Της Γεωργίας Νικολακοπούλου
Η ιστορία της επιστήμης δεν είναι ιστορία αφηρημένων εννοιών. Ούτε μια ατέρμονη μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό, την αλήθεια και την πλάνη. Είναι όπως στην περίπτωση των επαναστάσεων, οι ιστορίες των απλών ανθρώπων, που είναι κομμάτι της εποχής τους και δεν ξέρουν ακριβώς πως, σε τι, ή αν συμβάλλουν.
Ο 16ος αιώνας έχει πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η μεταρρύθμιση ξεκινάει και αποδεικνύεται πως δεν πρόκειται για μια απλή αίρεση που αντιμετωπίζεται με ένα αφορισμό. Ένα μεγάλο μέρος της βόρειας Ευρώπης έχει φύγει από την επιρροή του Πάπα και υιοθετεί της ιδέες του Λούθηρου.
Στην Ευρώπη η έλλειψη μεταλλευμάτων στέκεται εμπόδιο στα σχέδια των ηγεμόνων για ισχύ και επέκταση. Οι θαλασσοπόροι έχουν ήδη ξεκινήσει τις περιπλανήσεις για την ανακάλυψη του κόσμου και μαζί πηγών ορυκτού πλούτου.
Ο κόσμος αλλάζει με ένα μη αναστρέψιμο τρόπο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μια νέα θεωρία έχει κάνει την εμφάνιση της. Το κέντρο του ίδιου του κόσμου αλλάζει θέση, δεν είναι πλέον η Γη. Τη θέση της έρχεται να πάρει ο ήλιος.
Στις 15 Φεβρουαρίου 1564 γεννιέται ο Γαλιλαίος στην Πίζα. Ο πατέρας του Βιτσέντσο, μουσικός, είναι μέρος μιας διαφορετικής επανάστασης, μιας μουσικής επανάστασης. Συνδέεται με την ομάδα της καμερατα, τα μουσικά πειράματα της οποίας θα γεννήσουν την όπερα. Θεωρείται ένας από τους εφευρέτες της μονωδίας.
Ο Βιτσέντσο προτρέπει τον γιο του Γαλιλαίο σε ιατρικές σπουδές τις οποίες ξεκινά το 1580. Ο Γαλιλαίος το 1985 εγκαταλείπει τις σπουδές χωρίς να λάβει ποτέ το πτυχίο του, και ανακοινώνει πως προτιμά τα μαθηματικά και τη φυσική φιλοσοφία. Εδώ ερχόμαστε σε ένα άλλο χαρακτηριστικό της εποχής: τα μαθηματικά δεν είναι σοβαρή επιστήμη. Φυσικά υπήρχαν έδρες στα πανεπιστήμια, για τις οποίες όμως δε χρειαζόταν καν δίπλωμα για τον διδάσκοντα. Δεν είναι τόσο παράξενο, ούτε κάποιο σοβαρό επίτευγμα, που το 1589 ο Γαλιλαίος παίρνει την έδρα των μαθηματικών στην Πίζα. Όσο για το πως, ο θεσμός της πατρωνίας είναι αυτό που παίζει τον πιο ουσιαστικό ρόλο για αυτό το διορισμό. Συγκεκριμένα, οι ηγεμόνες της εποχής προσέφεραν πατρωνία σε μαθηματικούς, αστρονόμους, φυσικούς φιλοσόφους. Υπήρχαν μάλιστα και ενδιάμεσοι που ανακάλυπταν ταλέντα για να επανδρώσουν τις αυλές.
Το σύστημα με τους ενδιάμεσους λειτουργούσε σχεδόν σαν το τραπεζικό. Κανένας δεν έπαιρνε στα σοβαρά ούτε όποιον δεν ανήκε σε κανένα πάτρωνα, ούτε όσους ανήκαν σε πολλούς πάτρωνες. Και το ρήμα «ανήκει» δεν είναι τυχαίο. Πρόκειται για μια απόλυτα εξουσιαστική σχέση. Υπό την πατρωνία σήμαινε κτήμα και οι οποίες ανακαλύψεις ήταν κτήση κατ’ επέκταση επιτεύγματα του ηγεμόνα. Ο Γαλιλαίος φυσικά και έπαιξε αυτό το παιχνίδι. Φυσικά φρόντισε να αποκτήσει τη φήμη που θα του εξασφάλιζε τον καλύτερο πιθανό πάτρωνα. Εφόσον επέλεξε μια τόσο ασήμαντη ενασχόληση για την εποχή, όπως τα μαθηματικά, έπρεπε με κάποιο τρόπο να επιβιώσει. Το 1592 διορίζεται στη θέση του πανεπιστημίου της Πάδοβα αφού είχε έρθει σε επαφή με τον μεγαλύτερο πάτρωνα της πόλης, Vincenzo Pinelli, ο οποίος μέχρι τον θάνατο του το 1601 τον γνωρίζει στους Βενετούς πατρικίους, δηλαδή ανθρώπους που ανήκαν στην ανώτερη κοινωνική τάξη. Στο πανεπιστήμιο της Πάδοβα μελετάει την κίνηση των σωμάτων, διατυπώνει τον νόμο της ελεύθερης πτώσης και διεξάγει πειράματα για το κεκλιμένο επίπεδο.
Το έτος 1604 εκδίδει ένα σύγγραμμα για την πυξίδα και πλέον υποστηρίζει την ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου. Την ίδια χρονιά έρχεται σε σύγκρουση με την ιερά εξέταση. Ο λόγος δεν είναι ο Κοπέρνικος, ούτε ξεκινάει (ούτε επεδίωξε ποτέ) κάποια προσωπική βεντέτα με την εκκλησία. Ο λόγος είναι ο δεσμός του με τη Marina Gamba και τα τρία τους παιδιά εκτός γάμου. Επίσης η ενασχόληση του με την αστρολογία. Ο Γαλιλαίος πίστευε ότι μπορούσε να γνωρίζει το μέλλον κάποιου με βάση αυτού που αποκαλούμε σήμερα αστρολογικό χάρτη. Ήταν και ένας τρόπος να μεγαλώνει η φήμη του και το πίστευε. Κατηγορήθηκε ότι είχε αιρετικές απόψεις αλλά και ζούσε ως αιρετικός. Οι γνωριμίες του ήταν που τον προστάτευαν τότε.
Το 1608 ανακαλύπτεται το τηλεσκόπιο στην Ολλανδία. Το 1609 ο Γαλιλαίος κάνει βελτιώσεις σε τηλεσκόπια που προμηθεύεται και ξεκινάει τις παρατηρήσεις. Το 1610 τις δημοσιεύει στο έργο «Ο αγγελιοφόρος των άστρων», όπου μέσα σε πολλά άλλα ανακαλύπτει τους δορυφόρους του Δία και τους ονομάζει «Μεδικια άστρα», αφιερωμένα στους Μεδικους που τυχαίνει να εχουν ένα νέο ηγεμόνα, τον Κοζιμο Β, ο οποίος παίρνει τον Γαλιλαίο υπό την πατρωνία του. Και εδώ η κατάσταση αρχίζει να γίνεται πολύπλοκη αφού για να ανεβάσουν το κύρος του προστατευόμενού τους, του δίνουν τον τίτλο του φιλοσόφου.
Ως φιλόσοφος μπορεί επιτέλους να ασχολείται με ζητήματα φυσικής φιλοσοφίας, όπως η κίνηση. Και φυσικά το κάνει ξεκινώντας την άνωση, που γίνεται η αφορμή για την αρχή της ατελείωτης κόντρας με τους σχολαστικούς . Το πρόβλημα εδώ δεν είναι αποκλειστικά Πλάτωνας, Αριστοτέλης και άλλα τέτοια μάλλον ρομαντικά. Είναι ότι ένας ο μαθηματικός, ο, τι τίτλο και αν του έδωσαν σε μια αυλή δεν έχει κανένα δικαίωμα να καταπιάνεται με φιλοσοφικά ζητήματα. Όλα αυτό διαταράσσει μια πολύ ευαίσθητη κοινωνική ισορροπία. Αυτό που για τη μία πλευρά είναι μια τεράστια απειλή, για την άλλη είναι μια τεράστια ευκαιρία. Προσωπική ευκαιρία.
Το 1615 τον καταγγέλλουν ξανά στην ιερά εξέταση για βλασφημία. Αφορμή αποτελεί πως από το θαύμα του Ιησού του Ναυή, κατά το οποίο ο Θεός σταματά τον ήλιο για να τον βοηθήσει να κερδίσει τη μάχη στην Ιεριχώ, αποδεικνύεται πως ο ήλιος κινείται, όχι η Γη. Αρά ο ισχυρισμός της κίνησης της γης γύρω από τον ήλιο είναι βλασφημία. Και εδώ πρέπει να λάβουμε υπόψη πως οι γραφές ήταν η τότε τεκμηρίωση οποιασδήποτε θεωρίας. Και πως στο σύστημα του Γαλιλαίου, η κίνηση του ήλιου έθετε σε κίνηση όλους τους πλανήτες γύρω από αυτόν, άρα μια χαρά συμφωνούσε και η δική του ερμηνεία με τις γραφές, αφού ο Θεός είπε να σταματήσει ο ήλιος, σταμάτησε, ακινητοποιήθηκε όλο το σύστημα. Για αυτό και ο Γαλιλαίος όταν γράφει την επιστολή προς τη δούκισσα Χριστίνα, υποστηρίζει πως η Βίβλος χρησιμοποιεί μια απλή γλώσσα για ζητήματα πίστης και ηθικής, και όχι ερμηνείας του κόσμου.
Το 1616 απαγορεύεται στον Γαλιλαίο να υπερασπίζεται τη θεωρία του Κοπέρνικου. Επίσης απαγορεύεται η δημοσίευση του έργου του Κοπέρνικου. Το 1623 δημοσιεύει το έργο «Il saggiatore» ως απάντηση στους Ιησουίτες σχετικά με την προέλευση των κομητών, αλλά περιλαμβάνει επίσης τις αντιλήψεις του για τη φιλοσοφία και την επιστήμη. Σε αυτό το βιβλίο έχουμε την ιστορική φράση : Το βιβλίο της φύσης είναι γραμμένο σε μαθηματική γλώσσα, και οι χαρακτήρες είναι τρίγωνα, κύκλοι και άλλα γεωμετρικά σχήματα, χωρίς τη βοήθεια των οποίων είναι αδύνατον να καταλάβουμε έστω μια λέξη Την ίδια χρονιά ενθρονίζεται ο νέος Πάπας Ουρανός ο 8ος στον οποίο αφιερώνει το βιβλίο του.
Το 1624 ζητάει ακρόαση για να ζητήσει από τον Πάπα να ανακαλέσει την απόφαση απαγόρευσης του έργου του Κοπέρνικου. Αντί για αυτό λαμβάνει άδεια για τη συγγραφή του έργου «διάλογοι σχετικά με τα κύρια συστήματα του κόσμου», με εντολή να υπερασπιστεί ο πτολεμαϊκό ή αλλιώς γεωκεντρικό μοντέλο. Τα πρόσωπα που εμφανίζονται στους διαλόγους είναι υπαρκτά, γράφεται στην κοινή ιταλική και όχι στα Λατινικά και το έργο δεν υπερασπίζεται το πτολεμαϊκό μοντέλο, δεν είναι καν ουδέτερο. Είναι εμφανής η υπεράσπιση του Κοπερνίκειου ή αλλιώς ηλιοκεντρικό μοντέλου. Το έργο απαγορεύεται το 1932 και ο Γαλιλαίος καλείται σε δίκη. Το 1933 κρίνεται ένοχος από την ιερά εξέταση και υποχρεώνεται να αποκηρύξει τις αντιλήψεις του. Η καταδίκη είναι περιορισμός στην έπαυλη του για το υπόλοιπο της ζωής του. Η συγκεκριμένη καταδίκη είναι σχεδόν χάδι και ενδεικτική για τις καλές κοινωνικές επαφές του.
Η έκβαση της δικής ήταν σημαντική σε όλη την Ευρώπη, καθώς παράλληλα έχει στηθεί ένα πολύ περίεργο δίκτυο ενημέρωσης για τις εξελίξεις στα μαθηματικά, από το κελί ενός μοναχού με το όνομα Μερσεν, στη Γαλλία. Μετά από την είδηση της καταδικαστικές απόφασης ο Ντεκάρτ δε δημοσιεύει ποτέ το έργο του Le monde.
Όσο για τον Γαλιλαίο αν και έχει απαγορευτεί να γράψει οτιδήποτε, δημοσιεύει το σημαντικότερο έργο του «Δύο Νέες Επιστήμες». Εκεί διατυπώνει τον νόμο της αδράνειας.
Η ιστορία του Γαλιλαίου, όπως και της πλειοψηφίας των πρωταγωνιστών της περιόδου που ονομάζεται «επιστημονική επανάσταση» απέχει πολύ από την εικόνα που έχουν οι περισσότεροι: διάνοιες που δεν κάνουν τίποτα άλλο από ενασχόληση με την επιστήμη και πόλεμο με τη θρησκεία. Ταγμένοι, πιστοί, δεν κάνουν τίποτα άλλο πέρα από επιστήμη και με ένα μαγικό τρόπο, κόντρα στον καιρό, λάμπει η διάνοια τους, γιατί έτσι έπρεπε να γίνει. Ξενίζει το γεγονός πως οι ιστορίες τους είναι κάτι παραπάνω από ανθρώπινες.
Η προσωπικότητα του Γαλιλαίου ειδικά επειδή αποκλίνει τόσο από αυτή του ιεραποστόλου, έχει δεχτεί διάφορες επιθέσεις. Ίσως επειδή με βάση τη βιβλιογραφία είναι ο πιο ανθρώπινος από όλους. Η ανάγκη μας να χτίζουμε ήρωες γίνεται πιο σημαντική από την ίδια την ύπαρξη αυτών των ανθρώπων, από την πραγματική μας γνωριμία μαζί τους, τον πιο σημαντικό φόρο τιμής που μπορούμε να τους δώσουμε: να τους δεχτούμε ακριβώς έτσι όπως ήταν.
