Ακολούθησαν τον Επιτάφιο στα σοκάκια των χωριών της Βιάννου τη Μεγάλη Παρασκευή. Γύρισαν επιμελώς τη σούβλα και ευχήθηκαν «Χριστός Ανέστη» σε σπαστά ελληνικά και με ένα ποτήρι ρακή ανά χείρας. Ο λόγος, για οκτώ μαθητές από τη Γερμανία, που μαζί με τους καθηγητές τους επισκέφθηκαν την επαρχία Βιάννου. Ο σκοπός του ταξιδιού δεν ήταν βέβαια λαογραφικός, καθώς βρέθηκαν σε έναν από τους μαρτυρικούς τόπους της Ελλάδας. Εκεί, τον Σεπτέμβριο του 1943 οι ναζί εκτέλεσαν 361 άρρενες άνω των 16 ετών. «Υλοποιούμε ανάλογα ταξίδια και σε άλλους μαρτυρικούς τόπους ανά την Ευρώπη, στην Πολωνία, την Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ουκρανία», εξηγεί στην «Κ» η κ. Αντρέα Σάφελντ, εκ μέρους της Ενωσης Δήμων και Κοινοτήτων της Ρηνανίας: «Τη Βιάννο επισκεπτόμαστε από το 2010, όπου οι μαθητές προσφέρουν κοινωφελή εργασία: καθαρισμό παραλιών, άνοιγμα μονοπατιών –όπως αυτό προς το Λουτράκι–, καθαρισμός δημοσίων χώρων κ.ά.».
«Παρών» δίνουν μαθητές από δύο σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, το Theodor – Brauer Haus και το Akademie Klausenhof. «Επιλέγουμε τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα, που προέρχεται από ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και έχει περιορισμένες προσλαμβάνουσες, γιατί είναι και η πιο επιρρεπής στην ακροδεξιά ρητορική», διευκρινίζει η ίδια. Μπορεί το οχυρό της Ακροδεξιάς να βρισκόταν ανέκαθεν στην πρώην Ανατολική Γερμανία, ωστόσο η σημαντική άνοδος του κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (ΑfD) δείχνει ότι η εν λόγω ρητορική βρίσκει σήμερα ευήκοα ώτα παντού. «Διαπιστώνουμε μεγάλη διαφορά στην προσέγγιση που έχουν τα παιδιά στο προσφυγικό θέμα μετά την εμπειρία τους στην Κρήτη», σημειώνει η Γερμανίδα αξιωματούχος με ικανοποίηση, «στο Κλέβε των 45.000 κατοίκων ζουν και 1.200 πρόσφυγες». Στους νέους από τη Ρηνανία ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος φαντάζει ένα πολύ μακρινό γεγονός, δεδομένου ότι έχουν γεννηθεί μετά την πτώση του Τείχους. Οπως περιγράφει στην «Κ» ο καθηγητής του σχολείου που έχει κατ’ εξοχήν τεχνικό προσανατολισμό, κ. Φίλιπ Χάρτβιγκ, «πριν από την άφιξη εδώ, έχουμε διδάξει ενδελεχώς στους μαθητές τις θηριωδίες του Γ΄ Ράιχ στην Ελλάδα». Στην Κρήτη οι μαθητές μεταβαίνουν μεταξύ άλλων στο μνημείων των θυμάτων της σφαγής, όπως και στο άρτι ιδρυθέν μουσείο. «Εξεπλάγην όταν διαπίστωσα ότι τα συγκεκριμένα κεφάλαια της Ιστορίας δεν τα διδάσκετε ενδελεχώς στο ελληνικό σχολείο», σχολιάζει ο Γερμανός καθηγητής.
Στη φιλοσοφία του προγράμματος εντάσσεται και η συνύπαρξη με τους σύγχρονους Ελληνες. Αρχικά, η γερμανική πλευρά δυσκολεύτηκε να βρει εταίρο, καθώς τοπική κοινωνία και Αρχές ήταν επιφυλακτικές. Από το 2015, ωστόσο, βρήκαν συνομιλητές τους μαθητές από το Γενικό Λύκειο Βιάννου, που επισκέφθηκαν αντίστοιχα τη Ρηνανία τον περασμένο Δεκέμβριο. «Ο πατέρας του παππού μου ήταν ένας εκ των εκτελεσθέντων, οπότε δεν είχα μεγαλώσει με τις πιο θετικές προσλαμβάνουσες για τη Γερμανία», διηγείται με ειλικρίνεια ο 17χρονος Μιχάλης Ραπτάκης, που ωστόσο ενθουσιάστηκε με την ανακοίνωση του επερχόμενου ταξιδιού. «Εχω καταλάβει πια ότι η ναζιστική ιδεολογία ευθύνεται για την καταστροφή που έπληξε τον τόπο», διευκρινίζει ο Κρητικός έφηβος, που έπεισε τους δικούς του να μετάσχει στο ταξίδι. Στη Ρηνανία επισκέφθηκαν ένα ανενεργό πυρηνικό εργοστάσιο, ένα σύγχρονο αγρόκτημα, την περιφέρεια αλλά και πολλούς Ελληνες ομογενείς. «Επιστρέψαμε με έναν χειροποίητο ξύλινο δίσκο, που μας τον χάρισαν –όπως μας είπαν– για να σερβίρουμε ρακή», θυμάται, «την επόμενη φορά, θα τους δείξουμε και τη δική μας αγροτική παραγωγή».
Τα βαρελότα και τα ομαδικά δείπνα δεν πρόκειται να ξεχάσει ο Ντάνιελ, που έλαβε μέρος δύο συναπτά έτη στο πρόγραμμα. «Στη Γερμανία, καθόμαστε τρία λεπτά στο τραπέζι, τρώμε αμίλητοι και φεύγουμε», επισημαίνει, «στην Κρήτη το δείπνο είναι ένα τελετουργικό, που διαρκεί πολύ και περιλαμβάνει τα πάντα: φαγητό, ποτό, καλαμπούρι και τραγούδι». Τι και αν η γλώσσα συνεννόησης ήταν αυτή του σώματος; Οι νεαροί εκατέρωθεν κρατούν τις καλύτερες των αναμνήσεων από τα ταξίδια.
Το πρόγραμμα, που τελεί υπό την αιγίδα του Ευρωκοινοβουλίου αλλά χρηματοδοτείται αποκλειστικά από το γερμανικό κρατίδιο, προβλέπεται να συνεχιστεί. «Η συνέχεια έχει μεγάλη σημασία σε τέτοιες πρωτοβουλίες, έτσι μόνον κερδίζεις την εμπιστοσύνη της άλλης πλευράς», καταλήγει η κ. Σάφελντ.
