Κινδύνους σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων εγκυμονούν οι πρόσφατες εξαγγελίες της γερμανικής κυβέρνησης για την επαναφορά εσωτερικών συνοριακών ελέγχων στον χώρο Σένγκεν. Παράλληλα, προβλέπεται και η αύξηση των απελάσεων προσφύγων προς τις πρώτες χώρες υποδοχής και ειδικά την Ελλάδα. Οι κίνδυνοι αυτοί επιτείνονται από το γεγονός ότι παραμένουν τα χρονίζοντα εμπόδια στην πρόσβαση των αναγνωρισμένων προσφύγων στα απαραίτητα έγγραφα και κοινωνικά δικαιώματα για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους στη χώρα.
Την περασμένη εβδομάδα, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας ανακοίνωσε ότι από τις 16 Σεπτεμβρίου 2024 και για έξι μήνες, επιβάλλει προσωρινούς ελέγχους σε όλα τα χερσαία σύνορά της, με στόχο την άρνηση εισόδου στη χώρα και την επαναπροώθηση με πολύ πιο αυστηρά κριτήρια. Η άρνηση εισόδου στα γερμανικά χερσαία σύνορα αφορά επισήμως μόνο τις περιπτώσεις στις οποίες τα εισερχόμενα άτομα δεν έχουν υποβάλει αίτημα προστασίας ενώπιον των γερμανών συνοριοφυλάκων. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, μεταξύ των ατόμων στα οποία επιβάλλεται άρνηση εισόδου στα χερσαία σύνορα όπου διενεργούνται ήδη έλεγχοι, υπάρχουν πολλά άτομα που διαφεύγουν από χώρες όπως η Συρία και το Αφγανιστάν. Προσφυγικές οργανώσεις, όπως η PRO ASYL, υποθέτουν, επομένως, ότι οι Γερμανοί συνοριοφύλακες αγνοούν συστηματικά τις αιτήσεις ασύλου ή τουλάχιστον δεν ενημερώνουν επαρκώς τα άτομα σχετικά με τη δυνατότητα υποβολής αίτησης ασύλου.
Πέραν των υπόλοιπων ζητημάτων που τίθενται από αυτή την κατεύθυνση στην πολιτική μετανάστευσης και ασύλου της Γερμανίας και την υπονόμευση των κανόνων του Σένγκεν, οφείλει επίσης να ληφθεί υπόψη, σχετικά με την αύξηση του αριθμού των επιστροφών προς την Ελλάδα, ότι οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους. Οι συστημικές ελλείψεις του ελληνικού συστήματος ασύλου, όπως καταγράφονται σε ετήσια βάση από την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και επιβεβαιώνονται από τις πλέον επίσημες πηγές, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1 και τα εθνικά δικαστήρια διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, εξακολουθούν να εκθέτουν τους πρόσφυγες που λαμβάνουν καθεστώς διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα σε:
- Καθυστερήσεις πολλών μηνών, έως και ενός έτους, στην ανανέωση των αδειών διαμονής από το υποστελεχωμένο αρμόδιο κλιμάκιο της Υπηρεσίας Ασύλου, που συνεπάγονται έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων και αδυναμία πρόσβασης στην υγεία, στην εργασία και στην κοινωνική πρόνοια.
- Άδικο αποκλεισμό από το σύνολο σχεδόν των κοινωνικών επιδομάτων, τα οποία προϋποθέτουν μόνιμη διαμονή πέντε ή παραπάνω ετών στη χώρα, ενώ κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί για να αρθεί η διακριτική μεταχείριση κατά των προσφύγων στις κοινωνικές παροχές, σχεδόν δύο χρόνια μετά την εκκίνηση διαδικασιών επί παραβάσει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιανουάριο του 2023.
- Υψηλό κίνδυνο αστεγίας και ένδειας, εφόσον οι περισσότεροι αδυνατούν να έχουν μία σταθερή προσοδοφόρα εργασία και τα απαραίτητα έγγραφα και μέσα για να βρουν στέγη εντός της προθεσμίας τριάντα ημερών από την αποδοχή της αίτησης ασύλου για την αποχώρησή τους από τα καμπς της χώρας. Η δε οικονομική υποστήριξη που παρέχεται από το πρόγραμμα HELIOS σε όσους κατορθώσουν να εξασφαλίσουν κατοικία παύει με την πάροδο ενός έτους από την αποδοχή της αίτησης ασύλου.
Οι απελάσεις αναγνωρισμένων προσφύγων προς την Ελλάδα συνεχίζονται μέχρι σήμερα, παρά τα σοβαρά ερωτήματα που θέτει η παρούσα κατάσταση των αναγνωρισμένων προσφύγων για τη συμμόρφωση των ευρωπαϊκών κρατών με τις υποχρεώσεις τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Νορουλά*, πρόσφυγα από το Αφγανιστάν που επιστράφηκε στα τέλη Δεκεμβρίου του 2023 στην Ελλάδα από τη Γερμανία. Στη Γερμανία, είχε προηγουμένως απορριφθεί η αίτηση ασύλου του ως απαράδεκτη, λόγω του προσφυγικού καθεστώτος που είχε στην Ελλάδα. Ο Νορουλά έχει ζητήσει την ανανέωση της άδειας διαμονής του στην Ελλάδα από τον Ιανουάριο του 2024 και αναμένει μέχρι σήμερα την έγκρισή της από την Υπηρεσία Ασύλου, παραμένοντας για οκτώ μήνες χωρίς χαρτιά και κατά συνέπεια χωρίς δυνατότητα να εργαστεί ή να λάβει κοινωνικά επιδόματα.
Τους κινδύνους παραβιάσεων στοιχειωδών δικαιωμάτων ανθρώπων όπως ο Νορουλά επιτείνει περαιτέρω η πρόσφατη μεταρρύθμιση του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (ΚΕΣΑ), μέσα από μία σειρά νομοθετικών αλλαγών που διευκολύνουν τις απελάσεις αναγνωρισμένων προσφύγων σε χώρες πρώτης εισόδου όπως η Ελλάδα. Σύμφωνα με τον νέο Κανονισμό διαδικασιών ασύλου, οι αιτήσεις ασύλου ανθρώπων που έχουν προηγουμένως λάβει διεθνή προστασία στην Ελλάδα θα μπορούν να απορρίπτονται ως απαράδεκτες, χωρίς να διενεργηθεί προσωπική συνέντευξη και να εξεταστούν οι λόγοι για τους οποίους δεν παρέμειναν στην Ελλάδα.