Το δημογραφικό εξελίσσεται σε «ωρολογιακή βόμβα» για την ευρωπαϊκή οικονομία, υποστηρίζει δημοσίευμα του Fortune, επικαλούμενο την πρόσφατη έκθεση της Morgan Stanley για το μέλλον της Ευρώπης.
Σύμφωνα με τους αναλυτές του αμερικάνικου επενδυτικού οίκου, η γήρανση του πληθυσμού θα μπορούσε να μειώσει το ευρωπαϊκό ΑΕΠ κατά 4% ως το 2040. Ως «φάρμακο» στο δημογραφικό πρόβλημα η Morgan Stanley εξετάζει μια σειρά από σενάρια, προτείνοντας λύσεις που όπως παραδέχεται δεν είναι ούτε εύκολες ούτε ευχάριστες.
Για την ακρίβεια, τουλάχιστον δύο από τα μέτρα που προτείνονται, και ήδη εφαρμόζονται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις – είναι η γνωστή νεοφιλελεύθερη συνταγή: Η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης και η αύξηση των ωρών απασχόλησης.
Οι άλλες δύο λύσεις είναι τα υψηλότερα επίπεδα μετανάστευσης, κάτι που θα είχε άμεσα αποτελέσματα στην αύξηση του εργατικού δυναμικού και η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση.
Αντιμεταναστευτική πολιτική
Προς το παρόν, αν κρίνουμε από την επιστολή της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν στους ευρωπαίους ηγέτες, ενόψει της συνόδου κορυφής για το μεταναστευτικό, η έμφαση δίνεται στην αποτροπή των αφίξεων μεταναστών και την επιστροφή όσων κρίνονται «ανεπιθύμητοι».
Η πρόταση για τόνωση του δημογραφικού μέσω της μετανάστευσης γίνεται πολιτικά αντιδημοφιλής όσο κερδίζουν έδαφος τα ακροδεξιά κόμματα, που συσπειρώνονται γύρω από μια αντιμεταναστευτική ρητορική του τύπου «οι ξένοι θα μας πάρουν τις δουλειές και τα επιδόματα» και «η Ευρώπη θα γίνει σκουρόχρωμη».
Βέβαια, υπό την πίεση της έλλειψης εργατικού δυναμικού, ιδίως για τα πιο σκληρά και κακοπληρωμένα επαγγέλματα όπως οι εργάτες γης, ακόμα και οι ακροδεξιοί πλέον μιλάνε για «ελεγχόμενη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών». Ο στόχος είναι να προσφέρουν φτηνά εργατικά χέρια, όταν και όπου χρειάζεται, με διακρατικές συμφωνίες, χωρίς φυσικά να έχουν ισότιμα πολιτικά δικαιώματα.
Όσο για την ενθάρρυνση της μεγαλύτερης συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας, θα μπορούσε να φέρει αποτελέσματα αν παράλληλα γεφυρωνόταν και το έμφυλο χάσμα στην απασχόληση, που δεν είναι μόνο μισθολογικό.
Για ποιους χτυπάει η καμπάνα του δημογραφικού
Η τράπεζα προβλέπει σημαντική απώλεια στο ΑΕΠ με βάση τις προβλέψεις ότι ο πληθυσμός της Ευρώπης σε ηλικία εργασίας θα συρρικνωθεί κατά 6,5% έως το 2040, μειώνοντας έτσι την παραγωγή και τα φορολογικά έσοδα.
Η Ιταλία αναμένεται να είναι το μεγαλύτερο θύμα αυτής της μείωσης, με τη γήρανση του πληθυσμού να αφαιρεί περίπου 6% από το ΑΕΠ της χώρας τα επόμενα 15 χρόνια. Η Γαλλία και η Γερμανία θα δουν επίσης απότομη μείωση, αν και μικρότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η κινητήρια δύναμη της οικονομίας είναι η φιλοξενία – δηλαδή ο τουρισμός – οι επιπτώσεις στο ΑΕΠ αναμένεται να είναι μεγαλύτερες, σημειώνει η Μοrgan Stanley. Η αιτία είναι ότι θα υπάρχουν όλο και λιγότεροι νέοι για να καλύψουν τις θέσεις στην τουριστική βιομηχανία, ενώ ο γηραιότερος πληθυσμός αυξάνει τη φορολογική επιβάρυνση.
Τι συζητάνε τα «κοστούμια»
Το δημογραφικό γίνεται ένα όλο και πιο καυτό θέμα στις αίθουσες συνεδριάσεων στα γραφεία των μεγάλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.
Η Morgan Stanley εξέτασε περισσότερες από 300.000 απομαγνητοφωνήσεις εταιρικών συνεδριάσεων, διαπιστώνοντας ότι οι αναφορές στη «γήρανση του πληθυσμού» παρουσίασαν απότομη αύξηση τα τελευταία χρόνια, με σχεδόν το 5% των διευθυντικών στελεχών να αναφέρονται στο δημογραφικό.
Ωστόσο, οι επιλογές που έχουν στη διάθεσή τους οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής για να «απενεργοποιήσουν» τη «δημογραφική ωρολογιακή βόμβα» δεν είναι οι καλύτερες.
Γεννάτε γιατί χανόσαστε
Η Morgan Stanley αναφέρει ότι υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι για να αντιστραφεί η πληθυσμιακή γήρανση. Η πρώτη είναι μια αύξηση των γεννήσεων, αντίστοιχη με το μεταπολεμικό baby boom – κάτι που θεωρείται σχεδόν απίθανο να συμβεί.
«Ακόμη και αν υπήρχε μια αποτελεσματική πολιτική για την αύξηση των γεννήσεων και μπορούσε να εφαρμοστεί άμεσα, θα περνούσαν περισσότερα από 15 χρόνια προτού η πολιτική αυτή επηρεάσει το εργατικό δυναμικό», τονίζει η ανάλυση της τράπεζας.
«Τα πρόσφατα μέτρα για την επέκταση της παιδικής μέριμνας θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μέτρο για την τόνωση του δημογραφικού. Αντίστοιχα, τα υψηλά επίπεδα καθαρής μετανάστευσης τα τελευταία χρόνια θα μπορούσαν να συγκρατήσουν τα ποσοστά γονιμότητας. Ως εκ τούτου, πιστεύουμε ότι υπάρχουν κάποια περιθώρια για τα ποσοστά γονιμότητας να σταματήσουν τουλάχιστον να μειώνονται», συμπληρώνουν οι αναλυτές.
Η «καθαρή μετανάστευση» είναι η διαφορά μεταξύ των εισερχόμενων και των εξερχόμενων μεταναστευτικών ροών.
Οι μεταρρυθμίσεις για την αύξηση της καθαρής μετανάστευσης θεωρούνται ο πιο εύλογος τρόπος για την αντιμετώπιση της μείωσης του πληθυσμού παραγωγικής ηλικίας, και κατά συνέπεια τόνωσης της οικονομικής ανάπτυξης.
…ή δουλέψτε ως τα γεράματα
Μια πολύ λιγότερο ευχάριστη τρίτη επιλογή για τη διάσωση του ΑΕΠ, λέει η Morgan Stanley, είναι ο εναπομείνας πληθυσμός που βρίσκεται σε παραγωγική ηλικία, να αυξήσει τα ωράρια εργασίας. Μια άλλη επιλογή, που όπως τονίζεται «πιθανόν να μην είναι δημοφιλής στους ψηφοφόρους», είναι η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης.
Ο πιο αποτελεσματικός, αλλά και ρεαλιστικός, συνδυασμός είναι η αύξηση της μετανάστευσης σε συνδυασμό με την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, καταλήγει η τράπεζα. Αυτό θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το σημερινό προβλεπόμενο χάσμα οικονομικής ανάπτυξης αυξάνοντας το ΑΕΠ κατά τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες.
Ενώ λιγότερα άτομα σε ηλικία εργασίας μπορεί να σημαίνει υψηλότερους μισθούς για όσους δουλεύουν, η Morgan Stanley επισημαίνει ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της μείωσης του πληθυσμού στο ΑΕΠ θα έχουν πιθανότατα αρνητικό αντίκτυπο στις αποδοχές.