Ο Δημήτρης Δαμασκηνός γεννήθηκε και έζησε στη Χαλκίδα. Αποφοίτησε από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και έκτοτε εργάζεται ως φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Είναι συγγραφέας ιστορικών βιβλίων. Από το 2010 ζει στα Χανιά. Μέσα από την αρθρογραφία του φέρνει στο προσκήνιο ιστορικά θέματα που αφορούν την περίοδο της Κατοχής, προσωπικότητες της Αριστεράς, τόπους μαρτυρίων κ.λπ..
Το 6ο βιβλίο του με τίτλο «Το φρούριο Ιτζεδίν στο Καλάμι Χανίων: οχυρό, φυλακή, τόπος ιστορικής μνήμης»γράφτηκε στα πλαίσια Διπλωματικής εργασίας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Δημόσιας Ιστορίας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ε.Α.Π. και θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου στις 19.00μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων. Είναι μία ιστορική μελέτη για το Ιτζεδίν, ένα χαρακτηρισμένο από το 1986 ιστορικό μνημείο – τόπο μαρτυρίου που στους χώρους του δέχτηκε κρατούμενους που βίωσαν όλα τα δραματικά γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Παρά, όμως, την τεράστια σημασία του για την ιστορία του τόπου μας, έμεινε για δεκαετίες σε ένα ιδιότυπο περιθώριο, για ιδεολογικούς, πολιτικούς αλλά και οικονομικούς λόγους.
Όπως αναφέρεται στην περίληψη του βιβλίου:
«Μέχρι την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών το 1974 ούτε ένας δρόμος δεν είχε ονοματοθετηθεί, ούτε ένα γλυπτό δεν είχε φιλοτεχνηθεί, για να υπενθυμίζει στους επισκέπτες το μαρτύριο και τη θυσία εκατοντάδων κομμουνιστών και άλλων δημοκρατικών πολιτών που ως πολιτικοί κρατούμενοι φυλακίστηκαν εκεί. Ωστόσο, μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982 η κατάσταση άλλαξε, με αποτέλεσμα το 1986 να αναγνωριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρήζει προστασίας».
Στη συνέντευξη που μας έδωσε ο συγγραφέας αναφέρεται στη σημασία της μνήμης και τον ρόλο του ιστορικού στην παραγωγή υλικού που θα μπορέσει να οδηγήσει στην καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης. Το ζήτημα, όπως σημειώνει, είναι το μνημείο να μην αφεθεί στο «έλεος του φθοροποιού χρόνου» ούτε να αποδοθεί στους ιδιώτες για τουριστική εκμετάλλευση.Γι’ αυτό ο Δημήτρης Δαμασκηνός, μέσω και του έργου του, επιθυμεί να συμβάλει ώστε το Ιτζεδίννα αποκατασταθεί και να αναδειχθεί ωςιστορικός τόπος μαρτυρίου και θυσίας, όπως του αξίζει, αντίστοιχης σημασίας με την Μακρόνησο ή τη Γυάρο.
Διαβάστε τη συνέντευξη του Δημήτρη Δαμασκηνού:
ΕΡΩΤΗΣΗ: Πόσο δύσκολη θεωρείτε ότι είναι η διατήρηση της μνήμης στην εποχή των στιγμιαίων εντυπώσεων; Όλο και παραπάνω φαίνεται ότι κινητοποιούμαστε από τα socialmedia όπου υπάρχει μία συνεχή ροή αναρτήσεων που δημιουργούν σκέψεις και συναισθήματα, πολλές φορές όμως χωρίς βάθος. Η μνήμη όμως είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Ποια είναι η θέση σας;
Δημήτρης Δαμασκηνός: Ζούμε σε μία κατακερματισμένη κοινωνία, η οποία δε μπορεί να συγκροτήσει εύκολα ένα συνεκτικό κοινωνικό σώμα. Στην εποχή του ατομικισμού, υπάρχουν αρκετές κοινότητες μνήμης οι οποίες είναι ετερόκλητες μεταξύ τους – πέρα από την κυρίαρχη προβολή.
Στη δική μας συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχει η κοινότητα μνήμης των πολιτικών κρατουμένων που ότι και να συμβαίνει στα socialmedia, έχουν το βίωμα, έχουν το συναίσθημα ενεργό. Τώρα βεβαίως οι περισσότεροι από αυτούς έχουν φύγει από τη ζωή, όμως υπάρχουν οι συγγενείς τους, όπως και η πολιτιστική/προσθετική μνήμη που μεταλαμπαδεύει τις εμπειρίες του παρελθόντος στις επόμενες γενιές. Αυτά τα βιώματα είναι εγγεγραμμένα στην κοινότητα μνήμης και δεν είναι εύκολο να ξεριζωθούν. Το ζήτημα για έναν ιστορικό είναι πώς αυτό το υλικό της κοινότητας μνήμης των πολιτικών κρατουμένων μπορεί να αξιοποιηθεί σε μία διαδικασία ιστορική που θα ανασυνθέτει το παρελθόν με ένα επιστημονικά έγκυρο τρόπο. Αυτό είναι το στοίχημα. Σε ποιο βαθμό θα μπορέσει να οδηγήσει στην καλλιέργεια μίας ιστορικής συνείδησης.
ΕΡ.: Ζούμε σε μία εποχή που είναι και μία εποχή κρίσης ιδεών και έλλειψης οραμάτων. Οι άνθρωποι που φυλακίστηκαν και έζησαν στις φυλακές Ιτζεδίν, φυλακίσθηκαν για τις ιδέες τους, για τους αγώνες που έδωσαν στη βάση οραμάτων για μία άλλη κοινωνία. Αποτυπώνεται λοιπόν εδώ μία αντίθεση. Μοιάζουν πολύ διαφορετικές οι εποχές. Εσείς με το βιβλίο σας αναδεικνύεται ξανά όσα συνέβαιναν. Ποια είναι η σημασία σήμερα να επαναφέρουμε στο προσκήνιο την μνήμη αυτών των γεγονότων και τους λόγους πίσω από αυτά;
Δ.Δ. Κατ’ αρχάς εγώ είμαι υπέρ της μνήμης που αποστρέφεται την αδικία. Αυτό που συνέβη στο Ιτζεδίν είναι πως υπήρξε η Μακρόνησος της Κρήτης. Ήταν πολύ σκληρή φυλακή πολιτικών αλλά και ποινικών κρατουμένων που αξίζει και επιβάλλεται να γίνει ιστορικός τόπος μνήμης. Να μην αποδοθεί στους ιδιώτες για τουριστική εκμετάλλευση ούτε να εγκαταλειφθεί στην τύχη με στόχο να καταρρεύσει. Αυτή είναι η δική μου κοινωνική στόχευση. Πώς το έργο αυτό μπορεί να συμβάλλει σε μία ανασύνθεση του παρελθόντος, ώστε στο μέλλον, όποιο παιδί θα περνά μπροστά από την Εθνική Οδό στο σημείο όπου βρίσκεται το Ιτζεδίννα γνωρίζει ότι εκεί υπήρχε ένας τόπος μαρτυρίου και θυσίας αντίστοιχης σημασίας με την Μακρόνησο ή τη Γυάρο και να εμπνευστεί από τους αγώνες του παρελθόντος για μια καλύτερη κοινωνία.
ΕΡ.: Γιατί πιστεύετε ότι τόσα χρόνια δεν έγιναν τα αναγκαία έργα για τη διατήρησή του; Τώρα βλέπουμε βρίσκεται σε μία κατάσταση που πέφτουν κομμάτια του μνημείου. Τι ήταν αυτό που δεν επέτρεπε στις αρχές να δώσουν τη βαρύτητα που θα έπρεπε για την ανάδειξη του μνημείου;
Δ.Δ. Αυτό είναι θέμα το οποίο πραγματεύομαι διεξοδικά στο βιβλίο στο τελευταίο τμήμα του. Έχω συγκεντρώσει όλη την αρθρογραφία γύρω από το ζήτημα, από τότε που έκλεισαν οι φυλακές από το 1971 μέχρι το 2022 που ολοκληρώθηκε αυτή η εργασία. Άρα έχω μία διεξοδική γνώμη.
Πιστεύω ότι υπήρχαν λόγοι ιδεολογικοί – πολιτικοί αλλά και οικονομικοί παράγοντες που συνέβαλαν σ’ αυτό το αποτέλεσμα.
Αφήνοντας τόσα χρόνια το μνημείο στην τύχη του να καταρρέει, είναι ευκολότερο να κυριαρχεί στη δημόσια σφαίρα η αποσιώπηση, η λήθη. Πόσο μάλλον που «φεύγει» και η παλιότερη γενιά των πολιτικών κρατουμένων.
Σήμερα υπάρχει μεγαλύτερος ο κίνδυνος ιδιωτικοποίησης, της «αξιοποίησης»με τον έναν ή τον άλλον τρόπο αυτού του τεράστιου συγκροτήματος που είναι 16.500 τ.μ. για λειτουργίες ιδιωτικού χαρακτήρα.Γι’ αυτό πρέπει να διασφαλιστεί ο δημόσιας χαρακτήρας της χρήσης αυτού του ιστορικού μνημείου, ώστε να έχουν ελεύθερη πρόσβαση οι πολίτες, να μην πληρώνουν εισιτήριο για την επίσκεψή τους στους χώρους του που θα αναδεικνύουν την ιστορική του διαδρομή πρώτα ως οθωμανικού οχυρού και έπειτα ως φυλακής εστιάζοντας στο μαρτύριο και τη θυσία εκατοντάδων πολιτικών κρατουμένων που σιδηροδέσμιοι αγωνίστηκαν πίσω από τις βαριές του πόρτες για μια καλύτερη κοινωνία.
Σίγουρα υπήρχαν και σ’ έναν ακόμη βαθμό υπάρχουν και σήμερα -πέρα από τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και την εύκολη μετάθεση ευθυνών- ιδεολογικοί και πολιτικοί λόγοι για τους οποίους το φρούριο Ιτζεδίν τόσα χρόνια αφέθηκε να καταρρέει. Δημοκρατική απαίτηση, ωστόσο, είναι η άμεση προστασία, αποκατάσταση και η απόδοσή του στην κοινωνία των πολιτών ως μνημείου με υπερτοπική σημασία.
ΕΡ.: Επειδή κάνατε και εσείς τη σύνδεση μεταξύ Μακρονήσου και Φρουρίου Ιτζεδίν και έτσι και για να έρθουμε και λίγο και στην επικαιρότητα με τις εκλογές στον ΣΥΡΙΖΑ, πώς σας φάνηκε η χρησιμοποίηση της Μακρονήσου στα πλαίσια της προεκλογικής εκστρατείας του κ. Κασσελάκη; Κάποιοι μίλησαν για βεβήλωση της μνήμης, κάποιοι άλλοι ότι επανήλθε στο προσκήνιο και αποτέλεσε αφορμή για να γίνει μία συζήτηση. Εσείς τι πιστεύετε;
Δ.Δ.: Συζήτηση δε γίνεται με επικοινωνιακούς όρους, με όρους θεάματος. Ένα φουσκωτό που πάει και έχει δέσει από πίσω μία κάμερα για τις επικοινωνιακές ανάγκες υποψηφίου, σε αυτό τον τόπο που βασανίσθηκαν και έχασαν τις ζωές τους και μαρτύρησαν χιλιάδες δημοκρατικοί πολίτες αυτού του τόπου, δεν είναι ενδεδειγμένο. Ένας ιστορικός τόπος μαρτυρίου και η σημασία του δεν μπορεί να ευτελίζεταιεξυπηρετώντας μία διαδικασία επικοινωνιακής προβολής του ενός υποψηφίου ενός αριστερού κόμματος έναντι ενός άλλου. Χρειάζεται σεβασμός μεγαλύτερος και στους ανθρώπους που βασανίσθηκαν αλλά και στην ίδια την εκλογική διαδικασία. Αυτή είναι η δική μου γνώμη.
Τα βιβλία που έχει συγγράψει ο Δημήτρης Δαμασκηνός είναι:
- Από τον Προμηθέα στο Σίσυφο. Η τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση στην Ελλάδα, Ιδιωτική έκδοση, Αθήνα, Φεβρουάριος 2006.
- Δημοσθένης: Η ζωή και το έργο του, Σαββάλας, Αθήνα, 2006.
- Το γλωσσικό ζήτημα κατά την περίοδο της πνευματικής αναγέννησης του νέου ελληνισμού 1774-1821, Επίκεντρο, 2008.
- Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη, Ραδάμανθυς, Χανιά, Μάρτιος 2017.
- Εξόριστοι στο «νησί του θανάτου». Μαρτυρίες, ντοκουμέντα και δημοσιεύματα για τις εκτοπίσεις αγωνιστών στη Γαύδο, Παρασκήνιο, Αθήνα, Δεκέμβριος 2020.
“Το φρούριο Ιτζεδίν στο Καλάμι Χανίων: οχυρό, φυλακή, τόπος ιστορικής μνήμης, 2022” είναι το τελευταίο του βιβλίου και θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου στις 19.00μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων.
Για το βιβλίο θα μιλήσουν:
- Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, Αρχαιολόγος, Πρόεδρος της Ι.ΛΑ.Ε.Κ.
- Νίκος Βαφέας, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορικής και Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος του Σωματείου “ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΩΝ Α.Σ.Κ.Ι”
- Δημήτρης Δαμασκηνός, Ιστορικός-Συγγραφέας, MSc στη “Δημόσια Ιστορία”
- Σπύρος Μαρίνης, Εκδότης.
Τη συζήτηση θα συντονίσει η φιλόλογος Αναστασίου Μαλούκου.
“>