Οι Αρχάνες είναι ξακουστές για τα γλέντια τους -εδώ πρωτόπαιξε τη λύρα του σε ένα γλέντι ο Νίκος Ξυλούρης- για τα «ανοιχτά» μυαλά των εργατικών κατοίκων της, για τα γεωργικά προϊόντα, για τη χωροταξική αισθητική, που αναδύεται μέσα από κάθε πολύχρωμο σοκάκι. Ενας τόπος ιστορίας και ομορφιάς -έχει ανακηρυχθεί το δεύτερο πιο όμορφο χωριό της Ευρώπης-, που λειτουργεί ως πόλος έλξης για σπουδαίους ανθρώπους, οι οποίοι το επιλέγουν ως τόπο κατοικίας τους.
Oι αρχαιολόγοι έχουν χαρακτηρίσει τις Αρχάνες «Βερσαλίες της Κνωσού», αφού η τοποθεσία της και ο πολιτισμός της ήδη από τα μινωικά χρόνια την έκαναν σημείο αναφοράς της Κρήτης. Η ζωή είναι αδιάλειπτα παρούσα εδώ, πάνω από 3.000 χρόνια. Οι Αρχάνες είναι οι άνθρωποί της, η εύφορη γη, το βουνό του Δία που προβάλλει πάνω από την απλωμένη κωμόπολη, τα αρχαιολογικά ευρήματα του Γιάννη και της Εφης Σακελλαράκη και φυσικά η ομορφιά του. Χρώματα, νοικοκυρεμένες αυλές, εργατικοί άνθρωποι, ζωντάνια.
Αυτά χαρακτηρίζουν την κωμόπολη των πέντε χιλιάδων κατοίκων που βρίσκεται 15 χλμ. νότια του Ηρακλείου. Παρά το γεγονός ότι οι Αρχάνες είναι τόσο κοντά στο Ηράκλειο, έχουν διατηρήσει ως κόρη οφθαλμού τον αισθητικό τους χαρακτήρα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι σε αντίθεση με τα χωριά που ερημώνουν, στις Αρχάνες ο πληθυσμός αυξάνεται.
Ενας από τους ανθρώπους που διάλεξαν τις Αρχάνες για να ζουν και να δημιουργούν είναι ο γλύπτης Μανόλης Τζομπανάκης. Μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα στη Ρώμη και στην κωμόπολη του Ηρακλείου, και αποκαλύπτει πως σύντομα σκοπεύει να βγάλει τη Ρώμη από τον χάρτη της ζωής του και να εγκατασταθεί μόνιμα εδώ.
«Επειτα από τόσα μέρη και τόσους τόπους που γυρίσαμε και γνωρίσαμε η γυναίκα μου (σ. Αριστέα Κριτσωτάκη, καθηγήτρια Χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ρώμης) κι εγώ, το πιο ενδιαφέρον μέρος του κόσμου για μας είναι οι Αρχάνες και θέλουμε να επιστρέψουμε σύντομα. Είναι το πιο ήρεμο και καλοστημένο μέρος, με μακραίωνη ιστορία, άκρως ενδιαφέρον τοπίο και πανέμορφα ηλιοβασιλέματα», λέει ο γλύπτης. «Εκτιμώ τους Αρχανιώτες και τους θαυμάζω. Χαρακτηρίζονται από εργατικότητα κι αυτό είνα η βάση της αξιοπρέπειας του ανθρώπου», συμπληρώνει ο ίδιος.
Ο κοινωνιολόγος Νίκος Δρακάκης επισημαίνει σχετικά: «Οι άνθρωποι εδώ είναι προοδευτικοί -η στάση, η συμπεριφορά και ο τρόπος ζωής τους διαφέρουν από των περισσοτέρων. Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, ο Αρχανιώτης δεν επένδυσε στο μαγαζάκι, αλλά στη γη. Κι αυτό δεν σημαίνει μόνο εργασία στα χωράφια, αλλά έναν άλλο πολιτισμό. Επίσης, οι κάτοικοι δεν επένδυσαν ποτέ στα κομματικά ρουσφέτια, αλλά σε μια υγιή σχέση με τους πολιτικούς θεσμούς».
Η καλύτερη απόδειξη αυτού είναι η περιβαλλοντική αξιοποίηση που γνώρισαν οι Αρχάνες και η ανακύρηξή τους ως το δεύτερο ομορφότερο χωριό της Ευρώπης, με την απόσπαση του Ευρωπαϊκού Βραβείου Ανάπλασης Χωριού, την περίοδο που στο δημαρχειακό θώκο βρισκόταν ο Σταύρος Αρναουτάκης. Η ανάδειξη των Αρχανών, η διατήρηση της αρχιτεκτονικής, η πρωτοποριακή για την εποχή υπογειοποίηση των καλωδίων, η δημιουργία κοινωνικών δομών είναι ευθέως συνδεδεμένα με τα δεκατέσσερα χρόνια που ήταν δήμαρχος Αρχανών.
Ο ίδιος λέει: «Ηταν μια συλλογικη προσπάθεια που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Σε αυτή την προσπάθεια συμμετείχε το σύνολο των κατοίκων και όλοι οι φορείς. Ενεργοποιήσαμε την τοπική κοινωνία, που ήταν ήδη δραστήρια και πολιτικοποιημένη», λέει ο κ. Αρναουτάκης, ο οποίος μας θυμίζει ότι στις Αρχάνες εκλέχθηκε η πρώτη γυναίκα δήμαρχος στην Ελλάδα, η Μαρία Πλουμίδου. «Μέσα από αισθητικές παρεμβάσεις δώσαμε υπεραξία στις περιουσίες των Αρχανιωτών, βελτιώνοντας την ποιοτητα ζωής τους», θα πει.
Τόπος ξεχωριστών ανθρώπων
Μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές που κυκλοφορούν στα σοκάκια των Αρχανών είναι ο Ρος Ντέιλι. Γνωστός για την έρευνα του στην έθνικ μουσική και για τη δεξιοτεχνία του σε μια πλειάδα οργάνων, ταξίδεψε σε κάθε γωνιά του πλανήτη, για να τις επιλέξει ως μόνιμη κατοικία του. «Μένω στις Αρχάνες οκτώ χρόνια τώρα και δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου πια πουθενά αλλού. Επειτα από δώδεκα χρόνια στην Αθήνα ήρθα μόνιμα στην Κρήτη με την έντονη επιθυμία να πίνω το πρωινό μου καφέ κάθε μέρα κάτω από ένα δέντρο. Στον κήπο μου έχω πολλές επιλογές ως προς αυτό», εξομολογείται, από το πετρόχτιστο σπίτι του οποίου συνήθως αναδύονται μελωδίες στις γύρω γειτονιές.
Η πολιπολιτισμικότητα ανέκαθεν χαρακτήριζε την κωμόπολη. Οπως λέει ο νυν δήμαρχος Αρχανών- Αστερουσίων, Ρούσσος Κυπριωτάκης: «Οι Αρχάνες εμπεριέχουν όλες τις μορφές πολιτισμού που έχουν περάσει από τη Μεσόγειο. Είναι ένα παζλ πολιτισμών που τους βλέπει κανείς συμπυκνωμένους εδώ». Και καταλήγει: «Αν το ζητούμενο είναι η ευτυχία, στον βαθμό που αυτό έχει να κάνει με το περιβάλλον στο οποίο ζεις, στις Αρχάνες μπορείς να τη βρεις».
- Οι Αρχάνες εμπεριέχουν όλες τις μορφές πολιτισμού που έχουν περάσει από τη Μεσόγειο. Αποτελεί ένα παζλ από πολιτισμούς τους οποίους βλέπει κανείς συμπυκνωμένους εδώ».
Παράδοση
Η άοκνη λαογράφος
εμβληματική μορφή των Αρχανών, η διδασκάλισσα, ερευνήτρια και συγγραφέας Ειρήνη Ταχατάκη, έχει εκδώσει ήδη 27 βιβλία, ακμαία και δημιουργική, έχει ίσως τη συνολικότερη εικόνα του παρελθόντος και του παρόντος της κωμόπολης. «Στην αρχή έπαιρνα χαρτί και μολύβι και μετά ένα μαγνητόφωνο και δεν άφησα κανέναν γέροντα και γιαγιά που δεν τους κυνήγησα. Γαλουχήθηκα μέσα στην παράδοση και αποφάσισα να γράψω για τους ανθρώπους, τα ήθη, τα έθιμα, τη θρησκεία, τη νοικοκυροσύνη και την ιστορία τους».
ΦΑΝΗ ΚΑΛΑΘΑΚΗ
fanikalathaki@gmail.com
ΦΩTOΓΡAΦIΕΣ: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ
www.periklesmerakos.com