Του Γιάνη Βαρουφάκη *
Την περασμένη εβδομάδα είχαμε επιτέλους και μια ευχάριστη είδηση: Ερευνητές κατάφεραν με τη βοήθεια Τεχνητής Νοημοσύνης να παράξουν ένα ειδικό αντιβιοτικό ικανό να σκοτώσει ένα ιδιαίτερα σπάνιο υπερμικρόβιο που μέχρι σήμερα αντιστεκόταν και στα πιό ισχυρά αντιβιοτικά. Ένας απίστευτος αλγόριθμος, δημιουργία προγράμματος τεχνητής νοημοσύνης, χαρτογράφησε εκατό εκατομμύρια χημικές ενώσεις σε βασικές πρωτεΐνες του βακτηρίου cinetobacterbaumannii, που προκαλεί πνευμονία και μολύνει πληγές σε τόσο επικίνδυνο βαθμό που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το έχει χαρακτηρίσει μία από τις τρεις «κρίσιμες απειλές» κατά της ανθρωπότητας. Μόλις έγινε η χαρτογράφηση, η Τεχνητή Νοημοσύνη προχώρησε στην εφεύρεση ενός αποτελεσματικού φαρμάκου, χρησιμοποιώντας καινοτόμους μηχανισμούς, σε σύγκριση με τα υπάρχοντα αντιβιοτικά. Χωρίς τη βοήθεια της ΤΝ, το σωτήριο αυτό αντιβιοτικό θα ήταν αδύνατον να παραχθεί. Προφανώς και πρόκειται για έναν συγκλονιστικό επιστημονικό θρίαμβο.
Δυστυχώς, αυτή η υπόθεση έχει και μια σκοτεινή πλευρά. Θυμάστε τον Κρις Σμολς, τον εργαζόμενο σε αποθήκη της Amazon που τόλμησε να οργανώσει στάση εργασίας στις εγκαταστάσεις της εταιρείας στο Staten Island σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις συνθήκες εργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας; Ο Σμολς έγινε ξαφνικά διάσημος όταν αποκαλύφθηκε ότι, αφού τον απέλυσαν, οι πάμπλουτοι και πανίσχυροι διευθυντές της Amazon σχεδίαζαν επί ώρες σε τηλεδιάσκεψη μια εκστρατεία δυσφήμισής του, για να υπονομεύσουν την καταγγελία του. Ωστόσο, μερικά χρόνια αργότερα, ο Σμολς πέτυχε να δημιουργήσει το πρώτο, και ακόμα μοναδικό, επίσημα αναγνωρισμένο σωματείο εργαζομένων της Amazon στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, τέτοιες επιτυχίες κινδυνεύουν από τους ίδιους αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης που παρήγαγαν το προαναφερθέν αντιβιοτικό που καταστρέφει τα μικρόβια.
Το συνδικάτο του Σμολς ήταν μια πικρή ήττα για τη διοίκηση της Amazon, η οποία για χρόνια τελειοποιούσε τις τεχνικές πάταξης κάθε προσπάθειας συνδικαλισμού με κάθε μέσο, έντιμο ή άτιμο. Σε ένα εκπαιδευτικό βίντεο που διέρρευσε το 2018, οι διευθυντές εκπαιδεύονταν να προσέχουν για τυχόν προειδοποιητικά σημάδια πρώιμων συνδικαλιστικών δράσεων. Τους σύστηναν να χρησιμοποιούν κάμερες παρακολούθησης έξω από τις αποθήκες της Amazon για να εντοπίζουν υπαλλήλους που παραμένουν στο χώρο μετά το πέρας της βάρδιας τους, πιθανώς με σκοπό να πείσουν τους συναδέλφους τους να γίνουν μέλη συνδικάτου. Ή να κρυφακούν τις συνομιλίες τους προκειμένου να εντοπίζουν τυχόν αναφορές σε φράσεις, όπως «μισθός διαβίωσης» ή «αισθάνομαι εξουθενωμένος», οι οποίες θεωρούνται προάγγελος συζητήσεων που βαθμιαία καταλήγουν στην ανάγκη συνδικαλιστικής οργάνωσης.
Λίγο αργότερα, το λογισμικό αντικατέστησε, ή τουλάχιστον βοήθησε, τις πρωτόγονες μεθόδους επιτήρησης των αφεντικών. Το 2020 η Recode ανέφερε ότι η Amazon είχε αγοράσει την geoSPatialOperatingConsole (ή SPOC) για να παρακολουθεί τους εργαζόμενους που είναι επιρρεπείς στο συνδικαλισμό. Αργότερα, το Vice αποκάλυψε πώς το Ανθρώπινο Δυναμικό της Amazon τρόλαρε τη λίστα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας των υπαλλήλων και κλειστές ομάδες στο Facebook για να αποτρέψει την καθυστέρηση εργασιών, τις απεργίες κ.λπ. Αυτό το λογισμικό κατηγοριοποιούσε τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές των εργαζομένων σε ομάδες που είτε περιείχαν είτε δεν περιείχαν τα χαρακτηριστικά εκείνα που συσχετίζονται με τάσεις συνδικαλισμού. Η προγνωστική ισχύς του λογισμικού απογοήτευσε την Amazon και έτσι, η διοίκηση συνέχισε να βασίζεται στους κατά τόπους διευθυντές που παρακολουθούσαν τους εργαζόμενους με τον παλιομοδίτικο τρόπο.
Όλα αυτά έχουν πλέον επισκιαστεί από προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης. Γιατί να στήνει κανείς αυτί στους υπαλλήλους ή να επιστρατεύεις λογισμικό που να διαβάζει τις αναρτήσεις και τις σελίδες τους στο Facebook, όταν μια κεντρική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ανιχνεύσει ταυτόχρονα σε κάθε αποθήκη της Amazon φράσεις και συμπεριφορές φιλικά προσκείμενες στο συνδικαλισμό; Αυτομάτως και σε πραγματικό χρόνο. Και με μηδενικό κόστος! Δυστυχώς, οι νέες μέθοδοι τεχνητής νοημοσύνης για τη διάλυση των εργατικών σωματείων βασίζονται ακριβώς στις ίδιες επιστημονικές ανακαλύψεις που οδήγησαν στην παραγωγή των μικροβιοκτόνων.
Πριν από την τεχνητή νοημοσύνη, οι ερευνητές κατηγοριοποίησαν τα μόρια με βάση το αν περιείχαν ή όχι ορισμένες ομάδες χημικών ουσιών. Αυτό δεν διέφερε και ήταν εξίσου αναποτελεσματικό όσο και το λογισμικό SPOC της Amazon που κατηγοριοποιούσε τους υπαλλήλους με βάση την τάση τους να οργανωθούν σε σωματείο. Τα προγράμματα εξουδετέρωσης μικροβίων της τεχνητής νοημοσύνης, αντίθετα, βασίζονται σε νευρωνικά δίκτυα και μοντέλα μηχανικής μάθησης ικανά να εξερευνήσουν μέσω υπολογιστή (δηλαδή στον κυβερνοχώρο), χημικούς χώρους τόσο μεγάλους που οι άνθρωποι θα χρειάζονταν δεκαετίες για να ερευνήσουν. Στη συνέχεια εκπαιδεύονται να αναλύουν τις μοριακές δομές των πρωτεϊνών ενός μικροβίου και να ανακαλύπτουν ενώσεις με μεγάλη πιθανότητα να το σκοτώσουν.
Ακριβώς το ίδιο ισχύει και για τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης με στόχο την εξουδετέρωση των εργατικών συνδικάτων, με τη μόνη διαφορά ότι, αντί για χημικούς χώρους και μόρια, εξερευνούν αποθήκες και επικεντρώνονται σε εργαζομένους των οποίων τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο ανεβαίνουν συνεχώς στο πρόγραμμα, χάρη στις ηλεκτρονικές συσκευές που αυτοί οι εργαζόμενοι πρέπει να φέρουν παντού μέσα στην αποθήκη ή το εργοστάσιο – ακόμα και στην τουαλέτα. Χρησιμοποιώντας επίσης νευρωνικά δίκτυα, αυτά τα συστήματα που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη μαθαίνουν πώς να επινοούν αυτόματα στρατηγικές για την εξουδετέρωση του δεδομένου στόχου χωρίς να νοιάζονται εάν ο στόχος είναι μια δέσμη πρωτεϊνών στον πυρήνα ενός μικροβίου ή μια ομάδα εργαζομένων σε κάποιο χώρο εργασίας. Χωρίς καμιά διαφοροποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη κατηγοριοποιεί τους στόχους της με τέτοιο τρόπο ώστε στη συνέχεια να μεγιστοποιείται η πιθανότητα εξουδετέρωσής τους.
Ήταν αναπόφευκτο. Η ανθρωπότητα αποδείχθηκε αρκετά ευφυής ώστε να αναπτύξει αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης ικανούς να αποκωδικοποιούν πλήρως τις πρωτεΐνες ενός επικίνδυνου ιού –χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση– ώστε να συνθέσει κατάλληλα αντιβιοτικά που θα τον σκοτώσουν. Υπήρχε ποτέ καμία αμφιβολία ότι οι πολυεθνικές, όπως η Amazon, θα εκμεταλλεύονταν αυτήν την ευκαιρία για να εντοπίσουν και να συρρικνώσουν τους χώρους εργασίας όπου η τεχνητή νοημοσύνη προβλέπει μεγαλύτερη πιθανότητα συνδικαλισμού;
Οι οικονομολόγοι έχουν μια συγκινητική πίστη ότι οι δυνάμεις της ζήτησης και της προσφοράς λειτουργούν κρυφά από μας αλλά αξιόπιστα προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι τεχνολογικές αλλαγές θα μας ωφελήσουν. Αυτό το παραμύθι τους επιτρέπει να αποστρέφουν το βλέμμα από την πραγματικότητα της άγριας ταξικής πάλης που διεξάγεται κάτω από τη μύτη τους, μια ταξική πάλη που καταστρέφει τις ζωές εκατομμυρίων και επίσης καθιστά τη μακροοικονομία ανίκανη να δημιουργήσει (τουλάχιστον χωρίς μη βιώσιμα επίπεδα χρέους) αρκετή ζήτηση για τα αγαθά που μπορεί να παράγει η τεχνολογία.
Ο Γουόρεν Μπάφετ, του οποίου η επιτυχία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο να κονιορτοποιεί τις ψευδαισθήσεις των οικονομολόγων, είπε κάποτε εύστοχα ότι ο ταξικός πόλεμος είναι πραγματικότητα και ότι η δική του τάξη τον κερδίζει με ευκολία. Αυτό συνέβη προτού οι αλγοριθμικές ψηφιακές συσκευές αντικαταστήσουν τους επιστάτες στα καταστήματα, υπαγορεύοντας έναν ρυθμό εργασίας και ένα καθεστώς πλήρους επιτήρησης που κάνουν τις εμβληματικές σκηνές στην ταινία «Μοντέρνοι Καιροί» του Τσάρλι Τσάπλιν να μοιάζουν με εργατικό παράδεισο. Επιπλέον, η τεχνητή νοημοσύνη δίνει τη δυνατότητα τώρα στις πολυεθνικές να καταπνίξουν τον μοναδικό θεσμό που είναι ικανός να δώσει στον εργαζόμενο έστω λίγη δύναμη σ΄ έναν κόσμο που δεν έχει σχεδόν καμία : τα εργατικά συνδικάτα.
Ο ταξικός πόλεμος για τον οποίο μίλησε ο Μπάφετ θα οδηγήσει στην επιβολή του νεφοκεφαλαίου τεχνητής νοημοσύνης σε κάθε τομέα ενάντια στα συμφέροντα του παγκόσμιου πρεκαριάτου που πλέον θα χάνει συστηματικά. Όποια και αν είναι η πολιτική ή οι φιλοδοξίες κάποιου, θα πρέπει να είναι σαφές σε όλους μας ότι αυτή η οικονομία είναι μη βιώσιμη, αποκρουστική και, επομένως, καταδικασμένη.
*Το πιο πάνω άρθρο αποτελεί απόδοση της μηνιαίας στήλης του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate με αρχικό τίτλο “New AI Germ Busters Can Also Bust Unions”.