Με φόντο τις εργασιακές ελαστικοποιήσεις και το brain drain, η κυβέρνηση Μητσοτάκη ενισχύει τις ώρες εργασίας για να τονώσει την παραγωγικότητα. Όμως τα στατιστικά δείχνουν ότι η υπερεργασία δεν φέρνει ευημερία — αλλά φθορά, ανισότητα και φυγή.

Ενώ η Ευρώπη συζητά πειραματικά την καθιέρωση της 4ήμερης εργασίας για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της ψυχικής υγείας των εργαζομένων, η Ελλάδα ακολουθεί την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Την προηγούμενη εβδομάδα, η Βουλή ενέκρινε το νομοσχέδιο «Δίκαιη Εργασία για Όλους», το οποίο επιτρέπει — υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις — 13ωρες εργάσιμες ημέρες, ως συνέχεια της περσινής θεσμοθέτησης της 6ήμερης εργασίας σε επιλεγμένους κλάδους.

Η κίνηση αυτή, που υποστηρίζεται από την κυβέρνηση Μητσοτάκη ως εργαλείο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη μείωση της αδήλωτης εργασίας, πυροδότησε κύμα απεργιακών κινητοποιήσεων και επικρίσεις από συνδικάτα, ειδικούς εργασιακού δικαίου και την αντιπολίτευση.

Ποιο είναι το πραγματικό υπόβαθρο των αριθμών;

Η Ελλάδα διατηρεί σταθερά μια από τις υψηλότερες ετήσιες ώρες εργασίας παγκοσμίως. Το 2023, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι Έλληνες εργάστηκαν κατά μέσο όρο περισσότερες ώρες από τους πολίτες όλων των κρατών της Ε.Ε., ενώ μόνο Κολομβία, Μεξικό, Κόστα Ρίκα και Χιλή κατέγραψαν υψηλότερα επίπεδα παγκοσμίως.

Παρά τις υπερωρίες και τις εξαντλητικές εβδομάδες, η αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών παραμένει σε ιστορικά χαμηλά. Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων το 2024 διαπίστωσε ότι σχεδόν τα μισά ελληνικά νοικοκυριά αδυνατούν να καλύψουν βασικές ανάγκες, ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται προτελευταία στην Ε.Ε. ως προς την αγοραστική δύναμη.

Από την κρίση στην «ανάκαμψη»: Ποιο είναι το τίμημα;

Η χώρα υπέστη βαριά οικονομική καθίζηση μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008. Το ΑΕΠ της Ελλάδας κατέρρευσε κατά 25% μεταξύ 2009 και 2014, η ανεργία εκτοξεύθηκε στο 28%, ενώ το δημόσιο χρέος εκτοξεύτηκε άνω του 200% του ΑΕΠ.

Αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στατιστική ανάκαμψη — το χρέος υποχώρησε από 209,4% το 2020 σε 163,9% το 2023 και η ανάπτυξη υπερέβη τον μέσο όρο της Ευρωζώνης — η βελτίωση είναι εύθραυστη και εξαρτώμενη από χαμηλής παραγωγικότητας τομείς, όπως ο τουρισμός, η εστίαση και οι υπηρεσίες.

Έρευνα του London School of Economics με τίτλο Greece’s Cafe Economy διαπιστώνει πως από το 2009 έως το 2023, η απασχόληση σε τουριστικά επαγγέλματα αυξήθηκε κατά 87%, ενώ η προστιθέμενη αξία αυτών των επαγγελμάτων αυξήθηκε μόλις κατά 11%. Η παραγωγικότητα εργασίας μειώθηκε κατά 16% και οι πραγματικοί μισθοί κατέρρευσαν από 26% έως και 60% στους συγκεκριμένους κλάδους.

Ο φαύλος κύκλος των χαμηλών μισθών και των υπερωριών

Οι περικοπές στους μισθούς, οι παγωμένοι κατώτατοι, η εξασθένιση των συλλογικών συμβάσεων — όλα μέρος των μνημονιακών παρεμβάσεων — οδήγησαν στο σημερινό τοπίο: η Ελλάδα διαθέτει πλέον ένα από τα υψηλότερα ποσοστά χαμηλόμισθων εργαζομένων στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, το 20% των Ελλήνων εργάζεται πάνω από 45 ώρες την εβδομάδα — το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.

Ακόμα κι έτσι, σχεδόν 1 εκατομμύριο άτομα παραγωγικής ηλικίας εγκατέλειψαν τη χώρα μεταξύ 2010 και 2022. Ο συνδυασμός αυτής της φυγής με τον δείκτη γονιμότητας των 1,3 γεννήσεων ανά γυναίκα απειλεί με μείωση του πληθυσμού έως και 25% μέχρι το 2070 — έξι φορές πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. — θέτοντας σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος.

Τι υποστηρίζει η κυβέρνηση και γιατί αντιδρούν οι εργαζόμενοι;

Η κυβέρνηση επιχειρηματολογεί υπέρ της νέας εργασιακής ευελιξίας ως μηχανισμού ενίσχυσης της απασχόλησης, της καταγραφής της αδήλωτης εργασίας και της παραγωγικότητας. Μεταξύ άλλων έχει εφαρμόσει:

• Ψηφιακή κάρτα εργασίας για την παρακολούθηση ωραρίων και υπερωριών

• Αυξήσεις στον κατώτατο μισθό — που ωστόσο δεν ακολουθούν τον πληθωρισμό

• Επέκταση γονικής άδειας και θεσμοθέτηση τηλεργασίας με δικαίωμα αποσύνδεσης

• Μείωση των εργοδοτικών εισφορών

Το πιο πρόσφατο μέτρο αφορά την επέκταση των ωρών εργασίας έως 13 ημερησίως (με ανώτατο ετήσιο όριο τις 150 ώρες υπερωρίας), κυρίως σε τουριστικές και εποχιακές δραστηριότητες, με στόχο την κάλυψη της ζήτησης χωρίς προσλήψεις. Η κυβέρνηση υποστηρίζει πως πρόκειται για νόμιμη αναγνώριση υπερωριών που ήδη υφίστανται άτυπα και θα πληρώνονται κανονικά.

Όμως, όπως επισημαίνουν εργατολόγοι και εργατικά συνδικάτα, το μέτρο:

1. Νομιμοποιεί την υπερεργασία αντί να χτυπά τις αιτίες της — τις εξαντλημένες συλλογικές συμβάσεις και τους χαμηλούς μισθούς.

2. Δεν εγγυάται ουσιαστική προστασία: Αν και ο υπουργός Εργασίας διαβεβαιώνει ότι κανείς δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να εργαστεί 13 ώρες ή να απολυθεί επειδή αρνήθηκε, η αδυναμία του ΣΕΠΕ να πραγματοποιεί επαρκείς ελέγχους αφήνει τους εργαζόμενους εκτεθειμένους σε αυθαιρεσία.

Υπερεργασία αντί για μεταρρυθμίσεις; Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι

Θα βοηθήσει άραγε η 6ήμερη εβδομάδα και οι 13ωρες βάρδιες στην οικονομική ανάκαμψη της χώρας; Οι ενδείξεις δεν είναι ενθαρρυντικές. Η παρατεταμένη εργασία ενισχύει τον κίνδυνο εξουθένωσης και προβλημάτων υγείας, περιορίζει την παραγωγικότητα μακροπρόθεσμα και τροφοδοτεί τη διαρροή εγκεφάλων προς το εξωτερικό.

Πιο σκληρές εργασιακές συνθήκες δυσκολεύουν τις οικογένειες να αποκτήσουν παιδιά, εντείνοντας το δημογραφικό πρόβλημα. Το παράδοξο είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση επιλέγει να στηρίξει την ανάπτυξη όχι μέσα από την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της καινοτομίας, αλλά μέσω της χρονικής επέκτασης της φθηνής εργασίας.

Συμπέρασμα: Ανάπτυξη για ποιους και με ποιους όρους;

Η Ελλάδα, παρά τις επίσημες πανηγυρικές αναφορές περί επιστροφής στην κανονικότητα, φαίνεται να πορεύεται σε αντίθετη τροχιά από τον ευρωπαϊκό διάλογο για τη μείωση της εργασιακής κόπωσης και την ποιότητα ζωής. Η στροφή προς περισσότερο χρόνο εργασίας — αντί για καλύτερες συνθήκες — κινδυνεύει να αναπαράγει το ίδιο το παραγωγικό αδιέξοδο που οδήγησε στη κρίση.

Η πραγματική ερώτηση δεν είναι αν δουλεύουμε αρκετά, αλλά τι αξία παράγουμε και πώς τη μοιραζόμαστε. Αν η απάντηση της χώρας στην κρίση είναι «δουλέψτε περισσότερο, κερδίστε λιγότερα», τότε η κοινωνική φθορά θα προηγηθεί της οικονομικής ανάκαμψης.