Του Γιάννη Αγγελάκη
Επειδή προέκυψε μια συζήτηση με φίλους, με αφορμή κείμενο του Δημήτρη Σούλτα για την κοπέλα με την μαντήλα, την 18χρονη Άγια Ιμπραήμ από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Κατ’ αρχάς να πω ότι δε θεωρώ ότι όποιος δεν αντιμετώπισε θετικά την παρουσία μιας κοπέλας με μαντήλα και μακριά φούστα ως τον αστράγαλο είναι φασίστας ή όποιος είναι υπέρ της κίνησης της είναι δημοκράτης, αναρχικός ή αριστερός.
Εδώ, θα προσπαθήσω να δώσω τη δική μου ερμηνεία.
Η κοπέλα δήλωσε ότι η κίνησή της σχετιζόταν με τον σεβασμό της διαφορετικότητας.
Είπε:
“Ο καθένας θα πρέπει να σέβεται τον άλλον. Να τον αγαπά. Να τον αποδέχεται έτσι όπως είναι, ανεξαρτήτως φυλής, θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων. Πιστεύω ότι έτσι θα ζούμε καλύτερα”.
Προσωπικά, αν και κατανοώ τους λόγους που έκανε την κίνηση της και αναγνωρίζω το θάρρος της, και ήταν δικαίωμά της να παρελάσει, εφόσον ήταν και μια αριστούχος μαθήτρια, διαφωνώ με την εικόνα που αντίκρυσα. Διαφωνώ με την εικόνα μίας νέας κοπέλας η οποία αποφασίζει να συμμετέχει σε παρέλαση φορώντας μαντήλα και φούστα ως τον αστράγαλο.
Διαφωνώ επίσης με τη δήλωσή της περί σεβασμού των πολιτικών πεποιθήσεων. Ποιος σεβασμός μπορεί να υπάρξει λ.χ. στις πολιτικές θέσεις ενός φασίστα; Επίσης, το θρήσκευμα του κάθε ανθρώπου είναι σεβαστό, αλλά η θρησκεία δεν είναι κάτι ενιαίο. Υπάρχουν ερμηνείες. Υπάρχει η Θεολογία της Απελευθέρωσης, αλλά υπήρχε και η Ιερά Εξέταση. Υπάρχουν φωτισμένοι ιερείς, αλλά υπάρχουν και ιερείς μισαλλόδοξοι, όπως ο ιερέας της Βέροιας με τις ρατσιστικές δηλώσεις του κατά των προσφύγων. Υπάρχουν πιο μετριοπαθείς προσεγγίσεις και εξαιρετικά συντηρητικές. Η θρησκεία δεν είναι ένα σύστημα κλειστό. Πρέπει να υπάρχει διάλογος.
Αυτό που θα προτιμούσα να δω θα ήταν μια νέα κοπέλα – χριστιανή ή μουσουλμάνα, είναι αδιάφορο το θρήσκευμα – η οποία, εφόσον αποφάσιζε να συμμετάσχει στη διαδικασία της παρέλασης (γιατί θα μπορούσε να απέχει, και όχι για λόγους θρησκεύματος αλλά για πολιτικούς λόγους – και αυτό θα ήταν πολύ σεβαστό και για πολλούς λόγους), η θρησκεία δε θα όριζε τον τρόπο που θα παρουσιαζόταν.
Το θέμα δεν είναι ότι η ενδυμασία ορίζεται από τη θρησκεία της αλλά ότι η ενδυμασία αυτή είναι μια επιβολή, ένας καταναγκασμός που εγκαθιδρύει την εντύπωση ότι η γυναίκα πρέπει να κρύβεται.
Δε μπορώ να καταλάβω πώς κάτι που θεωρούταν και ήταν συντηρητικό πριν 70 χρόνια στην Ελλάδα, το γεγονός ότι μια ανδροκρατούμενη κοινωνία όριζε ότι οι γυναίκες πρέπει να φοράνε φούστες ως τον αστράγαλο, πρέπει σήμερα να θεωρώ ότι είναι δικαίωμα και αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης μίας μουσουλμάνας γυναίκας.
Δεν είμαι γνώστης της πραγματικότητας στις αραβικές χώρες παρά μόνο επιφανειακά μέσω κάποιας αρθρογραφίας που έχω διαβάσει. Δεν έχω ταξιδέψει σε αραβικές χώρες, δεν έχω εντρυφήσει στον αραβικό πολιτισμό. Δε θεωρώ τον δυτικό πολιτισμό των αποικιοκρατών, των δύο παγκόσμιων πολέμων, τον πολιτισμό που δημιούργησε και χρησιμοποίησε την πυρηνική βόμβα ανώτερο. Όμως και στις αραβικές χώρες υπάρχουν γυναίκες που αγωνίζονται για κάποια επιπλέον δικαιώματα με κίνδυνο και της ζωής τους. Στη Σαουδική Αραβία απαγορεύεται οι γυναίκες να οδηγούν. Mέχρι το 2011 δεν είχαν το δικαίωμα να εκλεγούν σε κάποια θέση ευθύνης ή να ψηφίσουν.
Δεν είναι ίδια η πραγματικότητα σε όλες τις αραβικές χώρες. Στην Αίγυπτο, λ.χ., από όπου κατάγεται και η κοπέλα, τα πράγματα είναι αρκετά καλύτερα. Αν και παραμένουν διαχωρισμοί ανά φύλλο σε σχολεία, εργασία και διασκέδαση, υπάρχει ζωντανό το αίτημα για μεγαλύτερη ισότητα στα δικαιώματα. Όμως η πραγματικότητα που βιώνουν είναι μακριά από το ιδανικό. Ας πούμε, στην Αίγυπτο, ο βιασμός από τον σύζυγο δεν είναι παράνομος.
Οι γυναίκες, σε πολλές αραβικές χώρες, έχουν να αντιμετωπίσουν βαθιά πατριαρχικές και ανδροκρατούμενες κοινωνίες των οποίων η εξουσία πάνω στις γυναίκες νομιμοποιείται από την κυρίαρχη θέση που έχει η θρησκεία στη ζωή τους. Γιατί, λοιπόν, στην Ελλάδα, να αποδεκτώ μια αντίληψη η οποία εφόσον εκπορευόταν από έναν Έλληνα ή ένα χριστιανό θα την καταδικαζα;
Προσωπικά, θεωρώ ότι, όπως στις αραβικές χώρες υποστηρίζω κινήσεις που θέλουν να φέρουν αλλαγές προοδευτικές στις κοινωνίες τους, αντιστοίχως πράττω και στην Ελλάδα. Για να το πω αλλιώς, προτιμώ το Κομπανί των ελεύθερων γυναικών του Κουρδιστάν από την Κάππα του Ισλαμικού Στρατού των γυναικών με τα χιτζάμπ. Προτιμώ τις γυναίκες στη Σαουδική Αραβία που αγωνίζονται για κάποια επιπλέον δικαιώματα από αυτές που αποδέχονται τους περιορισμούς σε δικαιώματα και τους αναγάγουν σε πολιτισμικό χαρακτηριστικό. Υπάρχουν πολλές διακυμάνσεις μεταξύ Κομπανί και Κάππα, και η πραγματικότητα είναι σύνθετη. Αλλά νομίζω είναι κατανοητό αυτό που θέλω να πω.
Και αν και η κοπέλα, όπως και η πλειοψηφία των μουσουλμανων που φορούν μαντήλα δεν είναι φονταμενταλιστές, είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, δε μπορώ να επικροτήσω την απόφαση της να ντύνεται με αυτό τον τρόπο σε μια χώρα που της δίνεται η δυνατότητα να κυκλοφορεί όπως επιθυμεί επιμένωντας έτσι σε ένα τρόπο ντυσίματος ταυτισμένο με την καταπίεση και την υποβάθμιση των δικαιωμάτων της γυναίκας. Δικαιώματα, δηλαδή, που πολλές γυναίκες σε αραβικές χώρες αγωνίζονται με κόστος για την διεκδίκησή τους.
Για να το πω πιο απλά, ένας παρόμοιος “συντηρητισμός” στην Ελλάδα θα εκφραζόταν από ακροδεξιούς κύκλους. Αν ένας παρόμοιος «συντηρητισμός» ή οπισθοχώρηση γινόταν κυρίαρχος στην Ελλάδα, λόγω οποιασδήποτε ειδικής συνθήκης, δε θα μπορούσα να τον αιτιολογήσω ούτε πολιτιστικά, ούτε πολιτικά και θα βρισκόμουν απέναντί του. Δε θα μπορούσα να πω ότι πρέπει να τον σεβαστώ, υπό το πρίσμα μιας κοινωνίας σε κρίση υπό την πίεση μιας βαθιάς οικονομικής κρίσης. Δε θα μπορούσα να τον αποδεχτώ ως κυρίαρχο στοιχείο του πολιτισμού μου. Θα ήμουν απέναντι.