Του Απόστολου Δ. Καραμπά
Ένας πίνακας τεραστίων διαστάσεων (491×716 εκ.) βρίσκεται τοποθετημένος στο μουσείο του Λούβρου, στην πτέρυγα Sully, δεν περνά απαρατήρητος, και προκαλεί αίσθηση στον επισκέπτη του χώρου.
Πρόκειται για την <<Σχεδία της Μέδουσας>>, ένα έργο του Theodor Gericult, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του γαλλικού Ρομαντισμού. Στον πίνακα αυτόν (Le Radeau de la Meduse) ο ζωγράφος αποτυπώνει την στιγμή που οι λίγοι επιζώντες ταξιδιώτες μιας σχεδίας, της οποίας το πανί ο άνεμος το φουσκώνει προς την αντίθετη κατεύθυνση, σε μια τρικυμιώδη θάλασσα, γνέφουν στο πλοίο της σωτηρίας τους, που διακρίνουν στο βάθος του ορίζοντα, ύστερα από μια άγρια περιπλάνηση δύο εβδομάδων στον ωκεανό. Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει με εκφραστικότητα την απελπισία, τον φόβο, την αγωνία αλλά και την ελπίδα των ναυαγών, ένα έργο με ρεαλισμό, μια αλληγορία.
Στα μέσα Ιουλίου του έτους 1816, η φρεγάτα <<Μeduse>> σαλπάρισε από την Γαλλία, μαζί με άλλα τρία πλοία, με προορισμό την Σενεγάλη, αποικία την εποχή αυτή, η οποία είχε επιστραφεί στους Γάλλους από τους Βρετανούς, μετά τις υπογραφές των διαπραγματεύσεων της συνθήκης των Παρισίων (1815). Το πλοίο μετέφερε συνολικά 400 επιβάτες, στρατιώτες και διοικητικούς υπαλλήλους μαζί με τον νέο κυβερνήτη της νεοαποκτηθείσης αποικίας και την οικογένεια του, καθώς και τα 160 μέλη του πληρώματος. Καπετάνιος της φρεγάτας και επικεφαλής της ναυτικής μοίρας είχε διοριστεί ένας ανεπαρκής ναυτικός, αλλά ευνοούμενος αριστοκράτης, λόγω της φιλικής σχέσης του με τον αδελφό του Λουδοβίκου αλλά και της αφοσίωσης του στο μοναρχικό καθεστώς. Ήταν ο υποκόμης De Chaumareys, ο οποίος κατά την διάρκεια της Γαλλικής επανάστασης, είχε διαφύγει από την χώρα καταφεύγοντας στην Βρετάνια το 1795 σκοπεύοντας να πολεμήσει με τους Άγγλους κατά των Γάλλων επαναστατών.
Έχει περάσει μόλις ένας χρόνος από το Waterloo (Ιούνιος 1815), που σήμανε το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων (1803-1815) και την παλινόρθωση της μοναρχίας των Βουρβόνων στην Γαλλία, που έφερε τον Λουδοβίκο XVII στην εξουσία.
Από την αρχή του θαλασσινού ταξιδιού δεν έλειψαν τα προβλήματα και οι εντάσεις που δημιουργούνταν από τον αλαζονικό και φιλοβασιλικό κυβερνήτη της νηοπομπής. Αρκετοί από τα πληρώματα του στολίσκου, αξιωματικοί και ναύτες, είχαν πολεμήσει με τον Ναπολέοντα εναντίον των Βρετανών. Εξαιτίας των άστοχων χειρισμών και των κακών υπολογισμών πλοήγησης του καπετάνιου, η φρεγάτα βρέθηκε εκτός πορείας και εξόκειλε στα αβαθή του κόλπου Arguin, σε μια σύρτη, έναν αμμόλοφο του βυθού, στην δυτική Αφρική ανοικτά της Μαυριτανίας. Ήταν μια επικίνδυνη διαδρομή, ελάχιστα χαρτογραφημένη που την απέφευγαν οι έμπειροι ναυτικοί.
Παρά τις μανούβρες και τις προσπάθειες των ναυτών της φρεγάτας στάθηκε αδύνατη η αποκόλληση. Τελικά αποφασίζεται η εγκατάλειψη του πλοίου, όπου και διαπιστώνεται ότι οι έξι σωστικές λέμβοι στις οποίες χώρεσαν 250 άνθρωποι, κυρίως οι αξιωματούχοι, πλούσιοι επιβάτες, κυβερνητικοί και ναυτικοί, δεν επαρκούν προς διάσωση όλων των επιβαινόντων. Οι υπόλοιποι 150 περίπου εναπομείναντες ταξιδιώτες που επιλέχθηκαν κατά βάση με κοινωνικά και ταξικά κριτήρια, με ελάχιστες προμήθειες, φορτώθηκαν σε μια πρόχειρη κακοφτειαγμένη σχεδία που κατασκεύασαν οι μαραγκοί του πλοίου από μαδέρια, κατάρτια και σχοινιά του καραβιού. Την σχεδία αρχικά ρυμούλκησαν οι σωστικές βάρκες, με κατεύθυνση την πλησιέστερη ακτή. Λίγες ώρες αργότερα έσπασαν οι τριχιές που ήταν δεμένη, και αφέθηκε να περιπλανιέται έρμαιο των κυμάτων.
Η υπόθεση να κόπηκαν τα καραβόσκοινα κατόπιν διαταγής του καπετάνιου, κάτι το οποίο ενισχύουν οι φήμες, θεωρείται πιθανή και δεν μπορεί να αποκλεισθεί αυτό το ενδεχόμενο.
Ένα από τα σκάφη της αποστολής, το μπρίκι Αργώ (Argus), χωρίς να έχει λάβει διαταγή αναζήτησης, προφανώς από τύχη, δύο εβδομάδες αργότερα εντοπίζει την σχεδία και περισυλλέγει δεκαπέντε επιζώντες ναυαγούς, από τους οποίους πέντε δεν επιβίωσαν. Μέσα σε αυτή την τρομαχτική περιπλάνηση, κάτω από δύσκολες καιρικές συνθήκες συνέβησαν φρικτά και αποτρόπαια γεγονότα, αυτοκτονίες, εξεγέρσεις, φόνοι και τραυματισμοί. Οι πιο δυνατοί έριχναν τους αδύναμους από την πείνα και την αφυδάτωση στην θάλασσα, όπως και τους τραυματισμένους, σημειώθηκαν λόγω της ασιτίας και φαινόμενα κανιβαλισμού.
Το τραγικό αυτό γεγονός, από μαρτυρίες των επιζώντων, συγκλόνισε την γαλλική κοινωνία και ενέπνευσε τον Ζερικώ, που μελέτησε την υπόθεση του ναυαγίου της <<Μέδουσας>>. Συναντήθηκε με διασωθέντες, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο ξυλουργός της σχεδίας, που τον βοήθησαν στην δημιουργία ενός αντιγράφου της. Τα άτομα που χρησιμοποιήθηκαν ως μοντέλα στις μορφές που αναπαρίστανται στον πίνακα, είναι επιζήσαντες, γνωστοί και φίλοι του Ζερικώ, όπως ο ρομαντικός ζωγράφος Eugene Delacroix, στο έργο του οποίου <<Η σφαγή της Χίου>>, όπως φαίνεται σε κάποιο βαθμό, είναι εμφανής η έμπνευση του. Ένας φημισμένος πίνακας ζωγραφικής με θέμα τις σφαγές της νήσου Χίου από τους Οθωμανούς το 1822, που δημιουργήθηκε από τον Ντελακρουά δύο χρόνια αργότερα και που σήμερα εκτίθεται στο μουσείο του Λούβρου.
Ο πλοίαρχος της φρεγάτας, να αναφέρουμε ότι πέρασε ναυτοδικείο, στο οποίο και αθωώθηκε αφού αρνήθηκε τα πάντα. Ήταν μια αριστοκρατική απόδοση της δικαιοσύνης, η καταδίκη της ανικανότητας του, συν τοις άλλοις, θα έβλαπτε το γόητρο της Γαλλίας, στις Μεγάλες Δυνάμεις και κυρίως απέναντι στην Βρετανία.
Το ναυάγιο της φρεγάτας ως θέμα, απετέλεσε πηγή έμπνευσης σε κατοπινούς ζωγράφους και λογοτέχνες. Το πασίγνωστο τραγούδι <<Ήταν ένα μικρό καράβι που ήταν αταξίδευτο….>> είναι η ελληνική εκδοχή του ναυτικού γαλλικού τραγουδιού <<ll etait un petit novires>>. Αθώοι, χαρούμενοι στίχοι, που έχουν τραγουδηθεί από γενιές παιδιών δεκάδες τώρα χρόνια, των οποίων οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν την τραγική προέλευσή τους, που είναι ο απόηχος μιας φρικτής ιστορίας, που σχεδόν αγγίζει θα λέγαμε τον μύθο.
Το έργο του Theodor Gericult εκτέθηκε το 1819 στο Παρίσι, το θέμα του ήταν βαθειά πολιτικό, μια βαριά κατηγορία κατά της Μοναρχίας και ενός διεφθαρμένου κράτους.
<<Είναι η ίδια η Γαλλία, ολόκληρη η κοινωνία μας, που ο ζωγράφος επιβίβασε πάνω στην σχεδία της Μέδουσας>>, σύμφωνα με τα σχόλια του ιστορικού Jules Michel.
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ.
Μια μοντέρνα τσιμεντένια εκδοχή της <<Σχεδίας της Μέδουσας>> είναι ένα έργο του Βρετανού γλύπτη Jason de Caires Taylor. Ένας φόρος τιμής όπως περιγράφει ο ίδιος, σε αυτούς που <<τα όνειρα τους και οι ελπίδες τους βρίσκονται στον πάτο της θάλασσας>>! Είναι η <<Σχεδία της Λαμπεντούζα>>. Το γλυπτό αναπαριστά μια βάρκα με πρόσφυγες στο υποβρύχιο μουσείο (Museo Atlantico), στον βυθό του ωκεανού σε βάθος 15μ. στην Λανθαρότε (Lanzarote), το μεγαλύτερο από τα 4 Κανάρια νησιά.
Ένα μνημείο αφιερωμένο σε όλους τους κυνηγημένους ανθρώπους, τους πλάνητες και ανέστιους, χωρίς αύριο, που στοιβαγμένοι στους σκυλοπνίχτες, πνίγονται καθημερινά, χθες στην Λαμπεντούζα (Lampedusa), σήμερα στην Πύλο, αύριο κάπου αλλού, απανταχού της Γής!