Ο θρυλικός Μακεδονικός Αγώνας πραγματοποιήθηκε, όχι για να απελευθερωθεί η Μακεδονία, αλλά για να αντιμετωπισθεί ο κίνδυνος εκσλαυισμού της. Η απελευθέρωση των βορείων διαμερισμάτων μας επιτεύχθηκε με τους περίφημους Απελευθερωτικούς πόλεμους του 1912-13. Μ’ αυτούς αποτινάχθηκε ο τουρκικός ζυγός από Μακεδονία, Ήπειρο, Θράκη και νησιά του Αιγαίου. Τότε έγινε και η πολυπόθητη Ένωση της Κρήτης με τη Μητέρα Ελλάδα, για την οποία είχαν χυθεί ποταμοί αίματος.
Στους Απελευθερωτικούς πόλεμους, αθρόα υπήρξε και πάλι η εθελοντική παρουσία των Κρητικών. Μεγαλειώδης και πάλι (όπως και στον προηγηθέντα Μακεδονικό Αγώνα) η κυριαρχική παρουσία των Σφακιανών.
Εδώ στο βιβλίο με την ιστορία του Ασκύφου, επιλέξαμε τα ονόματα παλικαριών του χωριού αυτού, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο παρακάτω εντυπωσιακός πίνακας. Φαίνεται δε από την πληθώρα των εθελοντών, ότι οι Ακυφιώτες έπραξαν και τότε το καθήκον τους, όπως και σε όλους τους προηγούμενους πολέμους.
Ως αρχή θα πρέπει να προτάξωμε τον περίφημο Γεώργιο Τσόντο-Βάρδα, τον θριαμβευτή του Μακεδονικού Αγώνα, ο οποίος διακρίθηκε και στη δεύτερη αυτή πολεμική περίοδο. Αμέσως μετά, θα σημειώσουμε το όνομα του λαμπρού Αρχηγού εθελοντών Μιχάλη Τσόντου, ο οποίος υπηρξε μια ξεχωριστή μορφή πολεμιστή, τόσο στο Μακεδονικό Αγώνα, όσο και στους Απελευθερωτικούς πολέμους 1912-13, αλλά και στην Τρίτη πολεμική περίοδο του Βορειο-ηπειρωτικού Αγώνα του 1914 (που θα δούμε στο επόμενο κεφάλαιο).
Άλλος διαλεκτός Ασκυφιώτης καπετάνιος του 1912-13 ήταν ο Μανώλης Κλάδος, ο οποίος πήγε στον πόλεμο επικεφαλής Σώματος 36 ανδρών, όπως επίσης και ο καπτάν Σταυριανός Πολέντας ή Σισανές (για τον οποίο βλέπε το κεφάλαιο 43). Τέλος, ονόματα άλλων εθελοντών από το Ασκύφου μαθαίνομε από το Ημερολόγιο που άφησε ο καπετάνιος Μανούσος Βολουδάκης. Είχε Σώμα από 79 παλικάρια και στη συνέχεια εκλεγόταν βουλευτής Σφακίων επί σειρά δεκαετιών. Δύο ονόματα Ασκυφιωτών βρήκαμε ακόμη στον «πίνακα εφέδρων νομού Χανίων», που είχε δημοσιευτεί το 1921.
Μετά την εισαγωγή αυτή, ας αρχίσωμε τα ασκυφιώτικα ονόματα και την αρίθμηση
1 Γεώργιος Τσόντος – Βάρδας, αξιωματικός
2 Μιχάλης Τσόντος, αρχηγός μεγάλων ομάδων εθελοντών
3 Μανούσος Τσόντος, οπλαρχηγός
4 Μανώλης Κλάδος, καπετάνιος
5 Ανδρέας Κλάδος, αδελφός του καπετάνιου
6 Χρήστος Καυκαλάς, οπλαρχηγός
7 Γιώργης Μπρεδολόγος, χαρακτηρίζεται «αγγελοπλασμένος»
8 Γιώργης Κουκουλάς (Τσόντος), εγκατεστημένος στα Περιβολάκια Κισάμου
9 Γιώργης Κουντής, οπλαρχηγός, εγκατεστημένος στα Χανιά
10 Μιχάλης Ψαρός, εθελοντής στο Σώμα Μιχ. Τσόντου
11 Παύλος Μπικουβάρης, εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
12 Σπύρος Καρκάνης, εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
13 Γιώργος Λυκάκης, εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
14 Σταύρος Τσάπας εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
15 Γιάννης Μπούχλης, εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
16 Σήφης Μπούχλης, εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
17 Γίωργος Μπούχλης εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
18 Γερώνυμος Γιαλεδάκης εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
19 Λάμπης Κατσούλης οπλαρχηγός στο Σώμα Βολουδάκη
20 Γιώργος Βαλύρης, εθελοντής ομοίως στο Σώμα Βολουδάκη
21 Ανδρέας Λυκάκης εθελοντής στο Σώμα Βολουδάκη
22 Γιώργης Καρκαβάτσος, ομοίως
23 Μανούσος Λεντάρης, ομοίως
24 Θανάσης Βαλυράκης ομοίως
25 Στυλιανός Μοράκης, ομοίως
26 Μανούσος Ι. Γλυνιαδάκης, μετέπειτα υπάλληλος Τραπέζης
27 Ανδρέας Κατσούλης, κάτοικος Φλακής Αποκορώνου
28 Χρήστος Βαλυράκης, στρατιώτης του πίνακα Συνδέσμου Πολεμιστών Χανίων. Έπεσε στη μάχη του Λαχανά το 1913
29 Εμμ. Θ. Ψυλλάκης, στρατιώτης του ίδιου πίνακα. Τραυματίστηκε στις 21 Ιουνίου, στο Κιλκίς. «Από το Ασκύφου» σύμφωνα με την επίσημη καταγραφή του.
30 Μανούσος Τσιτσιρίδης, καπετάνιος
31 Σταυριανός Πολέντας – Σισανές, καπετάνιος
32 Μπικουβάρης Ευστρ. Ανδρέας, στο Σώμα Μιχ. Τσόντου
Κύριε Πολάκη αυτοί ήταν οι Σφακιανοί εθελοντές που πήραν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Εσείς τώρα πηγαίνετε να ψηφίσετε να γίνουν τα Σκόπια Μακεδονία.
Α.Κ.