Το αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας συμπληρώνει σήμερα τρία χρόνια λειτουργίας. Το πρώτο Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών στην Ελλάδα, σε απόσταση μόλις 75 χιλιομέτρων από την Αθήνα, ξεκίνησε να λειτουργεί στις 30 Σεπτεμβρίου του 2019.
Η έναρξη της λειτουργίας του ικανοποίησε ένα μακροχρόνιο κοινωνικό αίτημα, καθώς μέχρι τότε οι συγγενείς των εκλιπόντων, που είχαν εκφράσει την επιθυμία τους για αποτέφρωση, υποχρεώνονταν να μεταφέρουν τη σορό στο εξωτερικό.
Με αφορμή την επέτειο λειτουργίας αλλά και το θέμα που ανέκυψε (και τελικά ξεπεράστηκε) με τη σορό της Μάρθας Καραγιάννη ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης, Αντώνης Αλακιώτης μίλησε στο topontiki.gr για τη διαδικασία, το κόστος αλλά και τις βελτιώσεις που απαιτούνται στο ισχύον νομικό πλαίσιο.
Μικρό ποσοστό αλλά με αυξητική πορεία
Το ποσοστό των ανθρώπων που επιλέγουν τα αποτεφρωθούν είναι ακόμη πολύ μικρό στη χώρα μας.
«Η πορεία των αποτεφρώσεων στην Ελλάδα έχει μια μικρή και αυξητική πορεία, η οποία συνεχώς διευρύνεται. Από τις 136.000 θανάτους που είχαμε πέρυσι, οι 2.800 αποτεφρώθηκαν. Η αναλογία είναι περίπου 2,3 – 2,4%. Τα ποσοστά αυτά διαχρονικά θα μεγαλώσουν. Όμως τα ταφικά έθιμα είναι τα πιο αργά μεταβαλλόμενα και μόνο η ανάγκη τα αλλάζει» λέει ο Αντώνης Αλακιώτης και προσθέτει ότι «όσον αφορά στο φύλο των ανθρώπων που επιλέγουν την αποτέφρωση υπερτερούν οι άνδρες».
«Ο μέσος όρος ηλικίας των ανθρώπων που πεθαίνουν είναι 70-80 ετών. Σε αυτές τις ηλικίες οι παραδόσεις είναι πολύ ισχυρές. Στις νεότερες ηλικίες, έχουμε ανθρώπους που πολύ συχνά επιλέγουν την αποτέφρωση. Για παράδειγμα ο γιος του Αργύρη Ντινόπουλου που ήταν νέος άνθρωπος, ήθελε να αποτεφρωθεί. Όμως ο αριθμός των θανόντων σε αυτές τις ηλικίες είναι πολύ μικρός για να μεταβάλλει εντυπωσιακά το ποσοστό. Αν ο μέσος όρος ηλικίας των νεκρών είναι τα 75 έτη, θα περάσει αρκετός καιρός ώστε το 2,3% να γίνει 5%. Είναι όμως κάτι που θα γίνει. Αυτό μας δείχνει και η εμπειρία σε όλα τα ευρωπαϊκά κράτη και στην Αμερική» δηλώνει.
Η εικόνα στις άλλες χώρες
«Το ποσοστό που ξεκίνησε στην Ιταλία ήταν αρχικά πολύ μικρό και τώρα είνα 30-35%. Στην Ισπανία έχει υπερβεί το 45%. Στη Μεγάλη Βρετανία που ξεκίνησαν πολύ παλιά, το ποσοστό των ανθρώπων που επιλέγουν την αποτέφρωση ειναι στο 73%. Στην Τσεχία και τη Γερμανία είναι επίσης πολύ υψηλό το ποσοστό. Στην Ελλάδα σε καμιά δεκαριά χρόνια εκτιμώ ότι θα φτάσουμε στο 6%» λέει ο Αντώνης Αλακιώτης.
Η ασέβεια των συγγενών και οι ακυρώσεις
Όπως μας ενημερώνει ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης, δυστυχώς είναι ιδιαίτερα σύνηθες η «τελευταία επιθυμία» του θανόντος να αγνοείται από τους συγγενείς του.
«Πολλοί συχνά υπάρχουν συγγενείς που δεν σέβονται την τελευταία επιθυμία του νεκρού. Ένα πολύ σημαντικό από αυτά που είπε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας όταν μας επισκέφτηκε είναι ότι “ο θανών δεν είναι παρών για να υπερασπιστεί την επιθυμία του”. Είναι μεγάλη ασέβεια από τους συγγενείς να μην την τηρήσουν. Δυστυχώς όμως, υπαρχεί μια κοινωνική ιδεοληψία που υποστηρίζει ότι “δεν ειναι ωραίο που αποτεφρώνονται και είναι σωστό να θάβονται”. Και έτσι, ενώ ο θανών ήθελε να αποτεφρωθεί, η σύζυγος για παράδειγμα λέει “όχι, θα τον θάψουμε, γιατί… τι θα πει ο κόσμος;”. Κάθε εβδομάδα έχουμε 5-6 ακυρώσεις αποτεφρώσεων, επειδή άλλαξαν γνώμη οι συγγενείς. Είναι σύνηθες να μη σέβονται την επιθυμία του νεκρού», λέει χαρακτηριστικά.
«Υπάρχει βέβαια το νομικό πλαίσιο να προστατευθεί κάποιος που θέλει να αποτεφρωθεί αλλά είναι τόσο δαιδαλώδες… Και συνήθως κανένας δεν πηγαίνει να τακτοποιήσει τέτοια θέματα εν ζωή. Ο νόμος δίνει τη δυνατότητα να πας σε έναν συμβολαιογράφο με δύο ακόμη άτομα και να κάνεις μια συμβολαιογραφική πράξη στην οποία να τους αναθέτεις (να υλοποιησουν) την επιθυμία σου.
Όπως ο Μίκης Θεοδωράκης που ήθελε να θαφτεί στα Χανιά και η κόρη του στο Βραχάτι… Υπήρχε σε αυτή την περίπτωση συμβολαιογραφική πράξη με την τελευταία του επιθυμία και έτσι θάφτηκε στα Χανιά, όπως ήθελε.
Το ίδιο μπορεί να γίνει για την αποτέφρωση. Αλλά πόσοι πάνε και το κάνουν αυτό εν ζωή; Πάρα πολύ λίγοι. Οι περισσότεροι δεν αφήνουν καν χαρτί ότι αυτή ήταν η επιθυμία τους και έτσι υπογράφουν μέχρι δευτέρου βαθμού συγγενείς…» προσθέτει ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης.
Τα «κενά» στο νομικό πλαίσιο
Το νομικό πλαίσιο χρειαζεται βελτιώσεις, επισημαίνει ο Αντώνης Αλακιώτης καθώς όσοι επιλέγουν την αποτέφρωση αντιμετωπίζονται «μεροληπτικά» από το κράτος.
«Στην ταφή δεν ζητούν καποιο χαρτί ότι ο θανών ήθελε να θαφτεί. Αφού το κράτος αναγνώρισε εξίσου την ταφή και την αποτέφρωση, γιατί να λειτουργεί μεροληπτικά και να ζητάει υπεύθυνη δήλωση ότι ο νεκρός επιθυμούσε αποτέφρωση; Να σταματήσει αυτό. Κάναμε μια συνάντηση και επιδιώκουμε την τροποποίηση της νομοθεσίας με μια τροπολογία, ώστε να ισχύει για την αποτέφρωση ό,τι ισχύει για την ταφή. Να μη χρειάζεται χαρτί συγγενούς, ούτε η υπεύθυνη δήλωση του ιδίου. Να ισχύει ότι ισχύει σε όλον τον δυτικό κόσμο. Απλώς ένα χαρτί από ιατροδικαστή ότι μπορεί να γίνει αποτέφρωση, ότι δεν βλέπει στοιχεία εγκληματικής ενέργειας. Πουθενά στον δυτικό κόσμο δεν ζητάνε υπεύθυνη δήλωση, που θα πρέπει να έχει υπογράψει ο εκλιπών όσο ακόμη ήταν εν ζωή ή των κατιόντων ότι αυτή ήταν η επιθυμία του θανόντος. Γιατί να ζητάνε στην Ελλάδα; Είναι μεροληπτικό και άδικο» λέει.
«Αυτή είναι μια από τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο ισχύον νομικό πλαίσιο. Έχουμε ξεκινήσει κάποιες επαφές και ευελπιστούμε ότι θα ανταποκριθεί η κυβέρνηση και να κάνει πράξη πράγματα που είναι αυτονόητα» προσθέτει.
Άλλα πρακτικά ζητήματα που έχουν προκύψει αυτά τα τρία χρόνια λειτουργίας του αποτεφρωτηρίου μοιάζουν επίσης εύκολο να επιλυθούν…
«Ο νόμος ορίζει ότι το γραφείο τελετών πρέπει να πηγαίνει στο ληξιαρχείο 64 ώρες μετά τον θάνατο, αλλά συμβαίνει πολλές φορες να είναι σαββατοκύριακο και αργία και δεν μπορεί να πάει. Και ζητάμε οι 64 ώρες να γίνουν τρεις εργάσιμες ημέρες. Δεν ζητάμε να αλλάξουμε τη νομοθεσία αλλά να βελτιώσουμε παραμέτρους που είδαμε στην πράξη ότι δημιουργούν προβλήματα.
Έχουν προκύψει και άλλα πρακτικής φύσεως θέματα. Για παράδειγμα σε όλον τον δυτικό κόσμο η τέφρα αποστέλλεται από το αποτεφρωτήριο στη διεύθυνση της οικογένειας, στο εξωτερικό ή οπουδήποτε. Η τέφρα στέλνεται με εταιρεία ταχυμεταφορών. Στην Ελλάδα καμία ταχυμεταφορική δεν αναλαμβάνει τη μεταφορά τέφρας. Για παράδειγμα, πριν από λίγες ημέρες μια Αμερικανίδα ήρθε στην Ελλάδα με το σκυλάκι της και το σκυλάκι πέθανε. Το πήγε σε ένα αποτεφρωτήριο αλλά έπρεπε να φύγει μέχρι να αποτεφρωθεί το σκυλί και ζήτησε να της αποσταλεί η τέφρα του στην Αμερική. Πήγε το αποτεφρωτήριο που είναι για τα κατοικίδια, να δώσει την τέφρα του ζώου σε μια ταχυμεταφορική και δεν το έπαιρνε καμία. Και ήρθε πάλι η γυναίκα από την Αμερική, ταξίδι ολόκληρο, για να παραλάβει την τέφρα από το σκυλάκι της. Αυτά είναι αδιανόητα πράγματα. Μόνο στον τρίτο κόσμο συμβαίνουν. Εμείς ζητάμε να ισχύει στην Ελλάδα ό,τι ίσχύει σε όλον τον δυτικό κόσμο. Τέτοια θέματα που έχουν προκύψει στα τρία χρόνια που λειτουργούμε, θέλουμε να τακτοποιηθούν» τονίζει.
Η υπόθεση της Μάρθας Καραγιάννη
Όπως λέει ο Αντώνης Αλακιώτης, η επιθυμία της Μάρθας Καραγιάννη να αποτεφρωθεί, παρά το γεγονός ότι υπήρχε υπογεγραμμένο χαρτί με την επιθυμία της, φάνηκε αρχικά να βρίσκει εμπόδιο γιατι η ληξίαρχος ζήτησε να υπάρξει επικύρωση της υπογραφής της.
«Το χαρτί που προσκόμισε το γραφείο τελετών με την υπογραφή της, η ληξίαρχος ζήτησε να επικυρωθεί από κάποιον πρώτου ή δευτέρου βαθμού συγγενή. Αυτό δεν συνηθίζεται. Αν ο ληξίαρχος έχει κάποια αμφιβολία για την υπογραφή, ζητείται η γνώμη γραφολόγου. Μετά τον ντόρο που έγινε υπέγραψε η φίλη της, ότι όντως αυτή ήταν η υπογραφή της Μάρθας Καραγιάννη. Το πρόβλημα κυρίως, από όσο καταλάβα -από αυτά που άκουσα από τον κύριο Σούρα και τους ανθρώπους που ήρθαν μετά στο αποτεφρωτήριο-, ήταν ότι η ληξίαρχος ζήτησε κάποιος να πιστοποιήσει ότι αυτή ήταν η υπογραφή της Μάρθας Καραγιάννη. Αυτό δεν το έχω ξανακούσει. Να υπάρχει υπογραφή και να ζητάει ο ληξίαρχος να πιστοποιήσει ότι αυτή είναι όντως η δική της υπογραφή! Κι όμως έγινε. Και μέσα σε όλη αυτή την αναμπουμπούλα του να ζητάει συγγενή μέχρι δευτέρου βαθμού να το πιστοποιήσει, προκλήθηκε αναστάτωση η οποία τελικά τακτοποιήθηκε γιατί η ληξίαρχος δέχτηκε την υπογραφή της φίλης της» εξηγεί ο Αντώνης Αλακιώτης.
Η διαδικασία
Αν και επικρατεί η αντίληψη ότι η γραφειοκρατία είναι δυνάμει ανασταλτικός παράγοντας για να επιλέξει κάποιος την αποτέφρωση, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Εξάλλου, πλην της υπεύθυνης δήλωσης του εκλιπόντος ή των συγγενών του, τα διαδικαστικά αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει εξ ολοκλήρου το γραφείο τελετών, που θα επιλεγεί.
Ποια είναι όμως η διαδικασία που ακολουθείται;
«Όταν πεθαίνει κάποιος οι συγγενείς πηγαίνουν σε ένα γραφείο τελετών. Λένε “η επιθυμία του θανόντος ήταν η αποτέφρωση”. Το γραφείο ζητάει αν υπάρχει ενυπόγραφο χαρτί με την επιθυμία του, αλλιώς υπογράφουν οι συγγενείς μέχρι δευτέρου βαθμού, που 99,5% υπάρχουν. Στη συνέχεια, το γραφείο απευθύνεται στον ιατροδικαστή που από τον νόμο πρέπει να διαβεβαιώσει ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις εγκληματικής πράξης.
Ύστερα το γραφείο τελετών πάει στο ληξιαρχείο και βγάζει ληξιαρχική πράξη για αποτέφρωση, επικοινωνεί με το αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας και κλείνει ημέρα και ώρα. Αν ο θανών είναι στην επαρχία, οι συγγενείς συνήθως κάνουν εκεί μια τελετή και αποχαιρετούν τη σορό σε έναν χώρο πολιτικών κηδειών, γιατί συνήθως οι παπάδες δεν δέχονται να γίνει αυτό μέσα στην εκκλησία.
Στη συνέχεια η σορός μεταφέρεται συνήθως συνοδεία κάποιων στενών συγγενών στη Ριτσώνα, γίνεται η αποτέφρωση που διαρκεί περίπου δύο με τρεις ώρες και παραδίδεται στους οικείους του θανόντος η τεφροδόχος» εξηγεί ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης.
Το κόστος
Όσο για το κόστος της αποτέφρωσης, η αμοιβή του ΚΑΝ είναι συγκεκριμένη, ωστόσο η τελική τιμή εξαρτάται από το γραφείο τελετών, τα έξοδα μεταφοράς της σορού κ.α
«Εμείς ως αποτεφρωτήριο παίρνουμε 600 ευρώ + ΦΠΑ, περίπου, δηλαδή 740 ευρώ. Αν ψάξει κάποιος στα γραφεία τελετών στο διαδίκτυο θα δει ότι υπάρχει μεγάλη γκάμα. Οι τιμές δηλαδή ξεκινούν από 1400 ευρώ, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η δική μας αμοιβή και φτάνει μέχρι και 2.500 ευρώ περίπου» καταλήγει ο Αντώνης Αλακιώτης.
Τα έξοδα της αποτέφρωσης καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία, όπως ισχύει και για την ταφή.
Η επίσημη ιστοσελίδα του Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών στη Ριτσώνα ΕΔΩ.