τις υγειονομικές συνέπειες. Στοχευμένες και συστηματικές εκστρατείες για γυναίκες και άνδρες, με εργαλεία πληροφόρησης διαθέσιμα σε διάφορες γλώσσες, διαδικτυακά αλλά και εκτός διαδικτύου, τα οποία θα συμβάλουν στην αποθάρρυνση της εφαρμογής της πρακτικής.
- Κατάρτιση επαγγελματιών και εκπαίδευση. Συστηματικός και βιώσιμος συντονισμός της τεχνικής και ευαίσθητης ως προς το φύλο κατάρτισης, ο οποίος θα διασφαλίζει ότι το προσωπικό που εργάζεται στους τομείς των εκπαιδευτικών, υγειονομικών, κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών ασύλου θα επιτύχει τους στόχους που έχουν τεθεί. Η κατάρτιση πρέπει να αρχίζει κατά την περίοδο άσκησης και να εντάσσεται στα προγράμματα άσκησης διαφόρων επαγγελμάτων, όπως για παράδειγμα του επαγγέλματος της/του γυναικολόγου και της/ του μαίας/μαιευτή. Οι κατευθυντήριες γραμμές για την έγκαιρη αναγνώριση των θυμάτων ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων πρέπει να μεριμνούν για τη διασφάλιση της προστασίας τους, την αναφορά και την παραπομπή των σχετικών περιστατικών.
- Αντιμετώπιση της παρερμηνείας των θρησκευτικών προταγμάτων. Οι συμμετέχουσες/-οντες στις ομάδες συζήτησης στην Ελλάδα επιβεβαίωσαν τον ισχυρό αποτρεπτικό αντίκτυπο του συγκεκριμένου παράγοντα. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην αλλαγή των αντιλήψεων της κοινότητας μπορούν να συνδράμουν αποτελεσματικά στην κατάρριψη των λανθασμένων αντιλήψεων που επικρατούν στον δημόσιο διάλογο και να προσδώσουν αξιοπιστία σε εκστρατείες και μηνύματα που στρέφονται κατά της επίμαχης πρακτικής.
- Συμμετοχή των ανδρών με στόχο την αλλαγή. Οι απόψεις των ανδρών σχετικά με την επίμαχη πρακτική αλλάζουν με πιο αργό ρυθμό. Η στοχευμένη ενημέρωση των ανδρών για τις επιπτώσεις στην υγεία και τον κοινωνικό στιγματισμό που προκαλεί η επίμαχη πρακτική ενθαρρύνει τη δημόσια συζήτηση και την απόκτηση γνώσεων σχετικά με την πρακτική.
- Διεξαγωγή εκτιμήσεων κινδύνου ανά τακτά χρονικά διαστήματα με στόχο την ευκολότερη πρόσβαση στα δεδομένα. Συλλογή αναλυτικών στοιχείων για τον πληθυσμό μεταναστριών και όχι μόνον για τις έχουσες άδεια παραμονής. Παροχή στοιχείων που αφορούν τις γεννήσεις ζώντων κοριτσιών από μητέρες καταγόμενες από χώρες όπου εφαρμόζεται η πρακτική του FGM. Συλλογή στοιχείων για τις αιτήσεις ασύλου που σχετίζονται με την πρακτική του FGM, καθώς και συλλογή στοιχείων από τις αστυνομικές αρχές σχετικά με την παράτυπη μετανάστευση με βάση το φύλο και την ηλικία.
(1) Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), Estimation of girls at risk of female genital mutilation in the European Union — Belgium, Greece, France, Italy, Cyprus and Malta, 2018
(2) Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, Factsheet on female genital mutilation (http://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/female-genital-mutilation)
(3) Για αναλυτική περιγραφή των σεναρίων υψηλού και χαμηλού κινδύνου, βλ. την έκθεση Estimation of girls at risk of female genital mutilation in the European Union — Belgium, Greece, France, Italy, Cyprus and Malta, 2018.
(4) Συμβούλιο της Ευρώπης (2011), Σύμβαση για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης), Συμβούλιο της Ευρώπης, Σειρά Συνθηκών αριθ. 210, Κωνσταντινούπολη.
European Institute for Gender Equality, EIGE, socialpolicy.gr